Charakterystyka rozwoju dziecka przedszkolnego w świetle literatury

,,Przebieg rozwoju każdej istoty ludzkiej warunkuje dziedziczne zadatki we współzależności ze środowiskiem biologicznym i społecznym.
Rozwój ten zatem, czy to fizyczny czy psychiczny, mimo różnic indywidualnych i różnic środowiska, przebiega u wszystkich dzieci podobnie. Pewne cechy są więc również wspólne i charakterystyczne dla dzieci w danym okresie rozwoju''1.
A co nazywamy rozwojem psychicznym?
Pojęcie rozwoju psychicznego to ,,proces kolejnych przeobrażeń psychiki i zachowania człowieka od urodzenia do zakończenia życia, szczególnie intensywny do czasu osiągnięcia pełnej dojrzałości''2.
,,Przy ustaleniu psychicznych okresów rozwojowych uwzględnia się w psychologii również odmienność metod i form wychowania, które-dostosowane do właściwości dzieci w danym wieku- mogą skuteczne wpłynąć na ich rozwój. W Polsce operuje się podziałem, w którym okres przedszkolny obejmuje dzieci między 3 a 7 rokiem życia. Odpowiada to także zasadom przyjętym w naszym systemie szkolnym, którego pierwszym ogniwem jest przedszkole przeznaczone dla dzieci w wieku od 3 do 7 lat.
Granice okresów rozwojowych są jednak płynne. W każdym z nich mogą występować cechy współczesnego studium, które zanikają,a rozwijają się nowe, typowe dla danego wieku, albo takie,które będą właściwe dopiero w dalszym okresie życia dziecka.
W porównaniu z rozwojem psychicznym, który w okresie przedszkolnym cechuje się dużą dynamiką, rozwój fizyczny dziecka odznacza się stopniowymi zmianami przy przejściu z wieku niemowlęcego, a następnie w wieku przedszkolnym''3.
'' Dla wyodrębnienia okresów Marta Żebrowska przyjęła trzy zasadnicze kryteria:
1.Sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej rzeczywistości.
2.Dominujący rodzaj działalności dziecka.
3.Specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego''4.
________________________________________
1 Pod red. M. Kwiatkowskiej i Z. Topińskiej: ,,Pedagogika Przedszkolna”, W-wa 1978r., str 12
2 W. Okoń: ,,Słownik pedagogiczny”, W-wa 1986, str. 289
3M. Kwiatkowska i Z. Topińska: ,,Pedagogika Przedszkolna”, W-wa 1978, str.12
4J. Strelau: ,,Podstawy pedagogiki dla nauczycieli” W-wa 1975, str 210

Omawiając okres wieku przedszkolnego trzeba powiedzieć, że występują w tym czasie zmiany rozwojowe, jak również pewne specyficzne problemy wychowawcze, związane z rozwojem jak. np. przygotowanie dziecka do szkoły. Bogatsza staje się działalność zabawowa, która podobnie jak w wieku po niemowlęcym- jest nadal dominującą formą działalności''1.
'' Przemiany w rozwoju i zachowania się dziecka są wynikiem- z jednej strony dojrzewania biologicznego jego organizmu, z drugiej zaś zamierzonych tzn. wychowawczych i nie zamierzonych wpływów środowiska, w którym przebywa.
Te oba czynniki- biologiczny i środowiskowy kształtują jego dalszy rozwój. Rozwój ten dotyczy zarówno strony fizycznej, jak i psychicznej.
Rozwój psychiczny dziecka - główny czynnik rozwoju dziecka, a więc rozwoju umysłu, uczuć i woli, a także rozwoju charakteru i przystosowania się do życia w społeczeństwie''2.
,,Rozwój motoryki w wieku przedszkolnym przejawia się głównie we wzroście koordynacji ruchów i zwiększeniu ich szybkości oraz coraz większej precyzji wykonywanych czynności''3.
,,W wieku przedszkolnym następuje żywy, wydatny i wielokierunkowy rozwój ruchowy dziecka, tj.:
1. wzrost ilości opanowanych ruchów tzn, umiejętności,
2. doskonaleniu się sposobów / techniki / wykonywania licznych czynności,
3. powolny zanik tzw. przyruchów i przeobrażania się nabytych umiejętności w sprawność / nawyki ruchowe /,
przyrost efektywności ruchów - kształtowaniu się cech motorycznych, do których zalicza się: siłę, szybkość, wytrzymałość zwinność.
Cechy motoryczne są w istocie właściwościami psychofizycznymi człowieka, rzutującymi na przebieg i wyniki ruchowych działań oraz ubarwiającymi ruchy szybkością, siłą, harmonią itp.''4.
,,Istotnym punktem charakterystyki procesowi poznawczych w wieku przedszkolnym jest rozwój spostrzeżeń. W toku swego rozwoju dziecko uzyskuje coraz to lepszą orientację w otaczającym je świecie,a wyodrębnione właściwości przedmiotów ukierunkowuje jego działanie''5.
,,Wprawdzie spostrzeganie w wieku przedszkolnym jest przede wszystkim z działaniem, niemniej dziecko lubi także przyglądać się różnym przedmiotom.

