Kary i nagrody w wychowaniu dziecka niepełnosprawnego intelektualnie

KONSPEKT PRELEKCJI DLA RODZICÓW
Z procesem wychowania nierozerwalnie wiąże się pojęcie kary i nagrody. Stosowanie kar i nagród w wychowaniu wciąż jest sprawą kontrowersyjną. W ujęciu pedagogicznym kary i nagrody są środkami stosowanymi świadomie w pracy wychowawczej w celu wywołania zmiany w zachowaniu się dziecka. Kara rozumiana jest jako każdy nieprzyjemny, niepożądany dla dziecka bodziec stosowany przez wychowawcę, rodzica. Nagroda zaś to każde pożądane i przyjemne dla człowieka następstwo wykonania czynności lub właściwe, akceptowane zachowanie się. NAGRODY W WYCHOWANIU SPEŁNIAJĄ OGROMNĄ ROLĘ. Każdy z nas chce być chwalony, uznawany, wyróżniany. Nagrody bardziej niż kary wpływają na kształcenie aktywnej postawy dziecka, wyzwalają jego czynny stosunek do obowiązków, do stawianych mu wymagań. Istotą nagrody jest uznanie dotychczasowego postępowania dziecka, zachęcenie do dalszego wysiłku i zachęcenie do wyznaczania trudniejszych zadań i obowiązków.

NAGRODY
Najczęściej stosowane formy nagradzania:
-nagrody biologiczne: jedzenie, picie, różne rodzaje aktywności (zarówno aktywność ruchowa dziecka, jak i pocałunki, przytulanie, łaskotanie, głaskanie, pieszczoty)

-nagrody społeczne: pochwała, aprobata otoczenia, słuchanie muzyki, udział w ciekawych zajęciach np: efekty świetlne

-unikanie doznań ujemnych np: poprawne wykonanie zadania stanowi nagrodę, gdyż zmniejsza obawy i negatywne doznania.
Bardzo istotną sprawą w nagradzaniu dzieci jest fakt, że wzmocnienie powinno występować natychmiast oraz w sposób dla dziecka zrozumiały. Nagroda odroczona w czasie nie przynosi oczekiwanego skutku, dla dziecka z upośledzeniem umysłowym ważne jest "tu i teraz", a nie coś w przyszłości.
Mówiąc o nagrodach biologicznych mamy na myśli nie tylko różne prezenty, tzw. nagrody rzeczowe w postaci zabawki, słodyczy, książki, ubrania, ale także pieszczotę. Nagrodą może być wspólna wycieczka, np. do zoo, wspólna zabawa, spacer, zaproszenie kolegów do domu, przyznanie dodatkowego przywileju. Nagrody w postaci prezentów powinny wiązać się ze szczególnymi okazjami lub osiągnięciami, np. na zakończenie roku szkolnego, nowy rok, imieniny czy urodziny, czasami też z powodu pokonania przez dziecko wyjątkowych trudności. Inne formy nagrody na ogół towarzyszą codziennemu życiu rodzinnemu. Obserwacje wykazują, że nasze dzieci dostają za dużo prezentów, a odczuwają niedosyt nagród w innej postaci, np. pieszczot, wspólnej zabawy, pochwały, akceptacji rodziców, wyrażenia radości z ich osiągnięć. Nagrodę (np. piłkę, klocki,komputer) możemy wcześniej zapowiedzieć, aby dziecko dążyło do jej zdobycia, zwłaszcza, gdy ma do pokonania trudności. Nadmierna ilość nagród uzyskiwanych bez odpowiedniego uzasadnienia demoralizuje i demobilizuje. Dziecku nie zależy już na nowej zabawce, a mama wciąż obiecuje, wciąż przynosi nową lalkę, samochód itd. Wartość nagrody maleje i skuteczność nagradzania także.
W przypadku nagród społecznych najczęściej stosowane są pochwała i uznanie, czyli werbalna aprobata postępowania dziecka, podziw, że potrafiło wykonać zadanie w sposób wyjątkowo udany, uśmiech i radość czy przytulenie, jeśli dziecko lgnie do rodziców i sprawia mu to przyjemność. Uznanie i pochwała powinny być proporcjonalne do wyłożonego wysiłku i chęci, aby na nie zasłużyć. Wartość pochwały zależy od tego, kto jej udziela i w jakich okolicznościach (tym większa im większy w oczach dziecka autorytet osoby, która pochwaliła).
Dzięki nagrodom możemy przekazać naszym dzieciom informację które zachowania są właściwe , akceptowane przez środowisko. Wychowanek dostatecznie często nagradzany nabiera poczucia bezpieczeństwa jak również wiary we własne siły, co budzi chęć do dalszych, konstrukcyjnych wysiłków.
Warunkiem skutecznego nagradzania jest dobra znajomość dziecka. Poznać dziecko tzn. je zrozumieć, patrzeć na konfliktowe, sporne sprawy również jego oczami, znać jego pragnienia. Nagroda powinna sprawić dziecku odczuwalną przez niego radość. Należy stosować różne nagrody, by nie nastąpiło osłabienie siły ich oddziaływania, a więc zmniejszanie się ich wartości.
Podsumowując należy podkreślić, że nagrody spełniają następujące funkcje
-umacniają w dziecku wiarę we własne siły i wartości
-realizują potrzebę uznania i sukcesu
-zachęcają do podejmowania coraz trudniejszych zadań
-dostarczają dodatnich uczuć i radości oraz są przyczyną dobrego samopoczucia
-wzmacniają więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi
-działają dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania
Bardzo ważnymi aspektami nagradzania są:
-systematyczność stosowania wzmocnień pozytywnych
-nagrody dostosowane do osiągnięć, nie wygórowane i nie za słabe
-jednolitość stosowanych przez rodziców i nauczycieli wzmocnień pozytywnych
-zróżnicowanie nagród wobec dzieci, każde z dzieci reaguje pozytywnie na inny rodzaj bodźca

