Drugie śniadanie w szkole

DLACZEGO KAŻDY UCZEŃ POWINIEN JEŚĆ POSIŁEK W SZKOLE?

Każdy człowiek, a zwłaszcza dziecko, powinien odżywiać się regularnie i spożywać w ciągu dnia posiłek przeciętnie co 3-4 godziny. Jest to podstawowy element zdrowego żywienia, warunkujący prawidłowy rozwój dziecka, jego dobre samopoczucie i dyspozycję do uczenia się.
Większość uczniów przebywa w szkole (łącznie z drogą do i ze szkoły) co najmniej 5-6 godzin, a uczniowie starsi nawet 8-10 godzin. Każdy uczeń powinien przyjść do szkoły po śniadaniu zjedzonym w domu i w szkole spożyć posiłek oraz wypić co najmniej 0,5 litra płynów.

Skutki nieregularnego spożywania posiłków
• Zbyt długa przerwa między posiłkami powoduje uczucie głodu. Przyczyną tego uczucia jest niedobór składników pokarmowych w organizmie. Dotyczy to szczególnie glukozy, której stężenie we krwi zmniejsza się. Niedobór glukozy upośledza funkcję komórek mózgu, dla których jest ona jedynym źródłem energii, a to z kolei wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. A. Maslow, amerykański psycholog, autor znanej hierarchii potrzeb, opisał to w następujący sposób: „Wszystkie umiejętności wprzęgnięte są do służby zaspokojenia głodu. Receptory, efektory, inteligencja, pamięć, nawyki wszystkie one mogą być w tej sytuacji zdefiniowane jako narzędzia zaspokajania głodu. Natchnienie do pisania wierszy, pragnienie zdobycia samochodu, chęć posiadania nowej pary butów [...] ulegają zapomnieniu lub stają się sprawami drugorzędnymi”.
• Uczucie głodu u uczniów wpływa niekorzystnie na zdolność do uczenia się, gdyż:
- zmniejsza zdolność do koncentracji uwagi i aktywność na lekcjach,
- pogarsza nastrój i samopoczucie,
- może powodować bóle brzucha, głowy, uczucie osłabienia,
- wywołuje lub nasila nieprzyjemne emocje i stany, takie jak: rozdrażnienie, niepokój, pobudzenie, zdenerwowanie, co może być przyczyną konfliktów z rówieśnikami, nauczycielami oraz zachowań agresywnych,
- może zwiększać ryzyko doznania urazu (mniejsza koncentracja uwagi, wydłużony czas reakcji).

• Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia optymalnie dzieci i młodzież po- winna spożywać w ciągu dnia 4-5 posiłków. Zbyt mała liczba posiłków zwiększa ryzyko wystąpienia nadwagi i otyłości, która dotyczy obecnie w Polsce co piątego ucznia. Zbyt długie przerwy między posiłkami powodują uczucie głodu i chęć zjedzenia produktów słodkich lub tłustych (wysokokalorycznych), aby jak najszybciej wyrównać niedobór energii. Organizm domaga się regularnego dostarczania odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych. Jeśli posiłki są spożywane nieregularnie organizm zaczyna gromadzić energię na okresy głodu w postaci tkanki tłuszczowej. Osoby z otyłością, w tym także dzieci, często odżywiają się nieregularnie, zwykle nie jedzą śniadania, błędnie traktując to jako formę diety odchudzającej.

Posiłek szkolny jest ważnym elementem edukacji zdrowotnej uczniów. Edukacja żywieniowa jest częścią edukacji zdrowotnej, do prowadzenia której, zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego, zobowiązana jest każda szkoła. Wymagania dotyczące edukacji żywieniowej uwzględniono w różnych przedmiotach. W wielu szkołach realizowane są dodatkowo programy edukacyjne z zakresu zdrowego żywienia, oferowane przez różne organizacje (np. program „Ruch i zdrowe żywienie", „Trzymaj formę"). Organizacja prawidłowych posiłków szkolnych stwarza możliwości praktykowania w codziennym życiu tego, czego uczniowie uczą się na lekcjach o zasadach racjonalnego żywienia.

