Joga dla dzieci - program autorski

JOGA DLA DZIECI

program własny dla dzieci w wieku od 5 do 6 lat
Przedszkola nr 121 w Poznaniu

opracowała: Joanna Zwierzchowska

Poznań 2012

SPIS TREŚCI:
WSTĘP
I. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU........................................4
II. CELE PROGRAMU........................................4
III. METODY, FORMY I WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU..................................5
IV. REALIZACJA PROGRAMU........................................7
1. BAJKI ZE ŚWIATA JOGI........................................7
2. ROZGRZEWKA........................................8
3. ASANY, CZYLI POZYCJE JOGI........................................9
4. ZABAWY, TAŃCE I MASAŻYKI UROZMAICAJĄCE ZAJĘCIA JOGI..............14
5. ODDYCHANIE I EMOCJE........................................16
6. RELAKS........................................17
7. MANDALE........................................20
V. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA PO REALIZACJI PROGRAMU......................21
VI. EWALUACJA ........................................21
BIBLIOGRAFIA........................................22

WSTĘP
Inspiracją do napisania programu były moje własne zainteresowania. Ćwiczę jogę od około sześciu lat i osobiście przekonałam się o jej wszechstronnym, korzystnym wpływie na ludzki organizm i psychikę. Dwukrotnie brałam udział w dwutygodniowych wakacyjnych warsztatach jogi, zorganizowanych przez Studio Jogi YAM w Poznaniu. W trakcie tych wyjazdów, dzięki przychylności rodziców i instruktorów miałam okazję obserwować zajęcia jogi dla dzieci. Prowadzący chętnie odpowiadali na moje pytania, wyjaśniali specyfikę prowadzenia jogi z dziećmi. Dzięki ich życzliwym radom postanowiłam samodzielnie poprowadzić tego typu zajęcia w przedszkolu. Zaczęłam wykorzystywać poznane techniki podczas ćwiczeń gimnastycznych i zajęć ruchowych. Uznałam też, że joga w przedszkolu może pełnić dwojaką rolę. Oprócz tej oczywistej, wspierającej naturalną aktywność ruchową dziecka jest też świetną okazją i pretekstem do wprowadzenia dzieci w świat wartości moralnych. Joga jest nauką, która nierozerwalnie łączy zdrowie fizyczne, psychiczne, moralne i duchowe człowieka. Zawiera w sobie uniwersalne wartości, takie jak: prawda, cierpliwość, szacunek dla życia.
Obserwacja spontanicznych zachowań dzieci i płynąca z nich radość utwierdziła mnie w przekonaniu, że elementy ćwiczeń jogi można już stosować w przedszkolu. Joga dla dzieci to proste i przyjemne ćwiczenia dzięki którym ciało dziecka staje się sprawniejsze i silniejsze. Umiejętnie prowadzone zajęcia ruchowe z zastosowaniem teorii jogi mają ogromny wpływ na rozbudzenie zainteresowań dzieci przedszkolnych szeroko pojętą kulturą fizyczną oraz kształtują ich postawę moralną.
Program pisałam z myślą o grupie dzieci 5 i 6 letnich, a więc tych, które w kolejnym roku podejmą naukę w szkole. Dla nich niezwykle istotna jest umiejętność koncentracji i zachowania skupienia podczas wykonywania zadań. Joga w doskonały sposób kształtuje u dzieci te właśnie zdolności.
Program jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN ( Dz. U. Nr 2 /2000 –Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r.). W programie do poszczególnych ćwiczeń i zabaw wraca się wielokrotnie, aby dziecko mogło je utrwalić, rozszerzyć i włączyć do swoich doświadczeń. Dzięki temu nauczyciel może również dobierać formy zabawy i ćwiczenia odpowiednio do możliwości rozwojowych dzieci.
I. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Program „Joga dla dzieci” jest programem edukacji przedszkolnej. Zawarte w nim treści mogą być realizowane w dowolnej kolejności i modyfikowane przez nauczycieli, którzy zechcą wnieść do niego własne pomysły. Należy umożliwić dzieciom, na różnych poziomach, poszerzanie i nabywanie umiejętności zgodnie z ich wzrastającymi możliwościami. Zabawy i ćwiczenia dobierać w taki sposób, aby były ciekawe, pobudzały do myślenia, wykazywania własnej inwencji, a przede wszystkim do działania.
Program przeznaczony jest do realizacji w grupie „Małpek” Przedszkola nr 121 w Poznaniu. Realizacja niniejszego programu odbywać się będzie w ramach zajęć edukacji zdrowotnej i obejmować będzie rok szkolny 2012/2013. Zakładam, że zajęcia odbywać się będą raz w tygodniu.
Zakres programu jest realizowany w korelacji z głównymi założeniami naszego przedszkola wytyczonymi programem „Zdrowy Przedszkolak”. Joga kształtuje w dzieciach świadomość zdrowego trybu życia i wyrabia nawyk dbania o kondycję i sprawność fizyczną.

II. CELE PROGRAMU
CELE OGÓLNE
Ćwiczenie jogi harmonijnie rozwija ciało, pomaga wcześnie skorygować wady postawy. Dzięki ćwiczeniom, dzieci łatwiej skupiają uwagę, są bardziej świadome własnego ciała, skoncentrowane. Powtarzanie asan dobrze wpływa na pamięć, pobudza wyobraźnię i rozwija kreatywność.
Dzieci na zajęciach uczą się szacunku do siebie i innych. Każdy ćwiczy jak umie. Ćwiczenia końcowe wyciszają i relaksują. Wciąż jednak, dla dzieci, joga jest zabawą i to zabawą w grupie, sprzyja więc integracji.
Głównym celem programu zatem jest: rozwijanie u dziecka ogólnej sprawności fizycznej i nabywania umiejętności interpersonalnych poprzez wykorzystanie systemu jogi.
CELE SZCZEGÓŁOWE
zaspakajanie naturalnej potrzeby ruchu stymulującej harmonijny
rozwój dziecka,
rozwijanie elastyczności i ruchliwości kręgosłupa oraz stawów,
wzmacnianie mięśni oraz poprawienie ukrwienia organów
wewnętrznych,
uspokajanie i wzmacnianie systemu nerwowego,
doskonalenie zdrowej i efektywnej techniki oddychania,
rozwijanie zdolności koncentracji,
wzmacnianie wiary we własne możliwości dziecka,
nabywanie umiejętności akceptacji siebie i innych,
nabywanie umiejętności szacunku dla życia (ludzi, zwierząt, roślin),
nabywanie umiejętności komunikacji i współdziałania w grupie.

