Rodzina środowiskiem życia dziecka w wieku przedszkolnym

Najbliższym środowiskiem życiowym dziecka w wieku przedszkolnym jest rodzina a więc najbliższe osoby: rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, wujostwo.
To od tego, co dziecko obserwuje w tym najbliższym i najważniejszym dla siebie środowisku zależą wzorce zachowań, które później dziecko przenosi do własnej aktywności twórczej, to znaczy zabawy.
Rodzina to „ podstawowa grupa społeczna składa się z rodziców, dzieci i krewnych. Cechuje ją więź formalna określająca wzajemne obowiązki rodziców i dzieci (…) oraz zespół pełnionych przez nią funkcji. Do najważniejszych funkcji rodziny należą:
1. Funkcja prokreacyjna- zapewnienie ciągłości gatunku.
2. Funkcja socjalizacyjna – wprowadzenie młodego pokolenia w normy i mechanizm życia zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie go do samodzielnego pełnienia ról społecznych.
3. Funkcja kulturowa- przekazanie dzieciom dziedzictwa kulturowego.
4. Funkcja gospodarcza- prowadzenie gospodarstwa domowego, działanie w charakterze jednostki produkcyjnej np. w rolnictwie” .
Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w życiu człowieka, które często wpływa na całe jego przyszłe życie. To właśnie rodzina dzięki swej stałości daje dziecku oparcie i poczucie bezpieczeństwa. Są to bardzo ważne czynnik równowagi emocjonalnej i zdrowia psychicznego dziecka. O tym czy dziecko czuje się kochane i akceptowane oraz bezpieczne, decyduje wzajemny stosunek rodziców do siebie i do dzieci. Czynnikami wpływającymi na dezorganizację życia rodzinnego i w konsekwencji na zaburzenia rozwoju wychowujących się w tych rodzinach dzieci są: rozwody, separacje, nieprawidłowości struktury małżeństwa, alkoholizm, przemoc psychiczna i fizyczna. U tak małego człowieka, jakim jest dziecko w wieku przedszkolnym jest to niezwykle znaczące, gdyż sytuacje życiowe często nieświadomie i bezkrytycznie przenosi do swojego świata- świata zabaw.
Rodzice są dla dziecka bardzo długo najważniejszymi osobami. Charakter związku między rodzicami a dzieckiem decyduje o tym, czego nauczy się ono na zasadzie identyfikacji, naśladownictwa oraz stosowania nagród i kar. Należy wymienić cztery klasy zachowań, które kryje w sobie pojęcie identyfikacja. „ Pierwszą z nich jest uczenie się przez naśladowanie. Drugą klasą zachowań, jest uczenie się zakazów. Jest to po prostu przestrzeganie zakazów i nakazów osób z najbliższego otoczenia. Identyfikacja z agresorem bądź identyfikacja obronna jest trzecim rodzajem zachowań, ostatnie to utożsamianie się z ludźmi w zakresie uczuć”. Rodzaj uczuć przeżywanych w stosunku do rodziców rzutuje na relacje i rodzaj związków, w które będzie wchodziło od najmłodszych lat aż do wieku dorosłego. „ Dzieci podlegają w rodzinie procesom tzw. wychowania naturalnego. Ich osobowość kształtuje się bardziej pod wpływem spontanicznych nie zamierzonych bodźców i sytuacji społecznych niż pod wpływem wychowawczych działań zamierzonych rodziców.
Socjalizacja potomstwa odbywa się w znacznej mierze w procesie codziennej wspólnej z rodzicami pracy, w warunkach współoddziaływania kręgu sąsiedzkiego i całej społeczności lokalnej” W rodzinie dokonuje się podstawowe uspołecznienie dziecka dzięki zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb i dostarczaniu modeli do naśladowania, dostarczenie w odpowiednim czasie właściwego rodzaju i właściwej ilości stymulacji, która zapewnia przejście przez poszczególne fazy rozwoju społecznego i ukształtowanie się podstawowych zachowań i działań społecznych. Dużą rolę w kształtowaniu zachowań małego człowieka i jego osobowości mają postawy rodzicielskie, właściwe i niewłaściwe wychowawczo. „ Do właściwych postaw rodzicielskich należą:
-akceptacja- przyjęcie dziecka takim, jakie jest;
-współdziałanie z dzieckiem , przejawiające się w zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganiu i angażowaniu dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu;
- dawanie rozumnej swobody - właściwej dla wieku, pozwalającej na fizyczne uniezależnienie się od rodziców”.
