Nadrzędne cele i zadania edukacji osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębszym

Niepełnosprawność intelektualna to termin złożony i trudny do zdefiniowania ze względu na różnorodne przyczyny, obraz kliniczny, dynamikę przebiegu, prognozę..
Przyczyną głębokiej niepełnosprawności według A. Fröhlich jest fakt, iż „elementem wspólnym jest uszkodzenie funkcji centralnych, tzn. utrata sprawności ośrodków mózgowych kierujących i koordynujących percepcją, poruszaniem

Jednostki głęboko upośledzone umysłowo, jako dorosłe, na ogół nie przekraczają ogólnego poziomu niepełnosprawności intelektualnej (tj. wieku inteligencji) 3-letniego dziecka, a ich przystosowanie społeczne 4 – letniego dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym”.
M. Piszczek przypomina, że w edukacji dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną osiągnięcie jakiegoś konkretnego celu może trwać latami, a czasami może być nieosiągalne. Może również wystąpić regres w rozwoju i utrata opanowanych wcześniej umiejętności. Własne doświadczenia autorki pozwalają stwierdzić, iż w wielu przypadkach pierwsze dające się zaobserwować postępy mogą być widoczne po półrocznej pracy. Z kolei uważa, iż „nadrzędnym celem wszystkich oddziaływań edukacyjnych powinien zawsze być wzrost zachowań adaptacyjnych dziecka.”.
Nadrzędnym celem w pracy z osobą głęboko niepełnosprawną dla M. Kwiatkowskiej jest „osiągnięcie przez każdego ucznia optymalnego poziomu rozwoju pozwalającego na możliwie największą samodzielność i komfort psychiczny dla niego i otoczenia”. Osoba z głębokim upośledzeniem umysłowym jest całkowicie zależna od innych, nie rozumie otaczającego ją świata, nie potrafi rozwiązać najprostszych problemów dnia codziennego. Często nie umie poruszać się samodzielnie, musi być karmiona, obsługiwana w toalecie. Często nie umie wyrazić swoich potrzeb, uczuć, jest zagubiona nawet pośród bliskich; sposób, w jaki woła o pomoc, jest bowiem niezrozumiały dla otoczenia”. Dlatego praca z takimi osobami powinna



Cele edukacyjne

Głównym celem edukacji jest rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego poprzez jego personalizację oraz socjalizację, a także - w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości - wyposażenie w takie umiejętności, aby:

- mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie,

- zdobył maksymalną niezależność życiową w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,

- był zaradny w życiu codziennym adekwatnie do własnego, indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności,


- mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia społecznego, zachowując prawo do swojej inności.

- opanował naukę czytania i pisania w zakresie możliwym do osiągnięcia przez ucznia niepełnosprawnego intelektualnie - rozumiane jako forma komunikacji, ułatwiająca funkcjonowanie w otaczającym świecie.

- kształtowanie i rozwijanie umiejętności społecznych, takich jak umiejętność rozpoznawania i regulowania własnych stanów emocjonalnych, empatia, umiejętność korzystania ze wsparcia społecznego - sprzyjających rozwojowi autonomii osoby niepełnosprawnej.

- przygotowanie ucznia niepełnosprawnego intelektualnie do samodzielności i niezależności, polegające na:

- rozwijaniu umiejętności i sprawności niezbędnych w codziennych sytuacjach, związanych z ubieraniem się, jedzeniem, higieną osobistą, czynnościami fizjologicznymi, ochroną organizmu przed szkodliwymi czynnikami,,
.

Poznawanie najbliższego środowiska społeczno-kulturowego, w którym żyją uczniowie oraz przygotowanie ucznia do pełnienia w nim różnorodnych ról poprzez aktywne uczestnictwo w różnych formach życia społecznego i kulturalnego.

Poznawanie środowiska przyrodniczego, charakterystycznego dla okolicy, w której żyją uczniowie oraz wychowanie do życia w harmonii z przyrodą, a zwłaszcza w poszanowaniu i opiece nad zwierzętami, kształtowanie postaw proekologicznych.

Praktyczne stosowanie pojęć przestrzennych, ilościowych, jakościowych i czasowych w miarę potrzeb i możliwości uczniów. Wprowadzenie niektórych wyż/wym. elementarnych pojęć matematycznych w każdej przeżywanej przez uczniów sytuacji umożliwi im zrozumienie tych pojęć.

Rozwijanie twórczej aktywności uczniów w dziedzinie plastyki, muzyki, tańca ze względu na jej pierwszorzędną wartość rewalidacyjno-terapeutyczną.

Rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego i niezależnego funkcjonowania ucznia w życiu codziennym na miarę jego indywidualnych możliwości oraz wyposażenie ucznia w umiejętności pozwalające na samodzielne korzystanie z urządzeń socjalnych i technicznych powszechnego użytku, zgodnie z ich przeznaczeniem. Dla ich osiągnięcia niezbędne są ćwiczenia sprawności manualnej, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi, a przede wszystkim odpowiedni poziom ogólnego rozwoju.

Przygotowanie uczniów do aktywnego spędzania wolnego czasu.


