"Pomóż mi samemu to zrobić" - artykuł dotyczący metody M. Montessori

„Pomóż mi samemu to zrobić”

Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. we Włoszech w atmosferze wiary katolickiej u boku surowego ojca i życzliwej jej matki. Rodzice starali się zaszczepić w niej takie cechy jak: samodyscyplina, współczucie i wrażliwość na potrzeby innych ludzi. Była osobą o silnym charakterze, uparta i wytrwała w dążeniu do realizacji swoich marzeń. Wbrew wielu przeciwnościom ukończyła jako pierwsza kobieta we Włoszech studia medyczne, a następnie doktorat z psychiatrii. W czasie swojej praktyki lekarskiej szczególną uwagę zwróciła na dzieci upośledzone umysłowo. Zainteresowała się więc pedagogiką specjalną. Zainteresowała się dziełami francuskich lekarzy-pedagogów, J.Gaspard i E.Seguina, którzy rozwinęli system wychowawczy pomagający dzieciom upośledzonym umysłowo w rozwoju poprzez zastosowanie pomocy dydaktycznych dotyczących kształtowaniu zmysłów. W swojej pracy M. Montessori zastosowała pomoce francuskich lekarzy i wzbogaciła je własnymi pomysłami co przyniosło widoczne i zaskakujące rezultaty. Pod wpływem literatury pedagogów tamtych czasów, w której do głosu dochodziły poglądy o centralnej pozycji dziecka i swobodzie w wychowaniu, podjęła dalsze kształcenie w kierunku pracy z dziećmi. Wzięła udział w projekcie socjalnym w ramach którego miały powstawać ochronki- świetlice dla dzieci ubogich, nazwane Casa dei balbini (Domy Dziecięce). W pracy z dziećmi zastosowała materiał rozwojowy wykorzystywany w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Sukces Casa dei balbini stał się punktem wyjścia szerokiego zainteresowania placówką pedagogów we Włoszech i na świecie. Zaczęła organizować kursy dla nauczycieli przygotowujące ich do pracy z wykorzystaniem materiału rozwojowego własnego pomysłu. System edukacyjny M. Montessori stał się obecny w Europie i w Polsce w okresie międzywojennym.
M. Montessori opracowała swój system na podstawie wielokierunkowych studiów, oraz bogatej praktyce pedagogicznej jaką zdobyła pracując z dziećmi w różnym wieku, o różnym poziomie rozwoju, w różnego rodzaju szkołach, a także prowadząc wykłady i kursy pedagogiczne dla nauczycieli w wieli krajach. Współcześnie najbardziej znacząca organizacja na świecie skupiająca pedagogów montessoriańskich jest Association Montessori Internationale (AMI) z siedzibą w Amsterdamie.
Według M. Montessori czynnikiem rozwoju i podstawą wychowania jest aktywność dziecka. Stanowi ona naturalną potrzebę, a zarazem oznakę i warunek jego rozwoju.. Obserwacja wskazują, że dzieci są niestrudzone w swojej aktywności, nie tylko nie boją się wysiłku, ale stale go poszukują i z wytrwałością realizują podjęte działania. M. Montessori podkreślała, że dziecko od urodzenia musi samodzielnie wykonać długą i ciężką pracę rozwojową. Nikt nie może rosnąć za dziecko, to one same budują siebie i swoje człowieczeństwo. Wychowanie zaś to pomoc w osiągnięciu autonomii i niezależności , to przede wszystkim wspieranie spontanicznej i wielostronnej aktywności.
Aby aktywność i rozwój dziecka mogły się dokonywać, powinno ono przebywać w bogatym, odpowiednio zorganizowanym, dostosowanym do właściwości psychicznych środowisku wychowawczym. Środowisko to powinno z jednej strony wychodzić naprzeciw rozwijającym się potrzebom dziecka, z drugiej zaś pozwalać je dziecku swobodnie i bez przeszkód realizować. Właściwie zorganizowane środowisko pomaga dziecku w samorozwoju i samowychowaniu, wyzwala wewnętrzną motywację do działania i uczenia się.Za przygotowanie środowiska odpowiedzialny jest nauczyciel, który jest jego częścią, oraz grupa dzieci (zróżnicowana wiekowo), rodzice, oraz komponent materialny: budynek, ogród, sala zajęć z urządzeniami i materiałami rozwojowymi i innymi pomocami dydaktycznymi wspierającymi rozwój dziecka.