„ Wbrew opinii niektórych pedagogów trzeba podkreślić, iż o efektach wychowawczych wychowania dziecka w rodzinie nie decydują specjalne metody lub wyszukane techniki wychowawcze, lecz charakter i formy stosunków rodziców z dziećmi... Jeśli stosunek wiążący rodziców z dziećmi jest prawidłowy i zdrowy, jeśli dziecko jest przez rodziców akceptowane, to nawet prymitywne, a niekiedy niewłaściwe środki w rodzaju kar nie przyniosą ujemnych efektów i mogą w pewnym zakresie zdawać egzamin. I przeciwnie, nawet najbardziej subtelne i skomplikowane metody zawiodą wówczas, gdy stosunki między rodzicami a dziećmi są wrogie bądź obojętne” .
Ważne jest aby rodzice przyjmowali postawy wychowawczo właściwe a unikali niewłaściwych, do których zaliczyć należ:
„-postawę unikającą, którą cechuje obojętność uczuciowa rodziców;
- postawę odtrącającą, dziecko jest odczuwane jako ciężar dlatego często rodzice cedują własne obowiązki na różnego rodzaju instytucje;
- postawę nadmiernie wymagającą, zmuszającą, korygującą, w której to rodzić nie liczy się z indywidualnymi cechami i możliwościami dziecka;
- postawę nadmiernie chroniącą, podejście do dziecka jest bezkrytyczne, charakteryzuje ją przesadna opiekuńczość, nadmierna pobłażliwość, utrudnianie samodzielności dziecku” . Dla właściwego rozwoju dziecka, jego potrzeb, zainteresowań, spostrzeżeń i związanej z tym aktywności zabawowej ważne jest, aby rodzice byli świadomymi przedstawicielami określonych postaw oraz znali oczekiwania, potrzeby i możliwości własnych dzieci.
Wzrastanie w rodzinie przygotowuje dziecko do tworzenia nowych więzi międzyludzkich, do podejmowania ról społecznych. „ Rodzinę można uznać za kolebkę osobowości...dziecko rozwija podstawowe funkcje psychiczne i kształtuje struktury osobowości; wzrasta w świat kultury danego społeczeństwa i przejmuje normy postępowania, normy zachowania się” . Wykorzystuje ono posiadane wzory ról rodzinnych, jakie towarzyszyły mu przez całe dotychczasowe życie i samodzielnie działa zwykle na podstawie tych wzorów. Zauważyć to można szczególnie wyraźnie podczas zabaw tematycznych.
Przede wszystkim, małe dzieci uczą się dużo poprzez wzorowanie się na innych. Często naśladują gesty, maniery czy sposób rozmowy swoich rodziców. Dziecko, jako członek rodziny, uczy się podstaw życia w społeczeństwie. Rodzina to podstawowe , pierwsze, najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze, które przez swoją specyfikę, intymność, indywidualność, bezpośredniość tworzy warunki dla rozwoju i wychowania. Środowisko to powinno przede wszystkim zaspokoić podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, które umożliwią mu prawidłowe funkcjonowanie poznawcze i emocjonalno – społeczne w dalszych okresach życia. „ Za podstawowe dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania dziecka możemy przyjąć następujące potrzeby: kontaktu emocjonalnego, bezpieczeństwa, aktywności, samodzielności , poznania, kontaktu społecznego, uznania społecznego, poczucia własnej wartości, osiągnięć” . Rodzina jest miejscem pierwszych kontaktów międzyludzkich, więzi dziecka z rodzicami, rodzeństwem. Dziecko uczestnicząc w naturalnych sytuacjach życia rodzinnego poznaje wzory zachowań związane z pełnieniem roli ojca, matki, przyswaja elementarną wiedzę o otaczającym świecie, którą odtwarza podczas zabaw. W bardzo dużym stopniu od sytuacji życiowej dziecka w domu rodzinnym zależ temat i przebieg zabawy tematycznej. Czynniki te mają swe odbicie w zachowaniach, postawach i słownictwie dziecka.