III. METODY, FORMY I WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU
Formy i metody pracy są różnorodne, dostosowane do poziomu, umiejętności
i możliwości dzieci oraz ich doświadczeń życiowych i nawyków.
Proponowane metody pracy z dzieckiem to:
metody praktycznych ćwiczeń, polegające na powtarzaniu przez dzieci odpowiednich czynności w trakcie gimnastyki relaksowo- koncentrującej wzorowanej na jodze;
metody podające werbalne – czytanie bajek, słuchanie tekstu wizualizacji;
zabawy plastyczne – rysowanie mandali przy muzyce.
Proponowane formy:
z całą grupą – asany i zabawy ruchowe
zespołowa – zabawy interakcyjne, twórcze i relaksacyjne
indywidualna – rysowanie mandali.

WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU
Zestawy ćwiczeń jogi dla dzieci uwzględniają zasadnicze elementy:
rozgrzewka
postawy statyczne, czyli tzw. asany
zabawy ruchowe z elementami pozycji jogi
ćwiczenia oddechowe
relaksacja (trening autogenny J. Schulza, relaksację progresywną E. Jacobsona, wizualizację, ćwiczenia koncentracji).
Przy realizacji programu ćwiczeń z elementami jogi, należy pamiętać, że zajęcia dla dzieci muszą być prowadzone w inny sposób niż dla dorosłych, nauczyciel powinien uwzględniać wiek dziecka, jego możliwości oraz fakt, że dzieci są z natury bardzo aktywne. Proponowane ćwiczenia są materiałem do wykorzystania uzupełnionym o zabawy ruchowe, a nie do kompleksowego urządzania długiej sesji ćwiczeniowej.
ZASADY OGÓLNE
którymi powinniśmy kierować się prowadząc ćwiczenia jogi w przedszkolu:
1. Joga powinna być wykonywana przynajmniej jedną godzinę po jedzeniu tak, by spożyte jedzenie zostało przedtem przetrawione.
2. Dzieci w wieku 5-7 lat odbywają zajęcia po jednej godzinie raz w tygodniu.
3. Można też wykorzystywać wybrane ćwiczenia jogi, medytacji, ćwiczenia oddechowe w różnych częściach dnia lub jako "przerywnik" pomiędzy zajęciami.
4. Joga może być prowadzona indywidualnie lub grupowo. Idealne są grupy 6-10 osobowe (podziału dobrze jest dokonywać zgodnie z aktywnością dzieci).
5. Ubiór dzieci powinien być lekki, wygodny, by czuły się swobodnie. Ćwiczymy boso, bez skarpetek.
6. Należy ćwiczyć na kocach lub dywanie (nigdy na twardej podłodze).
7. Dzieci powinny mieć dużo miejsca na swobodne wykonywanie ćwiczeń.
8. Przyjętą pozycję utrzymujemy tylko do czasu, gdy stanie się niewygodna.
9. Zawsze powoli - gdy ćwiczymy jogę nie spieszmy się, tylko spokojnie oddychajmy. Pamiętamy, by zawsze wdychać i wydychać powietrze przez nos.
10. Wykorzystujemy różne typy ćwiczeń: w pozycji siedzącej, stojącej, leżącej – na plecach i na brzuchu. Trenujemy wygięcia do tyłu i skręty.
11. Sala powinna być dobrze przewietrzona.
12. Dobrze byłoby, gdyby zajęcia nauczyciel mógł prowadzić z osobą wspomagającą. Nauczyciel - powinien demonstrować ćwiczenia, druga osoba - pomagać dzieciom.

Nauczyciel powinien pamiętać, że pomiędzy dziećmi występują istotne różnice. Do każdego należy podejść inaczej, indywidualnie. Nigdy nie należy zmuszać dziecka do przyjęcia określonej pozycji jogi, bez względu na to, jak jest prosta. Każde dziecko różni się w giętkości. Należy być tego świadomym. Nie można też porównywać dzieci z innymi. Należy je zachęcać do tego, aby zachowywały się i ćwiczyły najlepiej, jak potrafią. Każde dziecko będzie się stopniowo rozwijać, zgodnie ze swoimi potencjalnymi możliwościami.
Informacje - instrukcje powinny być podawane bez zbędnych opisów, gdyż dzieci szybko się znudzą. Można co jakiś czas pozwolić dzieciom na samodzielność działania, dostosowując ich aktywność do umiejętności i poziomu ich wiedzy.
Po ćwiczeniach przychodzi pora na rozluźnienie i relaksację, wykorzystującą muzykę i wizualizację.

IV. REALIZACJA PROGRAMU
W trakcie jednych zajęć realizujemy tylko niektóre z proponowanych aktywności i pozycji. Pamiętamy, że całkowity czas zajęć dla dzieci 5 i 6 letnich nie powinien przekraczać jednej godziny.
1. BAJKI ZE ŚWIATA JOGI
Przed rozpoczęciem zajęć można przeczytać dzieciom króciutką bajkę obrazującą zasady, które dotyczą prawidłowego stosunku do świata zewnętrznego i własnego zachowania. Zajmie to jedynie dwie lub trzy minuty a pozwoli dzieciom zrozumieć i zapamiętać to, co chcemy im przekazać, czyli główne przesłania filozofii jogi:
pozytywne myślenie
sztuka akceptacji
systematyczność i wytrwałość
rozwijanie własnych możliwości
nauka i cierpliwość
współdziałanie i komunikacja w grupie.
Według moich założeń, bajkę wprowadzamy jedną w miesiącu. Czytamy ją na początku zajęć, a po ćwiczeniach i relaksie krótko przypominamy jej główne przesłanie. Na kolejnych zajęciach lub w innych okolicznościach odwołujemy się do jej treści.
Idealnie do tego celu nadają się opowieści o Gnomie i Boćku Ignasiu autorstwa Joanny Jakubik-Hajdukiewicz, autorki książki „Joga dla dzieci”.