____________________________________________________________________
1 tamże, str. 223
2 D. Chrzanowska: ,,Dziecko w wieku przedszkolnym”, W-wa 1978
3 por J Strelau: Podstawy psychologii dla nauczycieli", W-wa 1979, s.226
4 M. Kwiatkowska, Z. Topińska: Pedagogika Przedszkolna", W-wa 1978, s. 116-117
5 por. J Strelau: ,,Podstawy psychologii dla nauczycieli", W-wa 1979, s. 227

W wieku przedszkolnym spostrzeżenia mają jeszcze charakter:
• przypadkowy – zależy od mimowolnej uwagi dziecka i działania bodźców emocjonalnych,
• ogólnikowy, chaotyczny i błędny – zdolność do analizy i syntezy jest u dziecka jeszcze słabo rozwinięte.
Dziecko spostrzega przede wszystkim główne, narzucające się zmysłowo cechy przedmiotów i zjawisk, a równocześnie koncentruje się na szczegółach, które są dla niego interesujące. Świadczą o tym na przykład niektóre rysunki małych dzieci, przedstawiające postać ludzką jako głowonoga bez rąk i tułowia, ale z włosami lub uszami.
Wyrywkowa, błędna analiza, a co za tym idzie – synteza, sprawia, że u dzieci przedszkolnych mogą powstawać spostrzeżenie synkretyczne - dają dziecku nieuporządkowany obraz rzeczy, w których poszczególne elementy ulegają przemieszczeniu, a szczegóły przesłaniają dostrzeganie cech głównych”1.
,,W wieku przedszkolnym już bardzo wcześnie przejawiają się zachowania i wypowiedzi dzieci świadczące o ich znacznej aktywności umysłowej. Możliwości umysłowe dzieci przejawiają się szczególnie wyraźnie w umiejętności rozwiązywania zagadek i jest nie tylko przejawem aktywności umysłowej dziecka, lecz również – co trzeba podkreślić – stanowi bardzo dobrą okazję do stymulowania rozwoju i ich myślenia i mocy, Myśli dziecka odnoszą się na ogół bądź do przedmiotów bezpośrednio spostrzeganych, bądź do ich wyobrażeń. Dlatego myślenie dzieci w wieku przedszkolnym określa się jako konkretno-wyobrażniowe – może dokonywać operacji myślowych, oderwanych od bezpośredniego spostrzegania.
Te cechy myślenia wpływają na sposób rozumowania dziecka. Wprawdzie wiąże ono z sobą sądy, dochodzi do jakiegoś wniosku, stara się wyjaśnić zjawiska lub rozwiązywać zagadki, jednak jego rozumienie opiera się na zestawieniu obok siebie sądów szczegółowych. Nie jest to indukcja ani dedukcja, lecz przechodzenie od szczegółu do szczegółu”2.
,,Należy również dodać, że odpowiednie oddziaływania wychowawcze mogą przyśpieszyć zarówno rozwój pojęć i operacji myślowych, jak i rozumienie zjawisk przyrodniczych. Zresztą dzieci same przejawiają dużą aktywność pobudzającą rozwój intelektualny. Wyraża się to m.in. w zadawaniu pytań, których liczba jest tak duża, iż wiek przedszkolny bywa czasem nazywany ,,wiekiem pytań”. Początkowo są to pytania o materiał i użycie przedmiotów, o ich pochodzenie oraz o przyczynę zdarzeń lub zjawisk. Wreszcie występują pytania o to, co mogłoby nastąpić w określonych warunkach. Kolejne kategorie pytań wskazują na postępujący rozwój umysłowy.

___________________________________
1Al. Landy: ,,Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym”, W-wa 1970, s.165
2 por. J. Strelau: ,,Podstawy psychologii dla nauczycieli”, W-wa 1979, s. 228

