Czym jest i jakie funkcje pełni kultura polityczna

I. Definicje terminu „ kultura polityczna”
Zdefiniowanie terminu „ kultura polityczna” jest zadaniem trudnym ze względu na interdyscyplinarność tego terminu.
Wg. Marka Sobolewskiego pojęcie to „obejmuje w zasadzie postawy wobec polityki wszystkich osób uczestniczących w systemie politycznym, a więc w szczególności takich kategorii , jak „rządzący” i „rządzeni”. W badaniach nad postawami ludzi należy uwzględnić takie problemy , jak postrzeganie samego siebie w polityce, zasady indywidualnego zachowania w życiu politycznym , naczelne zasady i wartości- cele systemu politycznego oraz jego podstawowe instytucje polityczne .
Władysław Markiewicz do komponentów kultury politycznej zalicza świadomość historyczną , zachowania i postawy polityczne, przywództwo polityczne, reguły gry politycznej, zasady pedagogiki politycznej. Poprzez kulturę polityczną społeczeństwa rozumie on „ te historycznie ukształtowane elementy w globalnie pojętej kulturze, które dotyczą wartości uznawanych i pożądanych przez daną zbiorowość, odnoszące się przede wszystkim – choć nie wyłącznie- do systemu władzy państwowej” .
Definicja kultury politycznej wg. J. Wiatra przedstawia się następująco: „Kultura polityczna jest to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczący wzajemnych stosunków władzy i obywateli. Do kultury politycznej zaliczamy więc:
a) Wiedzę o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi;
b) Ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące dotyczące tego, jako powinna być sprawowana władza;
c) Emocjonalną stronę postaw politycznych, jak na przykład miłość ojczyzny, nienawiść do wrogów;
d) Uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają , jak można i jak należy postępować w życiu politycznym” .


Amerykańscy teoretycy Gabriel A. Almond, G. Bingham Povell i Sidney Verba postulowali ograniczenie badań nad kulturą polityczną do sfery psychologicznej.
Badania ich koncentrowały się głównie na psychologicznych aspektach zjawisk politycznych, na analizowaniu indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki.


Indywidualne orientacje obejmują według tych badaczy następujące składniki:

- orientacje poznawcze – na temat przedmiotów i przekonań politycznych, dokładne lub niedokładne;
-orientacje uczuciowe – poczucie przywiązania, zaangażowania, odrzucenia w stosunku do przedmiotów politycznych;
-orientacje oceniające – oceny i opinie na temat przedmiotów politycznych, co zakłada zastosowanie standardów oceniających do przedmiotów i zdarzeń politycznych .


Dokonując przeglądu polskiej literatury socjologicznej i politologicznej możemy wyodrębnić dwa główne nurty różniące się rozumieniem i definiowaniem pojęcia kultura polityczna. Pierwszy z nich, określany jako szeroki, formułuje koncepcje kultury politycznej opierając się na podejściu globalnym do definiowania i opisywania kultura a nie selektywnym, charakterystycznym dla amerykańskich nauk społecznych.
Szeroką definicję stworzył między innymi Józef Kądzielski. Według niego kultura polityczna to „ogół postaw, poglądów i zachować politycznych społeczeństwa wraz z kształtującymi je i wyrażającymi ideami, wartościami i wzorcami działalności oraz instytucjami, organizacjami i przepisami (ustawy, rozporządzenia) stwarzającymi w granicach danego państwa, polityczne ramy dla ich praktycznej realizacji”

Drugi nurt podejścia do zagadnień kultury politycznej określany jest jako wąski. Autorzy z tego nurtu koncentrują się na kwestiach stosunku społeczeństwa, jego poszczególnych grup społecznych do polityki, a głownie do podmiotów polityki, ich decyzji oraz wydarzeń politycznych. Podejście to bliższe nauce amerykańskiej, kładzie naciska na orientacje uczestników systemu – ich przekonania wewnętrzne, ich wiedzę, emocje opinie i zachowania.

Czesław Mojsiewicz definiuje kulturę polityczną jako znajomość przez społeczeństwo wartości, norm, zasad praw rządzących rozwojem społecznym i polityką, pozwalających na ocenę charakteru polityki i sił tworzących i określających określoną. Kultura polityczna przejawia się w zachowaniach, udziale w życiu politycznym, formach realizacji interesu klasowego i tym podobne .

II. Komponenty kultury politycznej

Jan Garlicki i Artur Noga – Bogomilski twierdzą, że kulturę polityczną, społeczeństwa, grup społecznych należy pojmować jako społeczny kontekst, społeczne otoczenie systemu politycznego.