2. ROZGRZEWKA
Jest niezbędna w przygotowaniu dzieci do wykonywania pozycji i ruchów proponowanych w kolejnych rozdziałach.
1. Siedząc wygodnie w siadzie skrzyżnym prostujemy plecy i rozluźniamy się, ramiona swobodnie opadają; ćwiczenia można powtórzyć sześć razy:
nie ruszając głową patrzymy w sufit i na podłogę lub patrzymy w lewo i w prawo lub wzrokiem „rysujemy” duże koło
podnosimy głowę powoli i opuszczamy opierając podbródek na klatce piersiowej
wzruszamy ramionami, prawie dotykając nimi uszu, następnie opuszczamy
podnosimy ręce wysoko nad głowę, rozciągając ramiona najmocniej jak możemy, tak wykonujemy skłon starając się oprzeć czoło na podłodze; prostujemy się powoli zaczynając od pasa
łapiemy się opuszkami palców za ramiona i łokciami rysujemy kółka najpierw małe, później jak największe
łapiemy się w pasie i pochylamy starając się dotknąć czołem podłogi
krążenia głową: opuszczamy brodę do klatki piersiowej, dotykamy nią prawego ramienia, delikatnie odchylamy w tył, tak samo wykonujemy ćwiczenie w lewą stronę.
2. Stojąc; również powtarzamy sześć razy:
Unosimy ręce wysoko w górę i stajemy na palcach,
następnie pochylamy się tak, aby dotknąć rękoma palców stóp, staramy się nie zginać kolan
kręcimy biodrami jak hoola hoop, najpierw wolno, później coraz szybciej, ćwiczenie wykonujemy w obie strony
stojąc w rozkroku na szerokość bioder, kucamy i staramy się poruszać biodrami w górę i w dół
w przysiadzie podnosimy ręce wyprostowane i łączymy nad głową dłonie, z tek pozycji startujemy jak rakieta
kucając stopy opieramy płasko na podłodze, trzymając ręce na kolanach zaczynamy chodzić wkoło, najpierw w prawo potem w lewo, pięty podnosimy najniżej jak to możliwe.

3. ASANY, CZYLI POZYCJE JOGI
Zasadniczo każde ćwiczenie jogi składa się z czterech kroków, z których każdy wyraźnie jest oddzielony od pozostałych:
- krok pierwszy: zajęcie pozycji wyjściowej;
- krok drugi: ułożenie ciała we właściwej pozycji;
- krok trzeci: zastygnięcie w pozycji ćwiczenia i skoncentrowanie się na tym, należy samemu zdecydować, jak długo ten krok ma trwać;
- krok czwarty: niespieszny powrót do pozycji wyjściowej.

Zaleca się wprowadzanie asan w formie zabawy opartej na różnego rodzaju bajkach czy historyjkach odwołujących się do natury, np. wycieczka do ZOO, safari po dżungli bądź jakiekolwiek miejsca, gdzie pojawiają się zwierzęta. Wskazując dzieciom pozycje do wykonania dobrze posługiwać się poleceniami kojarzącymi się z danym zwierzęciem czy przedmiotem, np. ugnij nogi jak żaba, bądź wielki jak góra, utrzymuj równowagę jak statek na wodzie. W ten sposób dzieci nie tylko rozwijają się fizycznie, ale również pobudzają swoją wyobraźnię. Aby przykuć ich uwagę można dodatkowo, np.: pokazywać dzieciom obrazki ze zwierzętami będącymi pierwowzorem danej asany, rysować na tablicy figury geometryczne, bądź schematy postaci, które dzieci mają naśladować.
Część pozycji i ruchów wplata się w różnego rodzaju opowieści, tak by połączyć naturalne dziecięce upodobanie do różnych historyjek z potrzebą aktywności fizycznej.

ASANY W POZYCJI STOJĄCEJ

Pozycja góry - stoimy nieruchomo, nogi rozstawione na szerokość bioder. Staramy się wchłonąć kość ogonową do środka. Plecy wyprostowane, klatka piersiowa skierowana w górę. Ręce wzdłuż boków tułowia, dłonie kierują się, strzelają w dół do ziemi. Oczy patrzą prosto do przodu, jesteś wysoki, cichy mocno oparty stopami na ziemi.
Korzyści: przynosi relaks dla kręgosłupa, uelastycznia go, wzmacnia odcinek lędźwiowy i w razie bólu w tym odcinku zmniejsza go. Zaletą tej pozycji jest to, że może ją wykonywać każdy i niemal wszędzie.

Pozycja drzewa - z pozycji góry podnosimy jedną nogę, zginamy ją i opieramy na kolanie nogi wyprostowanej. Ręce w zależności: połączone na mostku lub wyciągnięte nad głową. W tej pozycji jak najbardziej korzystamy ze ściany lub partnera. Jest to pozycja balansowa więc trudna do opanowania przez dzieci- lecz mimo to chętnie się z nią zmagają.
Korzyści: Systematyczne ćwiczenie tej asany daje nam mocne nogi oraz poczucie fizycznej i psychicznej równowagi.

Pozycja orła - stań w pozycji góry , patrząc prosto przed siebie. Wyobraź sobie pięknego białego orła stojącego na szczycie skały i spoglądającego dostojnie z góry na rozciągająca się w dole dolinę. Zrób wydech zegnij kolana i rozłóż ramiona na boki niczym skrzydła. Nogi mocne- jesteś teraz orłem siedzącym na skale. Przełóż nogę prawą nad lewą tak aby cała prawa stopa dotykała podłogi-maty. Lewy łokieć połóż na prawej dłoni a lewą pięść oprzyj o brodę. Oddychaj w pozycji przez kilka chwil, wyprostuj się i powtórz pozycję na drugą stronę.
Korzyści: Asana ta znakomicie ugruntowuje determinację i pewność siebie. Pomaga w koncentracji, wzmacnia nogi i uelastycznia ręce.

ASANY W POZYCJI SIEDZĄCEJ

Pozycja słonia- siad skrzyżny, jedną ręką trzymam za nos, a drugą przekładam przez okrąg stworzony przez rękę trzymającą nos. Macham trąbą w górę i w dół. Tę asanę można również wykonywać na stojąco.
Korzyści: wykonywanie tej asany uelastycznia przede wszystkim obręcz barkową jak również wspomaga koordynację i koncentrację u dzieci. Wersja na siedząco uelastycznia nam dodatkowo całą miednicę, kolana i kostki.
Pozycja motyla - usiądź prosto złącz stopy, patrz prosto przed siebie. Zegnij prawą nogę i podeszwą stopy dotknij wewnętrznej strony lewego uda. Pozostań w tej pozycji. Teraz zegnij lewą nogę i połącz ze sobą stopy. Na pewno poczujesz rozciąganie wewnętrznej strony ud. Poruszaj teraz nogami- kolanami: góra- dół, jak motyl swoimi skrzydłami. Wdech i ... wydech powoli robię skłon do przodu.
Korzyści: Asana rozciąga delikatnie wewnętrzną stronę ud i poprawia ustawienie sylwetki (kręgosłupa) w pozycji siedzącej. Uelastycznia miednicę.