KARY
Problem karania i nagradzania dotyczy każdego z nas, nie tylko nauczyciela, także rodzica. Karanie ma z pewnością wielu przeciwników, ale i wielu zwolenników.
KARY czyli wzmocnienia negatywne to w potocznym odczuciu przeżycie czegoś przykrego. Karzemy po to, aby dziecko poprawiło swe zachowanie oraz nie dokonywało niewłaściwych czynów.
Aby kara była skuteczna, w praktyce wychowawczej musi być spełnionych kilka warunków. Przede wszystkim wychowanek musi być poinformowany, jakie są oczekiwania nauczyciela, jakich zachowań należy unikać, co podlega karze i jakie są konsekwencje.
Biorąc pod uwagę skuteczność karania mówi się o karach pedagogicznych i niepedagogicznych. Za kary pedagogiczne uznaje się takie kary, które nie poniżają godności karanego i karzącego, a ich celem jest poprawa zachowania dziecka. Wymienia się:
-kary naturalne, jako bezpośrednia konsekwencja nieprawidłowego zachowania się
-odmawianie przyjemności inaczej pozbawienie doznań pozytywnych tzw: "TIME-OUT", który może jednorazowo trwać 3-5 minut
-wyrażanie smutku i zawodu
-czasowe odebranie przyznanego przywileju
-rekompensatę wyrządzonej krzywdy
Za kary niepedagogiczne uznaje się takie kary, które poniżają godność dziecka i wywołują niekorzystne następstwa,hamują rozwój moralny dziecka. Są to:
-kary cielesne
-zastraszanie, straszenie dziecka
-reagowanie krzykiem
-wyzwiska i epitety
-izolacja
-szantaż emocjonalny
W przypadku stosowania wzmocnień negatywnych należy bezwzględnie pamiętać, że:
-nie należy karać dziecka kiedy jesteśmy zdenerwowani i zmęczeni,
-nie można stosować kar, które ograniczają możliwość prawidłowego rozwoju
-nie należy karać dziecka, kiedy niewłaściwe zachowanie zostało już ocenione przez inne osoby, a dziecko przeżywa swą porażkę
-należy różnicować kary w odniesieniu do każdego dziecka, podobnie jak w przypadku nagród każde dziecko inaczej reaguje na ten sam bodziec
-system kar powinien być ujednolicony
opracowanie: Iwona Lal