Ruch - wzrok - słuch - podstawa uczenia się. Sprawozdanie z konferencji

RUCH, WZROK, SŁUCH- PODSTAWA UCZENIA SIĘ

Sally Goddard Blythe- jest magistrem inżynierem neuropsychologii, autorką książek o rozwoju dzieci, niezależnym konsultantem w zakresie neuro- rozwojowej edukacji, a także dyrektorem Instytutu Psychologii Neurofizjologicznej w Chester w Wielkiej Brytanii (INPP). INPP został założony w 1975 roku przez psychologa dr Petera Blythe. Instytut bada skutki dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego u dzieci ze szczególnymi problemami w nauce oraz u dorosłych cierpiących na agorafobie i zaburzenia lękowe, a także w celu stworzenia wiarygodnego systemu oceny i programów skutecznego leczenia. W 1996 r. Sally dostosowała i rozszerzyła program badań klinicznych do stosowania w szkołach w postaci "Baterii Neuromotorycznych Testów“ i programów ćwiczeń dla użytku w szkołach, w których są dzieci ze specjalnymi potrzebami. Program ten poznali nauczyciele w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii, Węgier i Polski. W ciągu ostatnich 12 lat był przedmiotem licznych niezależnych badań.
„Dojrzałość neuromotoryczna jako wskaźnik gotowości rozwojowejdo nauki“
Istnieje wiele powodów, dla których dzieci nie osiągają dojrzałości w
zakresie pisania, czytania i umiejętności grafomotorycznych. Powstają zatem liczne programy wchodzące w zakres systemu edukacyjnego oraz inicjatywy wspierające rozwój dzieci, jednak u znacznej ilości dzieci pod koniec szkoły podstawowej z niewyjaśnionych przyczyn występuje spadek podstawowych umiejętności poniżej oczekiwanego poziomu.
Gotowość pójścia do szkoły to coś więcej niż tylko osiągnięcie przez dziecko wieku wymaganego do rozpoczęcia nauki. Aby osiągać sukcesy w szkole, dziecko musi siedzieć bez ruchu, uważać, korzystać z narzędzi pisarskich, kontrolować liczne ruchy gałek ocznych koniecznych do prawidłowego czytania. To wszystko są umiejętności fizyczne, które mają związek z rozwojem i osiąganiem dojrzałości motorycznej oraz kontroli postawy. Wzrost i rozwój fizyczny są równie ważne dla edukacji, jak i medycyny wieku rozwojowego, Jena bardzo często są ignorowane. Dzieci opóźnione pod pewnymi względami rozwoju fizycznego, ale które nie mają problemu fizycznego, „prześlizgują się przez sieć“, która powinna wyłapać problemy i zapewnić odpowiednie środki zaradcze lub wsparcie edukacyjne. Rosnąca liczba dzieci należąca do wymienionych grup zainspirowała Sally do opracowania i wprowadzenia do szkół baterii testów rozwojowych oraz programu poprawy stanu fizycznego.
UZASADNIENIE
Odruchy pierwotne i odruchy postawy w kluczowych fazach rozwoju są
źródłem wiarygodnych diagnostycznie oznak dojrzałości funkcjonowania
ośrodkowego układu nerwowego.Odruchy pierwotne to zwykłe, stereotypowe reakcje na dany bodziec, które wykształcają się podczas życia płodowego np: ssanie, szukanie, chwyt. Powinny one być obecne w pełnym okresie niemowlęctwa, a następnie stopniowo zanikać wraz z rozwojem mózgu w pierwszych 6 miesiącach życia poporodowego, by w końcu zamienić się w bardziej rozwinięte odruchy.
Odruchy postawy pojawiają się w pierwszych tygodniach po narodzeniu
i rozwijają się do około 3,5 lat, np: pływanie, obracanie się. Odruchy postawy wspomagają równowagę i koordynację na poziomie podświadomości, zwalniając tym samym wyższe ośrodki mózgowe ze świadomego udziału w nieukierunkowanych ruchach.
W ciągu pierwszego roku życia wraz z rozwojem wyższych ośrodków
mózgowych ulegają zmianie odruchy pierwotne w odruchy postawy.
Umiejętności motoryczne i postawy stanowią wskaźniki rozwoju i integracji ośrodkowego układu nerwowego rozwijającego się dziecka. Niedojrzałość neuromotoryczna to ciągła obecność odruchów pierwotnych po 6. miesiącu życia, jak i niepełny rozwój odruchów postawy u dziecka powyżej 3,5 lat.