Pozycja lwa - zegnij kolana i usiądź na piętach opierając dłonie przed sobą na podłodze. Następnie oprzyj ręce, które są twoimi łapami na udach. Siedź w milczeniu , cicho oddychając. Później wyprostuj się wyciągając ramiona przed siebie . Zarycz głośno! Patrz w górę i wysuń język. Usiądź na piętach i ryknij jeszcze dwa razy- wydychając powietrze z głębi gardła, żeby poczuć się silnym ale spokojnym.
Korzyści: Przede wszystkim działa energetycznie. Wzmacnia pewność siebie i poprawia zdolność porozumiewania się. Rozluźnia mięśnie twarzy i w miarę systematycznego powtarzania asany znikają dolegliwości krtani, oczu, uszu, nosa, buzi. Pozycja ta rozjaśnia umysł i przywołuje uśmiech na twarz.

Pozycja pszczoły- usiądź na piętach , plecy proste. Rozłóż ręce na wysokości barków.. Ręce są proste od ramion do końcówek palców. Szybko machaj swoimi skrzydłami w górę i w dół.
Korzyści: Uelastycznia stawy barkowe, rozwija mięśnie klatki piersiowej. Pozycja ta rozciąga również powierzchnię stóp, kostek i kolan.

Pozycja okręt -usiądź z prostymi nogami na macie, odchyl lekko tułów do tyłu, ugnij kolana i unieś ugięte nogi starając się prostować je przed sobą w powietrzu. Należy balansować na pośladkach . Gdy opanujesz już równowagę wówczas wyciągnij wyprostowane ramiona przed siebie (powinny być one ustawione równolegle do podłogi, wnętrzem skierowane do siebie)
Korzyści:pozycja ta poprawia krążenie wzmacnia mięśnie brzuszne. Wspomaga trawienie i usuwa bóle w dolnym odcinku kręgosłupa, wzmacniając podtrzymujące go mięśnie.

Pozycja Żółw - usiądź na macie z rozstawionymi szeroko stopami i zgiętymi kolanami. Teraz zrób wdech unieś ręce do góry, następnie wydech i włóż ramiona pod kolana. (ten złożony ruch należy zrobić kolejno: najpierw prawa później lewa ręka). Teraz w zależności od Twojej elastyczności zbliżaj klatkę piersiową do maty, jednocześnie umieszczając ręce głębiej pod nogami które prostujesz w miarę swoich możliwości. Pozostań w pozycji na kilka oddechów i następnie uwolnij się z niej. Jeśli sam nie jesteś w stanie poproś o pomoc osobę prowadzącą
Korzyści: rozciąganie, uelastycznianie kręgosłupa, nóg a także miednicy. Pozycja ta sprawi,że dziecko poczuje się bezpieczne jak żółw w swojej skorupie.

Pozycja Gołąb -pozycja wyjściowa:kot, następnie pozycja psa z głową w dół. Unieś lewą nogę, i ustaw zgiętą pomiędzy dłońmi. Opierając  kolano na podłodze przesuń piętę w prawo przysiądź po zewnętrznej stronie lewego kolana. Lewe biodro opada do podłogi prawa noga daleko do tyłu podeprzyj się na rękach i wyciągaj się do sufitu, tak jak byś chciał go dotknąć czubiem głowy. Pamiętaj o wyrównanym oddechu, wydech i skłon do przodu- pamiętając o ruchu wydłużania
Korzyści: Bardzo rozciąga przykurczone mięśnie miednicy, pośladków, uelastycznia pachwiny. Tak jak wszystkie skłony w przód uspokaja poruszony czymś umysł.

Pozycja Kruk - przykucnij ze stopami na szerokość bioder. Dłonie połóż na podłodze, palce szeroko rozstawione. Oprzyj golenie o swoje ramiona tak jak by to była półeczka i spróbuj utrzymać równowagę i cały ciężar na dłoniach. Balansując na rękach spróbuj złączyć stopy niczym ogon kruka.
Korzyści: uczy skupiania umysłu, wzmacnia całe ręce i górną część tułowia, uelastycznia nadgarstki. Wpływa korzystnie na rozwój równowagi i koordynacji ruchów

Pozycja Wielbłąd - pamiętaj iż wielbłąd ma garb. Usiądź w siadzie skrzyżnym. Dłonie oprzyj na kolanach. Kręgosłup wyprostowany . zdób wdech wyprostuj plecy, klatkę piersiową unieś ku górze, opuść ramiona i wystrzel czubkiem głowy w górę. Teraz wydech i zrób wyboistego garb na swych plecach. Powtórz ćwiczenie kilka razy coraz szybciej. Pamiętaj iż na pustyni jest bardzo gorąco i wielbłąd chce przejść przez nią bardzo szybo. Wyboisty wielbłąd pomaga w utrzymaniu elastycznego kręgosłupa, wzmacnia a zarazem relaksuje twoje mięśnie.
Korzyści: Asana ta otwiera klatkę piersiową i serce, pomaga skorygować nieprawidłową sylwetkę. Pomaga wszystkim dzieciom prostować się i być z siebie dumnym. Pozycja wielbłąda pomaga w trawieniu jak i wspomaga pracę płuc.

Pozycja Żaby - ukucnij z szeroko rozstawionymi kolanami, dłonie są płasko położone na podłodze. Wyobraź sobie, że twoje nogi są tak silne jak nogi żaby. Następnie wyskocz energetycznie, wyciągnij tułów i skocz jak najwyżej potrafisz (możesz przy tym głośno kumkać). Postaraj się opaść na obie stopy. Ponownie przykucnij. Przygotuj się do następnego skoku.
Korzyści: asana ta wzmacnia i uelastycznia nogi, kostki i stopy. Jest bardzo energetyczna, szczególnie gdy ktoś jest ospały i nic mu się nie chce.

Pozycja dziecka - usiądź na piętach oprzyj czoło o podłogę przed sobą. Ramiona leżą przy bokach tułowia.
Korzyści: Asana ta uelastycznia kręgosłup i wzmacnia nerwy, poprawiając komunikację między mózgiem a resztą organizmu. Pomaga także w trawieniu i stymuluje apetyt.

