Afazja

Termin afazja po raz pierwszy pojawia się w pismach Sektusa Empirykusa, greckiego lekarza i filozofa, praktykującego w Rzymie w II w. n.e.
We współczesnym znaczeniu termin ten oznacza pierwotne bądź specyficzne zaburzenia zachowania językowego - zaburzenie tworzenia, rozumienia i odtwarzania fonemów mowy, a powstałe na skutek uszkodzenia ośrodków mowy w centralnym układzie nerwowym i/lub połączeń tych ośrodków.
Większość autorów skłonna jest rezerwować ten termin wyłącznie dla dorosłych. Wynika to z powszechnie przyjętej definicji afazji określającej to schorzenie jako spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych, częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności u człowieka, który już ją uprzednio opanował.
Jedną z popularniejszych klasyfikacji afazji, przyjmowanych w literaturze medycznej, jest klasyfikacja neoasocjacjonistów (tzw. grupy bostońskiej: Godglass, Kaplan, Benson, Ardila, Geschwind), oparta na klasycznych podziałach XIX-wiecznych. Według niej wiązka objawów (typ afazji) jest przypisana określonej lokalizacji uszkodzenia mózgowego. Wyodrębnia się tu kilka typów afazji : Broca, Wernickiego, przewodzenia, amnestyczną (nominalną, anomiczną), afazję globalną lub mieszaną, transkorową afazję motoryczną, transkorową afazję sensoryczną.
Poniżej przedstawiam charakterystykę afazji słuchowej (skroniowej, czuciowej, Wernickiego).
Wiadomo, że czym bardziej ku tyłowi skroni położone jest ognisko chorobowe, tym objawy zaburzeń mowy są głębsze. Jest również rzeczą ogólnie znaną, że tak jak u podstaw afazji czołowej leżą trudności ruchowe, tak w przypadkach uszkodzeń okolicy skroniowej, obserwuje się trudności o typie zaburzeń percepcji słuchowej.
Jest sprawa dyskusyjna mechanizm owych słuchowych trudności. Z jednej strony polegają one na trudności w percepcji dźwięków mowy, z drugiej zaś rozważa się czynniki trudności w „zabezpieczeniu pamięciowym” odbieranej mowy. Stąd podział afazji skroniowej według jej mechanizmu na afazje akustyczną, akustyczno –mnestyczną i akustyczno-gnostyczną. Podział ten podany przez Łurię ma znaczenie nie tylko ze względu na uwypuklenie różnych mechanizmów odgrywających role w afazji skroniowej, ale także na ukierunkowanie metod rehabilitacyjnych. Rozdzielenie jednak tych postaci afazji w badaniu klinicznym wymaga dużego doświadczenia neuropsychologicznego. Z tych względów ograniczono się do podania ogólnych cech zaburzeń mowy, występujących w uszkodzeniach środkowej i tylnej części płata skroniowego. Przyjmuje się bowiem, że uszkodzenie poprzedniej części płata skroniowego nie wywołuje objawów afatycznych. Spostrzega się jednak czasem, przynajmniej we wczesnych okresach pooperacyjnych, niewielkie trudności w rozumieniu słyszanych słów, zwłaszcza w zakresie tzw. pojemności rozumienia, gdy polecenie składa się z wielu wyrazów i dotyczy wieloczłonowych poleceń. Objawy te w późniejszym okresie zwykle ustępują wraz z normalizacja ciśnienia wewnątrzczaszkowego i należy je traktować jako „objaw z oddali”.
Właściwie objawy afazji skroniowej występują w przypadkach uszkodzenia środkowej, a zwłaszcza w tylno-górnej okolicy skroniowej. Z obserwacji klinicznych wiadomo, że tzw. czyste postaci afazji Wernickego, tj. zaburzenie rozumienia przy pełnej ekspresji mowy, spotykane są bardzo rzadko. To, co obserwujemy zwykle , dotyczy wprawdzie przede wszystkim zaburzeń odbioru mowy, ale również- w mniejszym stopniu- zaburzeń mowy produkowanej przez chorego. Przyczyną tego jest nieprawidłowa „słuchowa sygnalizacja zwrotna”. Oznacza to że chory nie ma dostatecznej kontroli słuchowej wypowiadanych przez siebie słow. Zjawiają się wtedy objawy zniekształcenia produkowanych słów w postaci parafazji słownych, tj. zastępowania właściwych wyrazów innymi, użytymi nieprawidłowo. Zasadnicze typy parafazji słownych obserwowane w przypadkach uszkodzeń okolicy skroniowej są następujące:
- chory używa innych, ale brzmiących prawidłowo słów ,np. zamiast zapałki chory mówi „okulary”,
- chory używa słów nie istniejących w języku polskim, o charakterze żargonu, zamiast zapałki mówi „fitki”,
- chory używa słów brzmiących podobnie, np. zamiast zapałki mówi „zapatki”,
- chory używa słów w tej samej kategorii,np. zamiast zapałki mówi „papierosy”.
W odróżnieniu od chorych z uszkodzeniem ośrodka Broca chorzy z afazją skroniową są zwykle wielomówni, przy czym również w odróżnieniu od afazji ruchowej unikają rzeczowników, stosując formy zastępcze, np. „tu leży ten zielony do czesania’’.
Ważną cecha rozróżniającą afazje skroniową od innych typów zaburzeń mowy, a zwłaszcza afazji ciemieniowej, jest to, że podpowiadanie właściwego słowa zwykle chorym nie pomaga i łatwiej mówią „od siebie’’. To samo można zaobserwować niekiedy w czynności pisania. W lżejszych postaciach zaburzeń chorzy mogą być zdolni do spontanicznego napisania prostych wyrazów, nie potrafią natomiast zrobić tego pod dyktando.
W przeciwieństwie do podanych wyżej trudności w analizie i syntezie słuchowej, chorzy niekiedy dość dobrze wzrokowo rozpoznają bodźce słowne. Przejawia się to tym, że o ile podpowiadanie badającego przy zasłoniętych ustach chorym nie pomaga, o tyle patrząc na usta mówiącego rozumieją znacznie lepiej. Tę samą dysocjację można zaobserwować w próbach rozpoznania słuchowego i wzrokowego prawidłowych lub błędnych- wypowiedzianych lub napisanych - wyrazów. Chory nie potrafi odróżnić słuchowo słowa „okulary” od słowa „okalary”, może natomiast zauważyć ten błąd, jeśli wyrazy te są napisane.
Opisanemu wyżej podstawowemu defektowi, jakim jest zaburzenie rozumienia, towarzysza zwykle trudności powtarzania słyszanych słów i nazywania widzianych przedmiotów. Stopień ich jest różny, zależy od ciężkości podstawionych objawów jakimi są trudności w percepcji słuchowej. Zaburzenia w powtarzaniu dotyczą zwłaszcza słów fonetycznie podobnych, np. mama-tata ; bułka- półka itp., co jest jeszcze jednym objawem zasadniczego „słuchowego” defektu.