DLACZEGO WARTO ORGANIZOWAĆ W SZKOLE WSPÓLNE DRUGIE ŚNIADANIA?

W większości krajów świata powszechna jest około południa dłuższa, zwykle godzinna, przerwa w pracy/uczeniu się, połączona z posiłkiem. Praktyka ta wynika z przekonania, że po posiłku i odpoczynku (oderwaniu się od pracy) ludzie pracują wydajniej w drugiej części dnia i mają lepsze samopoczucie. W Polsce tak długiej przerwy nie ma ani w szkołach, ani w większości zakładów pracy.

Drugie śniadanie szkolne to posiłek:
• Składający się z:
- kanapki własnej ucznia (łub przygotowanej dla niektórych uczniów w szkole},
- napoju przygotowanego w szkole lub przynoszonego przez uczniów.
+ Spożywany w czasie przerwy śniadaniowej (tzw. długiej przerwy):
- wspólnie przez uczniów i nauczyciela,
- w sposób zorganizowany przez szkołę.

Wspólne śniadanie szkolne spełnia następujące funkcje:
• zabezpiecza podstawową potrzebę biologiczną uczniów i nauczycieli - tzn. posiłek po upływie ok. 3-4 godz. od pierwszego śniadania,
• sprzyja dobrej dyspozycji do uczenia się/pracy oraz dobremu samopoczuciu i funkcjonowaniu psychospołecznemu,
• jest ważnym elementem profilaktyki nadwagi i otyłości, sprzyja ograniczeniu spożywania przez dzieci produktów niekorzystnych dla zdrowia, kupowanych w sklepikach szkolnych (słodycze, chipsy, słodkie napoje gazowane} oraz pojadaniu między głównymi posiłkami,
• ogranicza powszechnie praktykowane spożywanie przez uczniów drugich śniadań na korytarzu, schodach, a nawet w umywalniach, zwykle w pośpiechu,
• stwarza możliwość integracji uczniów i nauczycieli w bardziej komfortowej sytuacji niż lekcje,
• stwarza warunki do skutecznej edukacji żywieniowej, tworzenia dobrych wzorców, • stwarza warunki do wspierania i dzielenia się posiłkiem z rówieśnikami pochodzącymi z biedniejszych rodzin.

Organizacja drugich śniadań nie koliduje z wydawanymi w szkole obiadami, z których korzysta tylko część uczniów. Należy zachować jednak odpowiedni odstęp czasu między tymi posiłkami. Zjadanie drugiego śniadania wspólnie z uczniami jest także korzystne dla zdrowia i samopoczucia nauczycieli.


ORGANIZAGJA WSPÓLNYCH DRUGICH ŚNIADAŃ W SZKOLE

Z czego powinno składać się drugie śniadanie?
Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia, drugie śniadanie powinno pokrywać 5-10% wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej i zawierać urozmaicone produkty. „Typowe" zdrowe drugie śniadanie dla ucznia to:
• Kanapka zawierająca następujące składniki:
- pieczywo (50-500 g) najlepiej z mąki z pełnego przemiału zbóż (np. razowe, graham, które zawiera więcej błonnika oraz witamin i składników mineralnych}, posmarowane margaryną13 lub masłem (1-2 łyżeczki - 5-10 g),
- produkt zawierający białko (np. chuda wędlina, ser żółty lub jajko - 20-50 g);
• Warzywo, np. 1-2 (iście sałaty i ok. 50 g innych warzyw (np, pomidora, ogórka, papryki, marchwi, rzodkiewki);
• Owoce, np. jabłko, gruszka, owoce sezonowe (ok. 150-200 g);
• Napój: najlepiej mleko lub napoje mleczne - kefir, jogurt, maślanka (źródło dobrze przyswajalnego wapnia - składnika budulcowego kości) lub sok warzywny, owocowy, albo owocowo-warzywny. Można również zaoferować uczniom (zwłaszcza zimą; ciepłą herbatę owocową, najlepiej bez cukru lub z niewielką jego ilością. Należy unikać napojów słodzonych. Niezbędna jest stała dostępność w szkole wody pitnej.