Przykładem przetrwałych odruchów pierwotnych jest mózgowe porażenie
dziecięce. Prowadzone na świecie badania potwierdzają tezę, że pojawiające się w populacji dzieci w wieku szkolnym odruchy pierwotne i odruchy postawy są związane z gorszymi wynikami w nauce. Istnieją również dowody na to, że przetrwałe nieprawidłowe odruchy ulegają zmianie na skutek udziału dziecka w programach rehabilitacyjnych.
Na podstawie indywidualnych profili odruchów dziecka opracowywane
są indywidualne programy rehabilitacyjne wykorzystujące ruch, których celem jest stymulacja, integracja i wygaszenie specyficznych odruchów. Ćwiczenia ruchu rozwijającego odbywają się codziennie w domu pod nadzorem rodziców przez okres około 1 roku. Postępy odnotowuje się co 8 tygodni w sprawozdaniach, które stanowią podstawę do modyfikacji programu. Wadą tej metody jest ograniczona liczba dzieci podlegająca ocenie i indywidualnemu nadzorowi. Dlatego też powstała Bateria testów INP i Program ćwiczeń ruchu rozwijającego dla dzieci uczęszczających do szkół.
BATERIA TESTÓW INPP DLA SZKÓŁ
Bateria testów INPP dla szkół składa się z testów sprawdzających
równowagę, koordynację oraz występowanie 3 odruchów pierwotnych:
tonicznego szyjnego asymetrycznego (ATOS),
tonicznego szyjnego symetrycznego (STNR),
tonicznego błędnikowego (TLR).
Odruchy ocenia się oddzielnie w 5-stopniowej skali:
0- brak nieprawidłowości
1- odruch pierwotny występujący do 25%
2- odruch pierwotny szczątkowo przetrwały do 50%
3- odruch pierwotny właściwie przetrwały do 75%
4- odruch pierwotny przetrwały do 100%.
Wybrano wymienione 3 odruchy, ponieważ mają one związek
z funkcjonowaniem układu przedsionkowego oraz związanych z nim ścieżek:
1. Układ przedsionkowo-rdzeniowy bierze udział w utrzymywaniu równowagi, propriocepcji i koordynacji.
2. Odruch przedsionkowo-oczny uczestniczy w stabilizacji obrazu na siatkówce i odgrywa kluczową rolę w kontrolowaniu ruchów gałek ocznych.
3. Połączenia przedsionkowo-móżdżkowe biorą udział w poprawianiu
koordynacji, automatyzacji niektórych umiejętności motorycznych oraz innych funkcjach poznawczych.
Przetrwanie odruchów tonicznych szyjnych oraz odruchu tonicznego
błędnikowego u starszych dzieci wpływa na równowagę, postawę,
koordynację, ruchy gałek ocznych oraz percepcję wzrokową. Każdy z tych
odruchów odgrywa ważną rolę w aspekcie uczenia się i zachowania.
PROGRAM ĆWICZEŃ RUCHU ROZWIJAJĄCEGO INPP DLA DZIECI UCZĘSZCZAJĄCYCH DO SZKÓŁ
Program składa się z serii ruchów rozwijających opartych na ruchach
zwykle wykonywanych przez dzieci w pierwszym roku życia. Dzieci każdego dnia roku szkolnego przez 10 min. wykonują 4 ruchy rozwijające pod nadzorem nauczyciela. Ruchy odpowiadają kolejności rozwoju, przejście przez stadia rozwojowe trwa 8-9 miesięcy. Jedną z głównych różnic między programem INPP a innymi treningami motorycznymi jest czas poświęcony rozwojowi wczesnych umiejętności od leżenia na brzuchu do ćwiczenia równowagi w pozycji pionowej. Ćwiczenia są zmieniane po około 6 tygodniach w zależności od postępów grupy. Tempo ćwiczeń może być dostosowane do potrzeb grupy.
PROGRAM AKTYWNOŚCI
Aktywność w klasie to ogólny program ruchowy stworzony z myślą
o potrzebach specyficznych grup wiekowych. Wykorzystuje on powtarzane
schematy ruchowe rozłożone na etapy przy akompaniamencie muzycznym.
Dzieci wykonują powtarzane ruchy w 3 wymiarach w obrębie przestrzeni
osobistej w pozycji stojącej. Muzyka wskazuje tempo i rytm ruchów, które są zmieniane wraz ze zmianą muzyki. Program wykonywany jest codziennie na początku każdego dnia szkolnego. Stosuje się go dwukrotnie w ciągu dnia: rano przez 10 min., po południu przez 5 min. Ruchy wykonuje się przez 2 tygodnie, po tym czasie następuje przejście do kolejnego etapu, wszystko razem tworzy 36-tygodniową progresywną i rozwijającą się strukturę. Możliwe jest wprowadzenie dodatkowych ćwiczeń. Co 9 tygodni dzieci mają stworzyć program złożony ze swoich ulubionych ruchów lub ruchów wymyślonych
przez siebie.