Zadania edukacyjne

Wypracowanie sposobów dokonywania oceny aktualnego poziomu funkcjonowania ucznia i na jej podstawie wytyczania bądź korygowania indywidualnego programu rozwoju.
Tworzenie właściwych warunków, niezbędnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego, poczucia bezpieczeństwa, akceptacji i nawiązywania więzi z nauczycielem.
W procesie uczenia się osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną podstawową trudnością jest prawidłowe odbieranie bodźców sensorycznych i ich integrowanie. Wyrobiona integracja zmysłów pozwoli dziecku porządkować i właściwie interpretować informacje napływające z zewnątrz, a następnie odpowiednio na nie reagować.
W związku z tym na początku edukacji uczniowie muszą przejść cztery etapy:

I - pobudzanie zmysłów (dotyk, wzrok, słuch, smak, węch, równowaga),

II - integracja zmysłowo-ruchowa,

III - wypracowanie somatognozji, rozumianej jako poczucie świadomości własnego ciała, rozumienia jego schematu i orientacji w przestrzeni, prowadzącej do uświadomienia własnej tożsamości, rozumienia i akceptowania własnego "ja",

IV - wypracowanie gotowości do nauki, czyli umiejętności koncentrowania uwagi i wzroku na osobie nauczyciela, a także przyjmowania prawidłowej pozycji ciała przy nauce.
Doskonalenie integracji sensorycznej powinno towarzyszyć edukacji ucznia na każdym etapie.
Rozwijanie potrzeby i motywacji do porozumiewania się z drugą osobą.
Uczenie nadawania informacji o swoich potrzebach lub stanach emocjonalnych za pomocą mowy ciała, sposobami alternatywnymi lub werbalnie.

Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych (w tym także umiejętności czytania i pisania) w różnych sytuacjach życiowych.
Wdrażanie do samodzielnego wykonywania czynności związanych z samoobsługą na miarę możliwości każdego ucznia, rozwijanie uczucia satysfakcji z osiąganej niezależności, budzenie chęci pomocy innym. Wdrażanie do kulturalnego sposobu bycia.
Tworzenie prawidłowych warunków prozdrowotnych w szkole, wdrażanie uczniów do dbałości o zdrowie, hartowanie organizmu i utrwalanie podstawowych nawyków higienicznych, żywieniowych, ochronę przed czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, korzystanie z pomocy medycznej.
Rozwijanie percepcji wzrokowej w toku obserwacji rzeczywistości, na obrazkach, poprzez manipulowanie i porządkowanie przedmiotów, wyszukiwanie różnic i podobieństw, zauważanie zmian w otoczeniu i na desygnatach.
Rozwijanie percepcji słuchowej poprzez ćwiczenia wrażliwości słuchowej, ćwiczenia rytmiczne, ćwiczenia słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej, utrwalanie ciągów słownych np. wiersze, nazwy dni tygodnia itp.
Rozwijanie sprawności manualnej i grafomotorycznej poprzez ćwiczenia rozmachowe, ćwiczenia manualne, ćwiczenia graficzne.
Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających wykorzystaniu elementarnych operacji matematycznych, takich jak: porównywanie, odwzorowywanie, porządkowanie zbiorów przedmiotów, liczenie, posługiwanie się pieniędzmi, mierzenie długości, objętości, ciężaru z zastosowaniem prostych przyrządów pomiarowych.
Kształtowanie pojęcia czasu, mierzenie czasu (zegar, kalendarz).
Stwarzanie sytuacji sprzyjających poznawaniu bliskiego otoczenia, w którym przebywa uczeń, w tym instytucji, urzędów, placówek kulturalnych, sklepów, punktów usługowych i innych, z których będzie w przyszłości korzystał.
Umożliwianie uczniom udziału w różnorodnych wydarzeniach społecznych i kulturalnych w roli odbiorcy i twórcy kultury, w bliższym i dalszym środowisku.
Przybliżanie tradycji i obyczajów lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionu, kraju.
Budzenie zainteresowania i szacunku dla otaczającej przyrody, kształtowanie właściwej postawy wobec zwierząt i zachowań proekologicznych, także poprzez prowadzenie różnorodnych hodowli i upraw.
Tworzenie warunków i inspirowanie aktywności muzycznej, ruchowej, plastycznej, parateatralnej, tanecznej uczniów, rozwijanie ewentualnych uzdolnień i zainteresowań uczniów.
Uczenie wyrażania swoich przeżyć i emocji za pomocą różnych środków wyrazu artystycznego.
Organizowanie różnorodnych zabaw i gier ruchowych służących rozwijaniu sprawności psychofizycznej.
Prowadzenie ćwiczeń gimnastycznych i korekcyjnych niezbędnych do prawidłowego rozwoju psychoruchowego.
Uczenie wykorzystywania nabytych czynności ruchowych w życiu codziennym.
Organizowanie warunków do uprawiania przez uczniów różnych dyscyplin sportowych, udziału w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie.
Stwarzanie warunków do zdobywania umiejętności technicznych i wykorzystywania ich w różnych sytuacjach życiowych. Korzystanie z urządzeń technicznych, ułatwiających funkcjonowanie w życiu.
Zapewnienie uczniom udziału w różnorodnych zajęciach rewalidacyjnych, wspierających rozwój każdego z nich zgodnie ze wskazaniami zawartymi w wielospecjalistycznej ocenie ich rozwoju.


Edukacja osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym i znacznym polega na integralnej realizacji funkcji wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej szkoły z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez współczesne nauki pedagogiczne.
Dobierając je należy wykorzystać wszystkie możliwości, jakie stwarza określone środowisko społeczno-kulturowe ucznia oraz baza dydaktyczna szkoły.