Warunki i organizacja posiłku
Miejsce, w którym uczniowie zjadają wspólne drugie śniadanie zależy a~ warunków lokalowych, możliwości zaraz decyzji społeczności danej szkoły. Można spożywać śniadania w:
• klasie, w której kończy się lekcja poprzedzająca tzw. dużą przerwę (śniadaniową),
• stołówce szkolnej dla niektórych klas lub na dwóch dłuższych przerwach,
• świetlicy szkolnej.

W organizacji śniadań należy zwrócić uwagę na następujące sprawy:
• zorganizowanie sprawnego dostarczania, na początku przerwy śniadaniowej, do po- szczególnych miejsc spożywania śniadania, napoju, warzyw i/lub owoców (jeśli w szkole realizowany jest program „Owoce w szkole") oraz kanapek dla uczniów przygotowywanych w szkole; warto rozważyć wydłużenie przerwy śniadaniowej,
• mycie rąk przed posiłkiem,
• dbanie o estetykę miejsca, na którym wykładane są produkty spożywane przez uczniów,
• zabezpieczenie torby foliowej lub dostępu do pojemnika na resztki jedzenia, puste opakowania itd.,
• dbanie, aby wszyscy uczniowie jedli śniadanie i w razie potrzeby dzielili się z rówieśnikami, którzy w danym dniu nie przynieśli do szkoły kanapek.

W czasie spożywania śniadania, uczniom powinien towarzyszyć nauczyciel, który wspólnie z nimi spożywa śniadanie. Może być to wychowawca lub inny nauczyciel prowadzący lekcję przed przerwą śniadaniową. Ważne jest, aby nauczyciel zwracał uwagę na to: co uczniowie przynoszą z domu na drugie śniadanie, jak jest ono opakowane, jak wykładane do spożycia, jaka atmosfera towarzyszy posiłkowi, czy uczniowie zjadają go w całości itd.

Organizacja wspólnych śniadań szkolnych jest zadaniem:
• Szkoły — stworzenie warunków i organizacja drugiego śniadania
• Uczniów — udział w przygotowaniu, przyniesienie i zjedzenie śniadania
• Rodziców — zabezpieczenie produktów, pomoc dziecku w przygotowaniu śniadania

Należy zachęcić uczniów do codziennego przynoszenia do szkoły kanapek przygotowanych przez nich samych lub z pomocą rodziców. Warto do tej pracy włączyć samorząd uczniowski i poszukiwać wspólnie z nim form pracy, argumentów i pomysłów, które zwiększyłyby motywację do spożywania wspólnych drugich śniadań. Uczniowie powinni być rzeczywistymi partnerami w tym przedsięwzięciu. Można także w ramach lekcji wychowawczych lub przyrody/biologii/chemii zorganizować zajęcia na temat przygotowania zdrowych i smacznych kanapek oraz zachęcać uczniów do realizacji własnych pomysłów i rozwiązań. Dobrym sposobem może być przygotowanie jadłospisu (różnych zestawów kanapek, past i innych dodatków) oraz zamieszczenie go na stronie internetowej szkoły. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że szczególnie wiele wysiłku trzeba włożyć w pozyskanie do współpracy uczniów starszych klas szkół podstawowych oraz gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych.
Bez aktywnego udziału rodziców wysiłki szkoły dla organizacji wspólnego posiłku nie mają szans powodzenia. Aby pozyskać rodziców, należy przekonać ich o korzyściach ze spożywania przez dziecko drugiego śniadania (np. na zebraniach rodziców, za pomocą listu do rodziców w formie tradycyjnej lub elektronicznej). Można zachęcić uczniów do przygotowania ulotki dla rodziców. Do organizacji śniadania powinna włączyć się rada rodziców. Zadaniem rodziców powinno być dopilnowanie, aby dziecko zabierało do szkoły kanapkę oraz warzywa i owoce. Ważne jest także zachęcenie rodziców, aby uczyli swoje dzieci samodzielnego przygotowywania zdrowego drugiego śniadania.

Przykłady jadłospisu drugich śniadań dla uczniów

W przygotowaniu drugiego śniadania należy:
- uwzględniać produkty z każdej grupy (patrz „Piramida Zdrowego Żywienia"),
- wykorzystywać warzywa i owoce sezonowe,
- zwracać uwagę na zróżnicowanie smaku i odpowiedni dobór barw produktów,
- dostosować ilość produktów do zapotrzebowania na energię i niezbędne składniki odżywcze.