ASANY ODWRÓCONE

Błękitny wieloryb - leżenie na plecach w pozycji martwego człowieka ręce ułożone wzdłuż tułowia, zegnij kolana, stopy płasko na macie rozstawione na szerokość bioder. Zrób wdech i powoli unieś plecy z podłogi . Z każdym wydechem wyobraź sobie jak wypuszczasz fontannę wody przez swój pępek. Warianty: w pozycji unosimy raz jedną raz drugą nogę, pamiętając o podniesionej miednicy- obserwujemy palce stóp. Na koniec zrób wydech i jednocześnie opuść tułów na podłogę. Przyciągnij kolana do klatki piersiowej- relaks kręgosłupa. Wyobraź sobie, że jesteś przewróconym na grzbiet żuczkiem.
Korzyści: pozycja wspaniale wzmacnia kręgosłup i mięśnie nóg a także rozciąga mięśnie karku. Zwiększa przestrzeń w klatce piersiowej (otwiera serce i płuca) a przede wszystkim uelastycznia kręgosłup- eliminuje napięcia w nim.

Ważka - stopy rozstawione na szerokość bioder, ręce umieszczone wzdłuż tułowia. Podciągnij kolana do klatki piersiowej, następnie kolana do czoła, rękoma podnosząc biodra w górę i cały czas podtrzymuj plecy płasko ułożonymi rękoma. Następnie wyciągaj nogi w górę prostując je tak aby znalazły się dokładnie nad Tobą. Oddychaj równomiernie i przyzwyczajaj się iż znajdujesz się w pozycji „do góry nogami”. Zegnij jedno kolano, połóż na czole a następnie oprzyj nogę przeciwną na zgiętej nodze. Pozostań w pozycji i równomiernie oddychaj.
Korzyści: zaliczana do pozycji odwróconych pomaga odpocząć sercu od skutków grawitacji. Zwiększa dopływ krwi do mózgu, odświeża go i odżywia. Rozwija cierpliwość i równowagę emocjonalną.

ASANY W POZYCJI LEŻĄCEJ NA PLECACH I NA BRZUCHU

Pozycja ryby - połóż się na podłodze z ugiętymi nogami. Stopy oparte o matę ręce wzdłuż tułowia. Zrób wdech i nie prostując kolan unieś pośladki z podłogi i przesun pod nie dłonie. Mają się stykać ze sobą palcami. Połóż się na dłoniach, wyprostuj nogi oraz wyrównaj oddech a następnie weź wdech wypnij w górę klatkę piersiową, wyginając kręgosłup w łuk i dotykając głową podłogi. Pamiętaj iż łokcie muszą być mocno oparte o podłogę.
Korzyści: pomaga w stanach astmatycznych i bronchicie. Wygięcie kręgosłupa w łuk otwiera klatkę piersiową (pogłębia oddech) i uwalnia pozytywne emocje

Krokodyl -połóż się płasko na podłodze (czoło również oparte o matę), dłonie pod barkami, łokcie blisko ciała, palce rozstawione niczym szpony. Złączone nogi naśladują ciężki krokodyli ogon. Wdech i unosimy jednocześnie złączone nogi i głowę. Poruszaj ogonem na boki by móc pełzać do przodu. Gdy skończysz asanę wejdź szybko w pozycję dziecka aby odciążyć kręgosłup.
Korzyści: pozycja ta wzmacnia kręgosłup i działa energetyzująco (podobnie jak wszystkie wygięcia) Pomaga w pozbyciu się agresji i gniewu.

Pozycja Kobra - leżę na brzuchu opierając czoło na podłodze. Dłonie umieszczone pod barkami, łokcie skierowane w górę blisko boków. Od bioder w dół wszystko jest ciężkie i mocno oparte o podłogę. Zrób wdech i jednocześnie powoli unieś głowę z nad podłogi, opierając się mocno na dłoniach. Powoli prostuj ramiona, jeszcze bardziej wyginając plecy w łuk. Z każdym wdechem unoś klatkę piersiową. Wysuń język i sycz jak wąż. Jeżeli masz ochotę podrapać się ogonem kobry możesz rozszerzyć kolana, unieść stopy w kierunku głowy.
Korzyści: Asana ta uelastycznia kręgosłup i wzmacnia nerwy, poprawiając komunikację między mózgiem a resztą organizmu. Pomaga także w trawieniu i stymuluje apetyt.

Pozycja misia - stań prosto w tadasanie, następnie pochyl się do przodu. Ręce i nogi są tak proste jak tylko jest to możliwe. Przemieszczaj się teraz niezdarnym i ciężkim krokiem po macie.
Korzyści: wspomaga koordynację, wzmacnia nogi i ręce (ramiona) w szczególności uelastycznia nadgarstki

Pozycja psa z głową w dół – klęczymy na kolanach, podpieramy się dłońmi- pozycja kota. Kolana pod biodrami, zaś dłonie pod barkami. Robimy wydech i stajemy na palcach stóp, kolana i pośladki unosimy w górę. Głowa luźno zwieszona w dół. Pupa wyraźnie wskazuje niebo i unośmy ją jeszcze wyżej jak się da. Pozostajemy w pozycji na kilka oddechów.
Korzyści: Pozycja ta doda ci energii, rozciąga kręgosłup od kości ogonowej do czubka karku, wzmacnia ręce ramiona, uelastycznia nadgarstki. Poprawia dopływ krwi do głowy (ma podobne działanie jak stanie na głowie), zwalnia akcję serca, obniża ciśnienie

Pozycja deski - bądź mocną deską po której można się ślizgać. Usiądź z nogami wyprostowanymi stopy pionowym ułożeniu. Dłonie obok twoich barków oparte na macie. Weź głęboki wdech i podnieś biodra maksymalnie w górę opierając się jedynie na swoich dłoniach i stopach. Pamiętaj aby deska była mocna i perfekcyjna, podnieś wszystko w górę, łącznie ze swym brzuchem, który będzie ciążył najmocniej. Pozycja deski wzmacnia twoje ręce, nogi, oraz mięśnie brzucha a przy tym uelastycznia nadgarstki i staw skokowy.
Korzyści: Wzmacnia kręgosłup a co za tym idzie wszystkie więzadła przykręgosłupowe. Pomaga w uelastycznianiu nadgarstków, wzmacnia ramiona i przedramiona, rozciąga ścięgna tyłów nóg, bioder jak i kręgosłupa.

Pozycja podwójnego V – stań w rozkroku na szerokość bioder. Spleć wyprostowane ręce za plecami. Wykonaj skłon w przód, wznosząc ręce wysoko ponad głowę
Korzyści: rozciąganie ramion, uelastycznia nadgarstki.