Można wyróżnić następujące komponenty kultury politycznej:

1.wiedza o polityce – komponent ten kształtuje się pod wpływem wielu czynników. Możemy tu wymienić doświadczenie w obcowaniu z instytucjami politycznymi, przyswajanie wiedzy w procesie edukacji. To komponent poznawczy, dotyczy sfer subiektywnej i może znajdować bezpośredni wyraz z zachowaniach werbalnych, wypowiedziach na temat polityki, deklaracjach, stanowi podstawę ocen.
2.wartości uznawane i pożądane odnoszące się do polityki – na proces tego wymiaru oddziałują tradycja historyczna, systemy religijne, doktryny polityczne, programy polityczne. Do upowszechnienia tych wartości przyczyniają się środki masowego przekazu. Komponent ten określany jest jako aksjologiczny
3.oceny funkcjonowania instytucji politycznych i oceny wydarzeń politycznych – bezpośrednim czynnikiem wyzwalającym powstanie ocen jest wydarzenie polityczne. To komponent ocenny lub ocenno – afektywny. Czynnikiem towarzyszącym formułowaniu ocen są emocje.
4.zachowania w sferze polityki – czynności, które decydują o kształtowaniu tego komponentu to zachowania, działania, uczestnictwo w polityce. Czynności te wynurzają się ze sfery subiektywnej, badając zachowania należy zwrócić uwagę na pojęcie wzoru, czy normy. Zachowania w polityce to manifestacja wewnętrznych przekonań.
Reasumując wyżej wymienione zagadnienia teoretyczne możemy wskazać na definicję kultury politycznej określaną jako regulująco – projektująca, która wydaje się, że najpełniej oddaje istotę pojęcia. Kultura polityczna to zmienny w czasie, wytworzony głównie pod wpływem tradycji historycznej oraz struktury instytucji politycznych i zasad funkcjonowania danego systemu – całokształt orientacji społeczeństwa, grup społecznych, jednostek wobec polityki. Jest to sfera subiektywna polityki (wewnętrzne przekonania) znajdująca wyraz w zachowaniach konkretnych i werbalnych .

III. Typy kultury politycznej

Analizując zjawiska polityczne w odniesieniu do kultury politycznej możemy wyodrębnić pewne typy kultury politycznej.
Wyróżnić można trzy typy podstawowe:

1.Zaściankowa kultura polityczna charakteryzuje się małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a co za tym idzie małą aktywnością polityczną. Społeczeństwo nie przypisuje sobie żadnej roli w procesach politycznych, nie dostrzega znaczenia jakie ona wywiera na indywidualne życie jednostek. Jest zamknięty na kontakty ze światem zewnętrznym, a dominujący model życia politycznego traktowany jest jako właściwy. Często opiera się na stereotypach.
2.Kultura polityczna podporządkowania – cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Dane społeczeństwo pomimo posiadania określonej wiedzy i świadomości znaczenia, nie wiedzą jak procesy polityczne wpływają na kształt życia grup i jednostek, jednostki nie dostrzegają potrzeby angażowania się w politykę, zadanie to należy do elity władzy. Charakteryzuje się biernością w kształtowaniu życia publicznego.
3.Kultura polityczna uczestnictwa – charakteryzuje społeczeństwo w państwie, w którym istnieją ustabilizowane i w pełni ukształtowane przekonania na temat roli polityki w modelowaniu życia poszczególnych grup i jednostek. Społeczeństwo cechuje duży stopień aktywności społecznej, co wypływa ze świadomości możliwości jakie niesie za sobą aktywny udział w życiu politycznym .


Marcin Król proponuje włączyć także w zakres badań nad kulturą polityczną „ wszystkie zwyczajowe, tradycyjne, lecz także nowo powstałe i już utrwalone zasady postępowania w życiu publicznym”. Istotny jest także sposób posługiwania się prawem , stosunek do prawa w życiu publicznym , sposób formułowania, ogłaszania i egzekwowania decyzji administracyjnych .

Należy tutaj zauważyć, iż różnice w definiowaniu kultury politycznej dotyczą głównie zakresu jej badań oraz wydzielenia miejsca w obrębie już istniejących dyscyplin naukowych , mających swoją tradycję oraz określony aparat pojęciowy.
Zaprezentowane wyżej definicje nie wykluczają się – uwypuklają jedynie różne strony i funkcje zjawisk włączanych do kultur politycznej.

Spór wokół terminu” kultura polityczna” wynika przede wszystkim z różnego rozumienia samego pojęcia kultury. Jej szeroka definicja, powstała na gruncie antropologii kulturalnej pozwala pogodzić różne stanowiska.

Kultura – pisze Antonina Kłoskowska- stanowi wieloaspektową całość, w której droga analizy wyróżnić można zinternalizowaną, tkwiącą w świadomości ludzi warstwę norm, wzorów i wartości, warstwę działań będących zobiektywizowanym wyrazem tamtej sfery; warstwę wytworów takich czynności lub innych obiektów stających się przedmiotem kulturowych działań .

Pojęcie kultury przyjmowane w antropologii włącza w swój bardzo szeroki zakres nie tylko kulturę polityczną ale i samą politykę.