Jur ten Hoopen- ortoptysta, stały współpracownik Sally Goddard Blythe w Instytucie Psychologii Neurofizjologicznej w Chester, zajmuje się dziećmi i dorosłymi.
„Ruchy gałek ocznych w powiązaniu z odruchami pierwotnymi posturalnymi“
Rodzaje ruchów gałek ocznych, których celem jest utrzymanie obrazów
tła bez ruchu na całej siatkówce podczas wykonywania ruchów głowy.
STARE SYSTEMY:
Odruch przedsionkowo-oczny (VOR) utrzymuje obraz świata bez ruchu na całej siatkówce. VOR jest krótki i szybki, za VOR odpowiada móżdżek.
Odruch optokinetyczny pomaga VOR podczas przedłużonych rotacji oczu.
Odruch jest wolny, najskuteczniej wywoływany przez duże pola pełne
bodźców wizualnych.
NOWE SYSTEMY:
Ruchy sakkadowe kierują dołek siatkówki oka na obiekt zainteresowania, są bardzo szybkie i precyzyjne, maksymalizując okres,
kiedy oko pozostaje bez ruchu. Ruchy te są najszybszymi ruchami gałek ocznych.
Odruch wzrokowy jest ważny- co widzisz? Jeżeli patrzysz od lewej do prawej- kaczka, od prawej do lewej- królik.
RUCH GAŁEK OCZNYCH A CZYTANIE
Podczas czytania 3 odbieranych informacji wizualnych jest ignorowanych przez mózg. Seria szybkich ruchów nazywa się sakkadami. Natomiast zatrzymanie ruchu sakkadowego to fiksacja. U dobrze czytającego na każdą fiksację przypada jedno słowo. U studenta uniwersytetu- 1,11 słowa na fiksację. U dziecka na początku szkoły podstawowej- 45% słowa na fiksację.
Zakres percepcji, rozpoznawania (PS) to ilość informacji dostarczanych
do mózgu podczas fiksacji. Zakres percepcji dla liter tworzących słowa jest niesymetryczny w zależności od punktu fiksacji i rozciąga się bardziej na prawo niż na lewo. Dobry czytelnik ma średnią PS wynoszącą 4 znaki na lewo i 15 znaków na prawo od punktu fiksacji. Rozpoznawanie słów i proces zrozumienia obejmuje 7-8 znaków na prawo od fiksacji. Regresywne ruchy gałek ocznych (ReEM) zajmują podczas czytania 15% czasu. Są to ruchy gałek ocznych w przeciwnym kierunku (w lewo). Większość ReEM obejmuje tylko kilka znaków i jest odzwierciedleniem nieprawidłowego zrozumienia lub problemów ze zrozumieniem albo też służy sprawdzeniu lub potwierdzeniu. Dzieci uczące się czytać wykonują bardzo dużo ruchów regresywnych.
Sakkady i fiksacje w milisekundach:
Przerwa zrobiona podczas czytania celem przyswojenia informacji to fiksacja.
Dziecko na początku szkoły podstawowej Zatrzymuje się 224 razy na 100 wyrazów. Czas trwania fiksacji to 0,33 sek.
Student uniwersytetu Zatrzymuje się 90 razy na 100 wyrazów. Czas trwania fiksacji to 0,24 sek.
Średnia Większość osób może przeczytać 250 wyrazów na min. lub ok. 4 wyrazy na 1 sek. Średni czas fiksacji to 250 milisekund.
Co wpływa na system wzrokowy? Wpływ na system wzrokowy ma:
1. Równowaga- odruch Moro, odruch toniczny szyjny asymetryczny (ATOS), odruch toniczny szyjny symetryczny (STNR), toniczny odruch błędnikowy (TLR)
2. Wergencja- odruch Moro, ATOS, STNR, TLR
3. Akomodacja- odruch Moro, ATOS, STNR, TLR
4. Kontrola głowy- odruch Moro, ATOS, STNR, TLR
5. Ruchy gałek ocznych- odruch Moro, ATOS, STNR, TLR
Kjeld Johansen- były nauczyciel i dyrektor szkoły, magister psychologii i doktor teorii edukacyjnej. Od ponad 40 lat zajmuje się znaczeniem rozwoju słuchu w odniesieniu do języka. Wraz z kompozytorem Bentem-Pederem Holbechem opracował system JIAS (Johansen Individualised Auditory Stimulation) stymulujący układ słuchowy dzieci i młodzieży, szczególnie z problemami językowymi, w tym z dysleksją.