Pozycja klamki – Uklęknij, podpierając się jedynie kolanami. Wykonaj wypad w bok na prawą nogę. Utrzymaj nogę w jednej linii z biodrem. Wznieś wyprostowane ręce na wysokość barku. Podnieś lewą rękę nad policzek i pochyl tułów w prawą stronę. Prawy policzek oprzyj na ramieniu. Powtórz czynność robiąc wypad w bok na lewą nogę.
Korzyści: Pozwala na doskonałe rozciągnięcie ciała od talii aż do samej ręki.

4. ZABAWY, TAŃCE I MASAŻYKI UROZMAICAJĄCE ZAJĘCIA JOGI

Cechą dobrze poprowadzonych zajęć jest ich różnorodność. Obok tradycyjnych pozycji jogicznych można wprowadzić ćwiczenia w parach lub małych grupach. Świetnym urozmaiceniem jest też korzystanie z dodatkowych elementów do kreowania zabaw, np. chusta Klanzy, piłki, szarfy, woreczki. Prowadzący powinien też pozwolić wyzwolić się dziecięcej fantazji i kreatywności.

ASANY Z KOLEGĄ

Podwójne drzewo – Kolega i ja stoimy blisko siebie. Nasze ramiona i biodra dotykają się. Zewnętrzną nogę zginamy i opieramy na kolanie nogi wewnętrznej. Wewnętrznymi rękoma obejmujemy się za ramiona, a ręce zewnętrzne wyciągamy ponad głową, starając złapać kolegę.

Łódź – Usiądź naprzeciwko kolegi i wyciągnij nogi do przodu, lekko je zginając. Złap kolegę za łokcie. Pociągajcie się na zmianę: ciągnij kolegę do przodu tak, by samemu się położyć i odwrotnie.

Podwójny lotos – Siądź blisko kolegi twarzą do niego. Oboje zegnijcie nogi w kolanach. Pozwólcie zetknąć się stopom. Ręce trzymajcie między nogami. Odchylając się do tyłu, róbcie wdech i razem, powoli podnoście nogi coraz wyżej. Wasze stopy powinny cały czas się stykać.

Ul – Dobieramy się po trzy osoby. Pierwszy – wykonuje siad klęczny, drugi – klęk prosty, trzeci – stoi. Wszyscy rozkładamy ręce na boki i nabieramy powietrze w płuca a następnie wydychamy głośno bzycząc. Ćwiczenie wykonujemy trzy razy tak, aby każdy zmienił pozycję przy najmniej raz.

ZABAWY RUCHOWE PRZY MUZYCE RELAKSACYJNEJ

Chód słonia – Dzieci ustawiają się w rzędzie jedno za drugim. Wszyscy pochylają się do przodu i wkładają jedną rękę między nogi, a drugą chwytają dłoń osoby przed sobą. Kiedy wszyscy chwycą się za ręce zaczynamy naśladować słonia.

Chodzenie z woreczkiem na głowie z wyciągniętymi na boki rękoma.

Pojazd joginów – grupa dzieli się na zespoły i z własnych ciał buduje pojazd, tak aby móc się nim poruszać.

Figury joginów – prowadzący odwraca się plecami do dzieci, wypowiada nazwę asany. Zadaniem wszystkich jest przyjęcie tej postawy. Pozycję mogą wywoływać też chętne dzieci.

Jaszczurki – Dzieci układają na ścianie lub na podłodze ręce i nogi w pozycji, w której jaszczurka zastyga. Gdy prowadzący się odwraca jaszczurki zmieniają ułożenie ciała.

Ognisko – Dobra zabawa na koniec zajęć. Wszyscy siadają w kręgu następnie kładą się na plecach. Dzieci podnoszą nogi do góry, starając się tak, aby stopy wszystkich się złączyły (środek ogniska). Na końcu wszyscy łapią się za dłonie, tworząc krąg.

Masaż stóp piłkami – kulanie piłki do tenisa po stopie kolegi, lekkie uciskanie, Dzieci masują całą stopę kolegi: okolice kostek, palce, podbicie.

Trująca piłka – Dzieci dobierają się po trzy osoby. Dwoje z nich staje naprzeciwko siebie w niewielkiej odległości, trzecie – staje pomiędzy nimi. Dzieci kulają po podłodze piłkę do siebie a trzeci uczestnik stara się piłki uniknąć bo jest trująca.

Tańcząca piłka – piłka jest partnerem do tańca, można ją kulać, lekko podrzucać, kołysać. Zabawa odbywa się przy muzyce.

Taniec na tęczy – Prowadzący opowiada o tęczy mieniącej się kolorami, dzieci tanecznym krokiem idą na jej koniec. Gdy dojdą do celu – koniec muzyki, odnajdują cudowny skarb. Wymieniają co znalazły.

Kokon i motyl – Dzieci zawijają się w ręcznik lub koc, są w kokonie. Powoli starają się z niego odwinąć i pofrunąć jak motyl.

Taniec nasionka – Dzieci dobierają się w pary. Jedno jest ogrodnikiem, drugie nasionkiem. Ogrodnik pielęgnuje nasionko – podlewa, wyrywa chwasty, następnie daje znak nasionku, żeby wyrosło. Nasionko powoli, przez ugięte plecy powstaje. Dzieci zamieniają się rolami.

Wędrujący gest – Dzieci stają lub siadają w kręgu. Jedno z nich pokazuje gest lub ruch, kolejne je naśladuje, tak aby gest obiegł cały krąg. Gest może pokazywać każde chętne dziecko po kolei.

Cztery żywioły – Grupę dzielimy na cztery zespoły: ogień, woda, powietrze, ziemia. Każdy zespół prezentuje swój taniec. Dzieci mogą tańczyć samodzielnie lub trzymając się za ręce.

Cztery leśne ludki – piosenka, w trakcie której dzieci przyjmują określone pozy:

Szły do lasu cztery leśne ludki
Refren:
Jeden wielki (pozycja góry) a drugi malutki (przysiad)
Trzeci leciutki jak skrzydła motylka(machanie rękoma)
Czwarty cieniutki jak szpilka (pozycja drzewa).

Wilk zobaczył cztery leśne ludki (ręce przy głowie, pochylamy się)
Refren.

Uciekają cztery leśne ludki (bieg w miejscu)
Refren.

Usiadły cicho cztery leśne ludki (przysiad i śpiewamy szeptem)
Refren.

Masażyki - dzieci wykonują sobie wzajemnie siedząc w parach wg instrukcji prowadzącego.