W przygotowanym otoczeniu istotna rolę odgrywają przedmioty codziennego użytku ( ustalone zasady ich przechowywania i korzystania z nich), meble dostosowanie do wzrostu dziecka i możliwości fizycznych, szafki, półki – niskie, szerokie i otwarte, a zgromadzone materiały rozwojowe i pomoce dydaktyczne w zasięgi wzroku i ręki dziecka. W systemie Montessori zwraca się duża uwagę na obcowanie z przyrodą, która ma duże znaczenie kształcące i wychowawcze. Przyroda pozwala poznać dziecku zjawiska życiowe, uczy przezorności, przyzwyczaja do cierpliwego oczekiwania. W sali powinny być rośliny i zwierzęta, którymi dzieci same się opiekują, oraz miejsce na gromadzenie okazów przyrody nieożywionej. Bliski kontakt z przyroda zapewniają również spacery i wycieczki.
Materiały dydaktyczne stanowią istotę w systemie Montessori, którego zadaniem jest wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego nazywa się go materiałem rozwojowym, lub materiałem doświadczalnym, ponieważ dziecko obcując z nim zdobywa własne doświadczenia. Tworzy on logicznie uporządkowaną całość programową. Materiał rozwojowy podzielony jest na kilka grup, do których należy:
Materiał do ćwiczeń z dnia praktycznego.
Dzięki niemu dzieci uczą się:
- dbać o siebie – mycie rąk, twarzy, zębów, czyszczenie butów i ubranie, wycieranie nosa , spożywanie posiłków, itp.;
-o otoczenie- sprzątać , wycierać i czyścić, przenosić przedmioty rękami i na tacy, itp.;
-oraz zachowanie z innymi osobami – używanie form grzecznościowych, prezentację osób, nawiązywanie kontaktu słownego itp.
Należą do nich np.: ramki, taca do przenoszenia przedmiotów, serwetki, zestaw do sprzątania.
Materiału sensoryczne- służce do rozwoju zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, smaku. Pomagają w rozpoznawaniu, porządkowaniu różnicowaniu bogactwa wrażeń.
Zaliczamy do nich : tabliczki dotykowe, gabinet tkanin, tabliczki wagowe, tabliczki termiczne, butelki termiczne, puszki szmerowe, : różowa wieża, brązowe schody, czerwone patyki, bloki cylindrów, kolorowe walce, kolorowe tabliczki, komoda geometryczna, bryły, trójkąty konstrukcyjne, dwupoziomowy sześcian, kolorowe ornamenty.
Materiały językowe wprowadzają dziecko w sztukę pisania i czytani, oraz rozwijaniu i kształtowaniu mowy i sprawności językowych.
Do tej grupy należą min: karty do rozwoju słownictwa i wyszczególniania głosek( do samodzielnego wykonania), metalowe matryce, litery dotykowe, ruchomy alfabet.
Materiały do poznawania środowiska przyrodniczego i społecznego
takie jak: szafki botaniczne, globusy (kontynenty), mapy oraz flagi.
Dzięki nim dziecko pogłębia wiedzę o otaczającym świecie, pozwala dostrzec i zrozumieć zjawiska zachodzące w przyrodzie, poznać to co bliskie oraz odległe w czasie i przestrzeni.
Materiał matematyczny służący do kształtowania pojęć i umiejętności matematycznych.
Do tej grupy zaliczmy : patyki liczbowe karty, cyfry dotykowe, wrzeciona i żetony, tablice Seguina, kwadraty liczb, złote łańcuchy i strzałki, złoty materiał i tacka demonstracyjna oraz tacka, złoty materiał i gra w dziewięć, karty liczbowe duże i małe, małe liczydło, wąż dodawania i odejmowania, paskowe tablice dodawania i odejmowania, paciorkowa tablica mnożenia i dzielenia, tablice mnożenia i dzielenia, tablica Pitagorasa.
W systemie M. Montessori prowadzone są tzw. „lekcje ciszy”, których zadaniem jest wyciszenie wewnętrzne dziecka. Towarzyszy jej muzyka relaksacyjna i a zajęcia prowadzone są szeptem.