Odpowiadając na pytania, dorośli nie tylko wzbogacają zasób językowy i wiedzę dziecka, ale również uczą je myśleć.
W ciągu okresu przedszkolnego następuje też dalszy rozwój mowy, zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Wzrasta znacznie liczba znanych i używanych przez dzieci słów. Nie mniej wyraźne są zmiany jakościowe w słowniku dzieci. Następują też zmiany treściowe w obrębie poszczególnych części mowy. Jeśli idzie np. o przymiotniki to nie tylko wzrasta ich liczba i proporcja w stosunku do innych wyrazów, ale również wzbogaca się ich treść.
Początkowo ich użycie ogranicza się do oznaczenia cech zmysłowych lub ogólnych określeń wartościujących / zimny, duży, grzeczny, brzydki /. W dalszych latach wieku przedszkolnego coraz liczniejsze są przymiotniki oznaczające cech pośrednie, takie jak: inny, podobny, prawdziwy itp. W tym okresie zmniejsza się również liczba błędów gramatycznych, niektóre jednak utrzymują się nadal uporczywie.
Wraz z rozwojem mowy i kontaktów społecznych, rozwija się również umiejętność porozumiewania się z innymi ludźmi. Z początku rozmowy te są bardzo ubogie, odnoszą się do aktualnej sytuacji, a ich teść zmienia się w zależności od przypadkowych okoliczności. W późniejszych latach wieku przedszkolnego rozmowy stają się bogatsze pod względem treści i języka, dotyczą zdarzeń ubiegłych lub wyobrażonych, a w wypowiedzi dzieci coraz bardziej przystosowują się do wypowiedzi i reakcji współrozmówców. Argumentacja stosowana w tych rozmowach jest jeszcze słaba i zabarwiona emocjonalnie, wskutek czego często powstają kłótnie”1.
,,Charakteryzując wiek przedszkolny, trzeba zwrócić uwagę na ważniejsze momenty rozwoju emocjonalno-społecznego.
Jeśli idzie o emocje dzieci, to są one jeszcze w wieku niestałe – łatwo powstają, trwają krótko i szybko się zmieniają. Bogatsze są jednak ich przejawy, oprócz ruchów i mimiki do wyrażania uczuć włączają się reakcje werbalne. W porównaniu z wiekiem po niemowlęcym coraz większe jest obecnie znaczenie wyobrażeń jako czynnika emocjonalnego. W miarę jak spostrzeżenia dziecka stają się dokładniejsze i wzrasta jego wiedza o świecie – wyobraźnia podsuwa mu w sposób bardziej wyrazisty sytuacje znane z opowiadań, widziane, lub takie, jakie mogą się pojawiać / przynajmniej w przekonaniu dziecka /. To też w okresie przedszkolnym takie czynności, jak ciemność, pozostanie samemu, wyobrażone stworzenia, sny, groźba wypadku oraz objawy strachu i lęku. Podobne prawidłowości dotyczą niewątpliwie także występowania innych rodzajów emocji, ale strach i lęk są pod tym względem lepiej zbadane. Reakcje emocjonalne wobec innych ludzi stają się również bardziej złożone. Dzieci zaczynają ponadto formułować oceny estetyczne i moralne. Oceny te są jeszcze naiwne i przypadkowe, co przejawia się między innymi w rysunkach dzieci.

_____________________________________
1 por. Al. Landy: ,,Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym”, W-wa 1970,
s. 168

Rozwój sfery emocjonalnej uzależniony jest w dużym stopniu od kontaktów społecznych jednostki. Dziecko przedszkolne ma zwykle więcej możliwości do nawiązywania takich kontaktów niż dzieci młodsze. Obejmują one już nie tyko dom rodzinny, ale także najbliższe sąsiedztwo. Jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola, zakres i jakość kontaktów jeszcze się zwiększa. Stopniowo Wdraża się ono do przestrzegania zasad współżycia w grupie, uczy zachowywać się w grupie, uczy zachowywać się w zróżnicowanych sytuacjach przedszkolnych, a jednocześnie ma możliwość pełnienia wyróżnianych ról społecznych (np. dyżurny)/. To wszystko stwarza warunki sprzyjające rozwojowi u dzieci złożonych zachowań i uczuć społecznych.
Mówiąc o rozwoju psychicznym wieku przedszkolnego nie możemy pominąć problematyki kształcenia osobowości.
,,Działanie dziecka ma początkowo charakter impulsywny i jest krótkotrwałe. Małe dziecko zmienia często cele do których dąży, i nie ustala ich z góry. Łatwo też ulega zniechęceniu i zmęczeniu. Z wiekiem dzieci coraz częściej stawiają sobie zadania i w dążeniu do określonych efektów obmyślają sposoby ich realizacji.
Swoje pragnienia i zainteresowania realizuje dziecko przede wszystkim wtedy, gdy z własnej inicjatywy podejmuje zabawę Żyjąc w środowisku społecznym musi ono podjąć również działanie podporządkowane zewnętrznej konieczności, opanować różne czynności z zakresu kultury życia codziennego. Zabawa, twórczość plastyczna, różne prace użytkowe, dające dzieciom okazję do gromadzenia doświadczeń i uczenia się, realizowania własnych celów i podporządkowywania się wymaganiom otoczenia, mają również wpływ na dojrzałość szkolną dziecka”1.

________________________________________
1 por. J Strelau: ,,Podstawy psychologii dla nauczycieli”, W-wa 1979, s.230