5. ODDYCHANIE I EMOCJE

Sposób, w jaki oddychamy odzwierciedla nasz stan emocjonalny. Najważniejszymi przyczynami nieprawidłowego oddychania są sytuacje stresujące i nasze negatywne emocje. W stanie relaksu oddychanie staje się spokojne, powolne i rytmiczne.
Właściwe oddychanie to:
przez nos
z zamkniętymi ustami
obejmujące pełen wdech i wydech (całą pojemnością płuc).
Dzięki prawidłowemu oddechowi zwiększamy ilość tlenu we krwi i mózgu, a to z kolei wpływa na wzrost aktywności fizycznej i umysłowej organizmu.

Początkowo, należy dzieci jedynie zachęcić do obserwowania swojego oddechu podczas relaksu. W tym celu, dzieci leżąc na plecach, kładą jedną dłoń na klatce piersiowej a drugą na brzuchu i kontrolują wznoszenie się i opadanie ręki. Zwracamy uwagę na to jak ciało otwiera się przy wdechu i kurczy przy wydechu. Dzieci powinny starać się nabrać jak najwięcej powietrza i powoli, całkowicie wypuścić je z płuc. Takie ćwiczenie powtarzamy 4-6 razy.
Kolejnym etapem nauki prawidłowego oddychania dzieci przedszkolnych jest zwracanie uwagi na oddech podczas wykonywania asan. Wdech powinien towarzyszyć ruchom wznoszącym a wydech opadającym.

6. RELAKS

Na koniec zajęć zawsze stosujemy relaks. Jego celem jest uspokojenie ciała i umysłu po aktywności ruchowej. Relaks powinien trwać od 5 do 10 minut.
Dzieci leżą na plecach, ciało powinno być rozluźnione, ręce i nogi wyprostowane, otwarte dłonie skierowane do sufitu.

WIZUALIZACJA

W zależności od celu można zastosować teksty o charakterze relaksacyjnym, odprężającym lub wzmacniającym wiarę we własne siły. Za pomocą wizualizacji dzieci łatwiej zdobywają samoświadomość i uczą się koncentracji. Naturalna, dziecięca potrzeba wyobrażania sobie zdecydowanie pozwala na stosowanie tej właśnie metody.
Prowadzący stonowanym, spokojnym głosem (w tle może brzmieć cicha muzyka) prezentuje dzieciom tekst wizualizacji. Ja korzystam z przykładowych wizualizacji wg Joanny Jakubiak-Hajdukiewicz oraz wymyślonych samodzielnie.

TRENINNG AUTOGENNY J. SCHULZA

Prowadzący spokojnym cichym głosem czyta tekst (skrócony wg potrzeby dzieci).

Leżę wygodnie
Bardzo wygodnie
Zamykam oczy
Rozluźniam wszystkie mięśnie
Oddycham lekko, równo i spokojnie

Wszystko staje się mało ważne
Odległe i obojętne
Nie myślę o niczym
Odczuwam spokój
Głęboki spokój
Zagłębiam się w łagodną ciszę
Rozluźniam mięśnie prawej ręki
Prawa ręka staje się cięższa, coraz cięższa
Bardzo ciężka
Nie mogę jej unieść.
Oddycham lekko, równo, swobodnie

Rozluźniam mięśnie lewej ręki
Lewa ręka staje się cięższa, coraz cięższa
Bardzo ciężka
Nie mogę jej unieść.
Oddycham lekko, równo, swobodnie

Rozluźniam mięśnie lewej nogi
Noga staje się ciężka
Coraz cięższa
Jest już tak ciężka, że nie mogę jej unieść
Oddycham lekko, równo,swobodnie

Rozluźniam mięśnie prawej nogi
Noga staje się ciężka
Coraz cięższa
Jest już tak ciężka, że nie mogę jej unieść
Oddycham lekko, równo,swobodnie

Rozluźniam mięśnie szyi, twarzy i całej głowy
Głowa spoczywa spokojnie, zupełnie bezwładnie
Jest ciężka
Całe ciało jest przyjemnie odprężone i bezwładne
Całe ciało jest przyjemnie odprężone i bezwładne
Odczuwam spokój
Głęboki spokój i wewnętrzną ciszę
Głęboki spokój i wewnętrzną ciszę

Ciepło przepływa przez moją prawą rękę
Z każdą chwilą czuję je wyraźniej
Ręka jest coraz cieplejsza
Ciepło przepływa przez moją lewą nogę
Z każdą chwilą czuję je wyraźniej
Noga jest coraz cieplejsza
Z rąk ciepło przesuwa się na klatkę piersiową
Z nóg- w kierunku brzucha
Ciepło ogarnia całe moje ciało

Moje ciało jest ciepłe jak w kąpieli
Czuję odprężenie
Czuję odprężenie
Jestem odprężony
Czuję wielki spokój wewnętrzny

Zakończenie relaksu odbywanego w ciągu dnia

Ten spokój zostaje we mnie
Ten spokój zostaje we mnie
Da mi siłę i pewność siebie
Uczucie bezwładu powoli ustępuje i znika
Uczucie bezwładu powoli ustępuje i znika
Otwieram oczy, przeciągam się jak kot, (mruczę jak kot)
Teraz czuję się jak po przebudzeniu
Ze zdrowego krzepiącego snu
Mam uczucie odświeżenia i rześkości
Jest mi lekko
Jest mi dobrze

METODA JACOBSONA - relaksacja mięśni – przykładowe zastosowanie
Tą technikę można stosować również w ciągu dnia, w dowolnym momencie.
- Zaciśnij obie pięści – zwróć uwagę na napięcie dłoni i przedramion – rozluźnij się.
- Dotknij palcami barków i podnieś ramiona – odnotuj napięcie bicepsów i ramion – rozluźnij się.
- Wzrusz ramionami, podnieś je jak najwyżej – zwróć uwagę na napięcie barków – rozluźnij się.
- Zmarszcz czoło – zwróć uwagę na napięcie czoła i okolicy oczu – rozluźnij się.
- Zaciśnij powieki – odnotuj napięcie – rozluźnij mięśnie z lekko przymkniętymi oczami.
- Przyciśnij język do podniebienia – zwróć uwagę na napięcie w jamie ustnej – rozluźnij się.
- Zaciśnij zęby – odnotuj napięcie w jamie ustnej i szczęce – odpocznij.
- Odrzuć głowę do tyłu – zauważ napięcie karku i górnej partii pleców – odpocznij.
- Opuść głowę, przyciśnij brodę do piersi – zauważ napięcie karku i barków – rozluźnij się.
- Wygnij plecy w łuk odsuwając się od oparcia krzesła i cofnij ramiona do tyłu – zauważ napięcie pleców i barków – odpocznij.
- Weź głęboki oddech i zatrzymaj powietrze – odnotuj napięcie klatki piersiowej i pleców – odpocznij.
- Zrób dwa głębokie oddechy, zatrzymaj i wydychaj powietrze – zauważ, że oddech staje się wolniejszy i spokojniejszy – odpocznij.
- Wciągnij brzuch, staraj się docisnąć go do kręgosłupa – odnotuj uczucie napięcia brzucha – rozluźnij się, oddychaj regularnie.
- Napnij mięśnie brzucha – zauważ naprężenie w brzuchu – odpocznij.
- Napnij pośladki tak, aby się na nich lekko podnieść – zauważ napięcie – odpocznij.
- Ściągnij uda wyprostowując nogi – zauważ napięcie – odpocznij.
- Skieruj palce u nóg do góry, ku twarzy – odnotuj napięcie stóp i łydek – odpocznij.
- Podkurcz palce u nóg tak, jakbyś chciał je zagrzebać w piasku – zauważ napięcie w podbiciu stóp – odpocznij.