„Słuch a uczenie się“
Nie budzi wątpliwości fakt, że słuch odgrywa kluczową rolę w procesie
uczenia się dziecka. Jednak nawet najmniejsze uszkodzenie słuchu może
wpłynąć na wiele aspektów zachowania. W wielu zdiagnozowanych u dzieci
i dorosłych przypadkach dysleksji, ADHD, autyzmu, depresji czy schizofrenii stwierdzono uszkodzenie słuchu.
Dzieci i dorośli, którzy teoretycznie nie mają problemów ze słuchem
przy 20 dB, mogą mieć trudności z odbieraniem i rozumieniem tego, co jest mówione. W takich przypadkach mówi się o problemach ze słuchaniem lub koncentracją. Jednak w ostatnich latach problem ten nasilił się i tym samym otrzymał nazwę (centralnego) zaburzenia przetwarzania słuchowego(CAPD). Słuchanie to aktywny proces, ale jeżeli czyjś słuch nie funkcjonuje na odpowiednim poziomie, wówczas proces słuchania staję się bardzo wymagający.
(CENTRALNE) ZABURZENIE PRZETWARZANIA SŁUCHOWEGO (C)APD
Istnieje różnica między dobrym słyszeniem a słuchaniem. Żeby odpowiednio zrozumieć pojedynczy fonem, układ słuchowy słuchacza musi być w stanie odebrać prawidłowo wszystkie parametry, tzn: częstotliwość (tonacja), natężenie (siła), czas trwania. Na nieprawidłową interpretację może wpłynąć wiele czynników: od wstępnego usłyszenia dźwięku po przekazanie go przez układ słuchowy do mózgu. Takie problemy to właśnie zaburzenia przetwarzania słuchowego lub nieco łagodniejsze trudności przetwarzania słuchowego. Oczywiście tylko specjaliści mogą zdiagnozować zaburzenia, natomiast trudności są dostrzegane przez większość osób.
Badacze próbują zbadać, jak różnice w percepcji bodźców słuchowych przez dwie półkule mózgu wpływają na zrozumienie tego, co jest mówione. Prowadzone na świecie eksperymenty potwierdzają, jak ważny jest dobry słuch w obu uszach. Niektóre próby poprawienia percepcji słuchowej uwzględniają potrzebę rozwoju zrównoważonego słyszenia, w związku z tym nazywa się je „treningiem dychtomicznym“.
LATERALIZACJA SŁUCHOWA: PREFERENCJE UCHA
Nasze zmysły i kontrola motoryczna mają wzajemne połączenia między
ciałem a mózgiem (jednak nie dotyczy to zmysłu węchu). Ruchy lewej dłoni kontroluje prawa półkula mózgu, to co widzimy prawym okiem jest rejestrowane w lewej półkuli mózgu, bodźce słuchowe docierające
do prawego ucha są najszybciej i najsilniej rejestrowane przez lewą półkulę. Tam też u większości ludzi odbywa się znaczna część procesów związanych z rozumieniem języka i generowaniem wypowiedzi językowych. Prawe ucho rozszyfrowuje i rozróżnia fonemy, co z kolei wpływa na zdolności percepcji lingwistycznej. Fonetyczna tonacja i ton lepiej odbierane są przez ucho lewe. Prawostronne zaburzenia słuchu mogą mieć związek z zaburzeniami językowymi, jak np: dysleksja. Lewostronne zaburzenia mogą prowadzić do problemów z odczytywaniem ukrytych znaczeń mówionego języka, jak np: ironia. To z kolei może przyczynić się do frustracji, tak i odbiorcy, jak i nadawcy, wynikłych z nieporozumień. Osoby praworęczne wolą używać prawego ucha. Jednocześnie osoby z dysleksją, autyzmem, schizofrenią i depresją preferują słuchanie lewym uchem lub ograniczają użycie prawego ucha. Takie osoby prawdopodobnie będą zwracać uwagę na intonację, która może stać się ważniejsza od samego znaczenia przekazu. Osoba z dysleksją podniesiony głos nadawcy odbierze jako negatywne wibracje, co może spowodować niedobre konsekwencje. W odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym wczesnoszkolnym mającymi problemy z nauką lub/i zachowaniem, należy bardzo uważnie przyjrzeć się ich percepcji słuchowej. Odpowiednie określenie z jakim problemem słuchowym mamy do czynienia jet możliwe dzięki odpowiedniemu rodzajowi testu słuchu. Wczesna diagnoza umożliwi wprowadzenie terapii słuchowej.
opracowanie: Iwona Lal