Badacze w większości zgadzają się, że polityka „ obejmuje te zachowania i działania, te stosunki międzyludzkie i procesy, te grupy społeczne, ruchy i instytucje, które są zorientowane na władzę” .

Polityka więc może być traktowana jako jedna z form szeroko rozumianej kultury, pamiętając przy tym , że pozostaje ona nadal w centrum zainteresowania politologów , którzy skupiają swoją uwagę głownie na samym procesie politycznym , na mechanizmach i działaniach politycznych, analizowanych z punktu widzenia ich skuteczności .

IV. Funkcje kultury politycznej

Najczęściej wymieniane funkcje kultury politycznej w stosunku do systemu politycznego to:

• Funkcja socjalizacyjna (socjalizacji politycznej) rozumiana jako proces wchodzenia członków społeczeństwa w kulturę polityczną, dokonywany przez nabywanie wiedzy politycznej, kształtowanie się poglądów, opinii i postaw politycznych na gruncie pewnych systemów wartości.
• Funkcja integracyjna (integracji politycznej) polega na oddziaływaniu ogólnego modelu kultury politycznej na faktycznie istniejącą kulturę polityczną całego społeczeństwa i jego podkultury w kierunku co najmniej ich zasadniczej zgodności co do podstawowych założeń struktury i funkcjonowania systemu oraz głównych wartości polityczne z treścią ogólnego modelu kultury politycznej.
• Funkcja regulacyjna (regulacji działań politycznych), dotycząca tworzenia i utrwalania norm i instytucji określających zasady funkcjonowania systemu politycznego, ujmujących w jednolite ramy działania polityczne wewnątrz tego systemu; narzuca sformalizowane sposoby działania politycznego, porządkujące i hierarchizujące rozbieżne dążenia społeczne; pozwala na umocnienie istnienia i rozwoju systemu politycznego

Dla obywatela istotne jest to, że kultura polityczna daje poczucie tożsamości i przynależności do określonej wspólnoty politycznej, zapewnia orientację w sferze polityki, integruje społeczeństwo wokół uznawanych wartości i celów politycznych, jest wynikiem uczestniczenia w życiu politycznym i edukacji politycznej.
Wzory i wartości demokratycznej kultury politycznej zawierają silny aspekt poznawczy, który staje się zarazem swoistym narzędziem w wytyczeniu przyszłości, w przebudowie społecznej i politycznej.
Kultura polityczna społeczeństwa w istotny sposób, wręcz decydujący kształtowana jest przez wybitnych polityków, reformatorów, twórców kultury, czyli mówiąc w skrócie przez autorytety społeczne. Zyskując zaufanie współobywateli, dzięki swojej mądrości, postawie czy społecznej działalności potrafią ukierunkować myślenie polityczne i reformy polityczne .
Kultura polityczna zjawisko o tyle ważne co subiektywne i nieuchwytne, prawnie nieregulowane. W sposób zasadniczy jednak wpływa na jakość polityki i życie w przestrzeni publicznej. Gdy odgrywa rolę istotną polityka staje się przejrzysta, maleje korupcja a poziom frustracji społeczeństwa jest znikomy. W demokracjach dojrzałych formalnie niewiążące zalecenia postępowania są stokroć silniejsze niż litera prawa.
To kultura polityczna danego kraju wyznacza standardy i normy etyczne, których politycy muszą przestrzegać, w przeciwnym razie mogą nawet przypłacić polityczną śmiercią, gdy np. udowodni im się malwersację, korupcję, nie wywiązanie się z obietnic wyborczych lub inne działanie na szkodę obywateli.
Kultura polityczna to nie zbiór abstrakcyjnych ideałów, od jej stosowania zależą konkretne losy nas wszystkich. To jaką wagę do niej przykładamy, obrazuje tak naprawdę jak szanujemy samych siebie .



Bibliografia
Encyklopedia kultury polskiej XX wieku ,t. 1, Wrocław
J. Garlicki, Jan; A. Noga – Bogomilski, Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym. Warszawa 2004
J. Kądzielski, Rozumienie kultury politycznej, w: Edukacja Polityczna, 1985
M. Król, Słownik demokracji, Kraków 1989
W. Markiewicz, Kultura polityczna jako przedmiot badań naukowych, „Kultura i społeczeństwo” 1976, nr 4
Cz. Mojsiewicz, Rola opinii publicznej w polityce, Poznań 1999
M. Sobolewski, Z badań nad kulturą polityczną w Polsce, „Studia Nauk Politycznych” 1979, nr 1
J. Wiatr, Socjologia stosunków politycznych, Warszawa 1977
J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999
T. Wróblewska, , Refleksje o kulturze politycznej nie tylko Polaków, w: Bronisław Gołębiowski (red.), Kultura polityczna Polaków, 2004, Łomża


Netografia
www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/pobierz.php?JK-11/JK11...pdf
http://blogi.newsweek.pl/Tekst/polityka-polska/531441,Jaka-jest-nasza-kultura-polityczna-.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_polityczna