Niżej podano przykłady jadłospisu drugich śniadań dla chłopca i dziewczynki w wieku 13-15 lat?'. Wymienioną w nich herbatę lepiej zastąpić mlekiem lub napojami mlecznymi albo sokami warzywnymi i owocowymi (niesłodzonymi). Dzieci chętniej piją herbatki owocowe niż herbatę czarną.

Drugie śniadanie dla chłopca w wieku 13-15 lat
Z średnie kromki (70 g) chleba pszenno-żytniego posmarowane 2 łyżeczkami (10 g}
margaryny lub masła
2 plasterki (40 g) chudej szynki
2 liście (16 g) sałaty
1 (50 g) ogórek kwaszony
1 duża gruszka (250 g)
szklanka (200 g) herbaty bez cukru
1 bułka kajzerka (50 g} posmarowana 2 łyżeczkami (10 g} margaryny lub masła 4 plasterki (40 g) kiełbasy szynkowej z indyka
Z liściem(16 g) sałaty
1 średni pomidor {130 g}
2 średnie mandarynki (200 g) lub podobna ilość owoców sezonowych
szklanka (200 g) herbaty bez cukru

Drugie śniadanie dla dziewczynki w wieku 13-15 lat
2 średnie kromki {70 g) chleba pszenno-żytniego posmarowane 2 łyżeczkami (10 g) margaryny lub masła
2 plasterki (40 g) chudej szynki
2 liście {16 g) sałaty
1/2 (50 g) świeżego ogórka
1 średnia {150 g) nektarynka lub brzoskwinia
szklanka (200 g) herbaty bez cukru
2średnie kromki (70 g} chleba graham posmarowane 2 łyżeczkami {10 g) margaryny ~ lub masła
4 łyżki (60 g) pasztetu drobiowego
2 liście (16 g) sałaty
1 średni (130 g) pomidor
1 jabłko lub gruszka (150 g}
szklanka (200 g) herbaty bez cukru


Zasady zdrowego żywienia - dziesięć przykazań zdrowotnych
Opracowane przez Radę ds. Diety,
Aktywności Fizycznej i Zdrowia przy Ministrze Zdrowia

1. Codzienna aktywność fizyczna i odpowiednia dieta jest kluczem do zdrowia. Przede wszystkim strzeż się nadwagi i otyłości.
2. Podstawą prawidłowej diety jest różnorodność spożywanych produktów. Jedz 3-5 posiłków dziennie, w tym koniecznie śniadanie. Pamiętaj, że przerwy między posiłkami nie powinny być dłuższe niż 4 godziny.
3. Znaczną część twojej codziennej diety powinny stanowić warzywa. Codziennie jedz również owoce.
4. Pełnoziarniste produkty zbożowe (np. chleb razowy czy pełnoziarnisty, grube kasze) powinny być dla ciebie głównym źródłem energii.
5. Codziennie co najmniej 2 razy dziennie spożywaj mleko i jego przetwory: jogurty, kefiry czy sery,
6. Spożywaj mniej tłuszczów zwierzęcych, więcej roślinnych, szczególnie oleju rzepakowego i margaryn miękkich.
7. Spożywaj głównie mięso drobiowe, ryby oraz nasiona roślin strączkowych, np. grochu, fasoli czy soi, ograniczaj spożycie tłustego mięsa czerwonego.
8. W codziennej diecie ograniczaj spożycie cukru i soli.
9. Dostarczaj organizmowi wystarczającą ilość płynów (głównie wody) - minimum 2 litry dziennie.
10. Unikaj alkoholu. Zasada ta dotyczy ludzi dorosłych. U dzieci i młodzieży spożywanie napojów alkoholowych jest bezwzględnie przeciwwskazane (Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dz. U. 2002 r. Nr 147 poz. 1231).


Biografia:
Barbara Woynarowska, Anna Oblacińska, „Wspólne drugie śniadanie w szkole”, Ośrodek Rozwoju Edukacji