Materiał rozwojowy wprowadza dziecko w świat zgodnie z zasadą : od konkretów do abstrakcji. Dziecko powinno najpierw dotknąć, zobaczyć, doświadczyć wieloma zmysłami by mogło później odzwierciedlić w umyśle w postaci pojęć, reakcji, zasad itd.
Manipulacja na przedmiotach przygotowuje dziecko do myślenia abstrakcyjnego, którego charakterystyczną cechą jest porównywanie, różnicowanie, klasyfikowanie, szeregowanie, i porządkowanie. Materiał rozwojowy musi spełniać określone kryteria między innymi :
Atrakcyjność – budzi zainteresowanie, przyciąga uwagę, zachęca do działania;
Izolacja trudności i materiału- zawiera jeden określony problem (cechę) jak kolor, wielkość, kształt itp;
Kontrola błędów wbudowana w materiał tzn. dziecko samo potrafi dostrzec błąd; kontrole mechaniczna- tzn. określone elementy nie pasują do siebie np. cylindry i bloki; Sensoryczna- zaburzona harmonia szeregu, która jest dostrzegalna zmysłami ( wzrokiem, dotykiem, słuchem itp.)
Ograniczenia materiału tzn. że materiał znajdujący się an Sali jest tylko w jednym egzemplarzu zgodnie z zasadzą montessoriańską, że we wszechświecie nie ma dwóch jednakowych rzeczy” . ma to znaczenie wychowawcze bo uczy dokonywania wyborów, respektowania potrzeb innych osób, wyrabia cierpliwość, uczy przestrzegania ustalonych zasad korzystania z materiału rozwojowego, dostarcza celów działania.
Ustopniowania trudności- wyraża się w przechodzeniu od materiału konkretnego do abstrakcyjnego.
Materiał rozwojowy spełnia trzy funkcje:
-Rozwija zdolności percepcyjne, sensoryczne, umysłowe( pomaga w zdobywania wiedzy i doświadczeń)
-Pomaga dzieciom w porządkowaniu, klasyfikowaniu zdobywania doświadczeń i wrażeń;
-Umożliwia wykrycie zaburzeń i trudności, określenie aktualnego poziomu rozwoju i potencjalnych możliwości.
W metodzie Montessori nauczyciel kieruje się zasada wolności tzn. dziecko wybiera materiał z jakim chce pracować w danym dniu, samo wybiera miejsce do pracy i pracuje jak długo chce lub jak długo potrzebuje ( do umówionego sygnału). Reguła to uczy również: nie przeszkadzania innym w pracy, mówienia cicho( szeptem), doprowadzać pracę do końca (poskładać i odłożyć na półkę), szanowania pracy kolegów, pomagania innym i opiekowania się nimi jeśli tego potrzebują.
Nauczyciel natomiast ma dopilnować porządku i czystości na sali, uczy korzystania z materiału rozwojowego, bacznie obserwować uczniów, słuchać i odpowiadać kiedy jest o to poproszony, służyć pomoc tam gdzie jest potrzebny, i nie przymuszać lale zachęcać do działania a wszystko to zawiera się w stwierdzeniu że nauczyciel wspomaga rozwój dziecka.
Wizja wychowani w systemie Montessori ma głęboki wymiar humanistyczny i personalistyczny. Jest propozycją dla dorosłych w odniesieniu do pracy z dzieckiem i nad sobą aby urzeczywistnić prośbę Marii Montessori: „Proszę kochane dzieci, które wszystko potrafią, aby razem ze mną budowały pokój między ludźmi i na świecie.”
(Napis na nagrobku Marii Montessori w Noorwijk)

Przygotowała : Edyta Szczepanowska.
Literatura:
Maria Montessori – Domy dziecięce;
Maria Montessori - Poszukiwanie życia razem z dziećmi
Sabina Guz- Edukacja w systemie Montessori;
Sabina Guz –metoda Montessori w przedszkolu i szkole;;
Małgorzta Mikszta – zrozumieć Montessori;
BarbaraStein- teoria i praktyka pedagogika Montessori w szkole podstawowej;
Beata Bednarczuk- dziecko w klasie Montessori;