7. MANDALE
Mandala to pojęcie wywodzące się z języka staroindyjskiego i oznacza koło, centrum. Przypisuje się jej wiele właściwości, np. energetyzujące, relaksujące, wyciszające, uspakajające. Malując systematycznie obrazki – mandale, dzieci kształtują w sobie – zupełnie podświadomie, zdolność koncentracji oraz wzmacniają w sobie gotowość do intensywnego uczestnictwa w zajęciach, do podejmowania wymagań stawianych przez nauczyciela.
Wykorzystanie mandali pomaga dzieciom w ćwiczeniu koncentracji uwagi, daje możliwości zrelaksowania i zajęcia się czymś, co sprawia przyjemność. Malowanie tych obrazów działa na nie uspokajająco i pozwala im głęboko się odprężyć, lecz równocześnie rodzi zdolność do prawdziwego skupienia.
W moim programie jako element dodatkowy wprowadzam kolorowanie gotowych wzorów mandali. Nie zagłębiam się w skomplikowaną technikę malowania mandali, a jedynie wykorzystuję je jako jedno z zadań, uzupełniające program wprowadzający dzieci w świat jogi.
Mandale kolorujemy - po skończonych zajęciach lub w dowolnym momencie w ciągu dnia. Dzieci wybierają wzór mandali, która im odpowiada i kolorują według własnego uznania. Zwracamy uwagę, aby kolorować starannie, zaczynając od zewnętrznego brzegu w kierunku środka. Zachęcamy do skończenia zadania, jednak nie nakłaniamy dzieci, które wyraźnie nie mają na to ochoty.
Zabawa muzyczna z mandalą – dzieci otrzymują takie same mandale o powtarzalnym wzorze. Wybraną kredką kolorują elementy mandali przy muzyce. Na umówione hasło, przekazują swoją kredkę koledze po prawej stronie lub wybierają inną z pudełka.

V. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA PO REALIZACJI PROGRAMU
Po zrealizowaniu programu zakładam, że dziecko :
-wykazuje zainteresowanie szeroko pojętą kulturą fizyczną jako czynnikiem warunkującym zdrowie i prawidłowy rozwój;
-wykorzystuje zdobyte doświadczenia w swobodnej i spontanicznej aktywności ruchowej;
-znacznie poprawiło elastyczność i ruchliwość kręgosłupa oraz stawów;
-rozwinęło umiejętność efektywnej techniki oddychania;
-poprawiło zdolność koncentracji;
-wzmocniło wiarę we własne możliwości;
-uzyskało większą stabilność emocjonalną;
-ma większą świadomość własnego ciała;
-rozumie i stosuje prawidłowe zasady postępowania w życiu;
-akceptuje siebie i innych;
-szanuje cudzą odrębność i jest tolerancyjne;
-odróżnia dobro od zła;
-współdziała z innymi;
-posiada umiejętność sprawnego przyjmowania różnorodnych pozycji wyjściowych do innych ćwiczeń;
-potrafi wykonać proste ćwiczenia jogi, tzw. asany.

VI. EWALUACJA REALIZACJI PROGRAMU

Aby przekonać się, czy cele wychowawcze i edukacyjne zostały zrealizowane, a dzieci opanowały wymagane umiejętności i poszerzyły swoją wiedzę konieczne jest przeprowadzenie ewaluacji. W wyniku tego procesu powstaną niezbędne informacje do oceny wartości merytorycznej i metodycznej programu oraz wskazówki do jego modyfikacji i udoskonalenia.
Ewaluacji będzie podlegać:
atrakcyjność programu dla dzieci,
użyteczność – czego nauczyły się dzieci podczas zajęć,
strategia – czy stosowane metody są skuteczne,
Zostaną zastosowane różnorodne formy ewaluacyjne. Narzędziami zbierania informacji będą:
kontrolnie przeprowadzona obserwacja i odnotowanie umiejętności dzieci na indywidualnych kartach diagnostycznych w zakresie przyjmowania pozycji wyjściowych, rozpoczynających właściwe ćwiczenia jogi;
test sprawnościowy dla dzieci, badający stopień opanowania wprowadzonych ćwiczeń z elementem jogi: słoń, drwal, drzewo, kot, pies, ryba, półlotos, kobra;
badania i analiza wyników przeprowadzone zostaną w czerwcu 2013r.;
opinie i refleksje rodziców, wyrażone w trakcie rozmów indywidualnych po przeprowadzonej diagnozie dzieci 5 i 6 letnich.


BIBLIOGRAFIA

1. Joanna Jakubik-Hajdukiewicz, „Joga dla dzieci”, Wydawnictwo KOS.
2. Patricia A.Ralston, Caroline Smart, „Joga, chcesz wiedzieć więcej?”, Firma Księgarska Wydawnictwo Olesiejuk.
3. J. Budilovsky, E. Adamsom, C. Flynn, „Joga dla żółtodziobów czyli wszystko, co powinieneś wiedzieć o...”, Dom Wydawniczy REBIS.
4. Geeta S. Iyengar, „Joga w praktyce”, Polskie StowarzyszenieJogi Iyengara.
5. Geeta S. Iyengar, „Joga doskonała dla kobiet”, Wydawnictwo VIRYA.
6. J. Szopa, J. Górna, „Joga. Ruch - Oddech - Relaks”, Wydawnictwo KOS
7. M. Thapar, N. Singh, „Joga z dziećmi”, Oficyna Wydawnicza „ABA”.