Przyczyną jest przerwanie dróg, łączących analizator słuchowy, z analizatorem wzrokowym (względnie somatycznym), albo też uszkodzenie tej części analizatora słuchowego, która daje początek tym drogom, tzn. dolno-tylnych części zawoju skroniowego.
Wyróżniamy także następujące przyczyny:
• schorzenia naczyniowe (udar mózgu o charakterze niedokrwiennym oraz wylew krwi do mózgu);
• urazy czaszkowo - mózgowe;
• zmiany nowotworowe;
• choroby degeneracyjne (zwyrodnieniowe) atakujące ośrodkowy układ nerwowy;
• zatrucia toksynami;
• procesy zapalne spowodowane infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi lub grzybicznymi.

Ustalenie rozpoznania jest możliwe po rozmowie z pacjentem. Postawienie diagnozy jest stosunkowo łatwe. Należy pamiętać, że z reguły poszczególne rodzaje afazji współistnieją ze sobą, przebiegając z różnie nasiloną dominacją jednej z nich.
W procesie diagnostycznym konieczne jest poszukiwanie jednostek chorobowych, w przebiegu których obserwuje się afazję (np. guzów mózgu, krwiaków, tętniaków). W tym celu niezbędne jest wykonanie badań obrazowych, najczęściej tomografii komputerowej głowy, która uwidacznia zmiany organiczne struktur ośrodkowego układu nerwowego, odpowiedzialnych za wystąpienie objawów chorobowych. Nieraz tylko takie postępowanie może dać gwarancję pełnego wyleczenia, chociaż niektóre choroby wymagają długotrwałej rehabilitacji i ćwiczeń.
Bardzo często u osób z afazją pojawia się uczucie frustracji, zagubienia, odrzucenia. Dlatego też dla pomyślnej terapii pacjenta konieczne jest wsparcie jej przez rodzinę oraz ogromna cierpliwość i wyrozumiałość. Bez pomocy bliskich nawet pomoc logopedyczna może okazać się nie wystarczająca. W afazji Wernickego jednak pacjenci najczęściej nie są świadomi swoich problemów, a także nie są w stanie kontrolować własnej ekspresji werbalnej.

Pragnę przedstawić zaczerpnięty z książki przykład afazji słuchowej:
„Urzędnik, lat 31, praworęczny, dnia 31.08.1967r. doznał urazu czaszki. Następnego dnia stracił przytomność. W czasie operacji, która została wykonana 3 sierpnia, stwierdzono że, po lewej stronie rozerwana była opona twarda na dużej przestrzeni i kora uszkodzona na obszarze całej skroni poniżej bruzdy Sylwiusza (wylewy krwawe, stłuczenie). Po stronie prawej znaleziono nadtwardówkę krwiak nad płatem skroniowym. Po operacji nastąpiły zaburzenia głownie rozumienia mowy. Pacjent mówi dużo i płynnie, agramatyzmy są rzadkie, ale na pytania odpowiada bez sensu, gdyż ich nie rozumie.”
Na podstawie podanego przykładu zauważamy że człowiek dotknięty afazją skroniową ma zakłóconą możliwość pełnej i efektywnej komunikacji z otoczeniem. Ludzie dotknięci tym zaburzeniem muszą zmierzyć się z nową rzeczywistością i znaleźć w niej miejsce dla siebie. Właściwa rehabilitacja, której głównym celem jest osiągnięcie przez chorego względnej samodzielności i niezależności, może znacząco wesprzeć ten proces.



Bibliografia

Korzystałam z następujących książek :

1. Diagnoza i terapia osób z afazją. Holistyczne podejście do chorego,
pod red. Antoniego Balejko, Białystok 2003.

2. Logopedia-pytania i odpowiedzi. Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, podręcznik akademicki, Tom II , Uniwersytet Opolski, Opole 2003.

3. Zaburzenia czytania i pisania u dzieci afatycznych, głuchych i dyslektycznych, Wydawnictwo naukowe wyższej szkoły pedagogicznej , Kraków 1997.

4. Stecko Elżbieta, Neurologopedyczne Studia Przypadków ,2010.

5. Szumska Jadwiga, Metody badania afazji, Wydanie I,1980.

6. Styczek Irena, Logopedia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.

Oraz stron internetowych:

1. www.dziecko-w-irlandii.com
2. www.Interna.com.pl
3. www.terapiaafazji.republika.pl