Twórcza aktywność dziecka

Pojęcie twórczości jest bardzo szeroko pojmowane. Określenie postawy twórczej w ujęciu S. Popka oznacza "aktywny stosunek człowieka do świata, wyrażający się potrzebą poznawania, przeżywania i świadomego przetwarzania zastanej rzeczywistości i własnego ja".
Aby rozwijać aktywność twórczą dzieci nauczyciel sam musi się rozwijać, musi być twórczy – kreatywny. Musi uwierzyć we własne siły i możliwości, że jest w stanie rozwijać w dzieciach twórczą aktywność.
Świat składa się z indywidualności. Jeden potrafi śpiewać, drugi rysować, ktoś inny lubi występować przed szerszą publicznością. Można by tak wyliczać w nieskończoność. Dzięki tej różnorodności uzdolnień i zamiłowań życie jest ciekawsze. W każdym z nas tkwią talenty i zdolności, trzeba je tylko umiejętnie dostrzec i rozwijać. To ważne zadanie stoi przed nauczycielem. To on powinien uczynić wszystko, by dojrzeć w każdym dziecku potencjał jego możliwości i zdolności. Nauczyciel powinien być doskonałym obserwatorem, by dostrzec w dziecku potencjał jego możliwości. Musi też znaleźć sposób na wykorzystanie możliwości dziecka w twórczej aktywności.
Szczególną forma aktywności w życiu jet zabawa. Aktywność ta ma charakter twórczy i odtwórczy.Dla dziecka bardzo ważne znaczenie ma aktywność motoryczna – manualna. Towarzyszą jej operacje myślowe, które inspirują działanie dziecka, doprowadzają do zdobycia nowych wiadomości i umiejętności.
Dzięki stosowaniu różnorodnych form organizacji zajęć, gier i zabaw dydaktycznych, rozwiązywaniu zagadek, rebusów, krzyżówek nauczyciel zmusza dzieci do samodzielnego wysiłku myślowego, koncentruje ich uwagę, kształci spostrzegawczość, pamięć i wyobraźnię, prowadzi do emocjonalnego zaangażowania w procesie poznawczym.
Przeciwieństwem twórczości jest odtwórczość, która polega na powielaniu, naśladownictwie czy reprodukowaniu. Postępowanie naśladowcze hamuje spontaniczną ekspresję twórczą dziecka. Nie stanowi również żadnego przygotowania do rozwoju emocjonalnego, ponieważ każde wprowadzone przez dziecko odchylenie od gotowego wzoru może być uznane za błąd. Czynności te nie przyczyniają się także do rozwoju zdolności. Przyzwyczajają one dzieci do posługiwania się kryteriami sztuki, jakie stwarzają dorośli, a którym dziecko nie jest w stanie sprostać. Prowadzi to do frustracji jego twórczych potrzeb. Istnieje zgodny pogląd, iż książki do malowania niekorzystnie wpływają na ekspresję twórczą dziecka. Książki te zazwyczaj zawierają obrysowane kontury określonych form. Dziecko wypełnia kolorem przestrzeń zakreśloną konturem. Są dzieci, którym to sprawia przyjemność, ponieważ nie muszą przy tym myśleć. Poleganie na czyimś rysunku zmniejsza jednak u dziecka wiarę w wartość jego własnej wypowiedzi. Rodzice, nauczyciele jednak są coraz bardziej świadomi wagi tego problemu. Zwycięża przekonanie, że dziecko powinno rysować samodzielnie.
Dorośli, a szczególnie wychowawcy kierują się dwoma rodzajami oddziaływań w rozwoju twórczości dziecka. Pierwszy polega na usuwaniu barier i przeszkód hamujących aktywność dziecka, a drugi polega na przekazywaniu wiedzy o twórczości. Najważniejsze jest jednak, aby nie ograniczać postępów dziecka do określonych przez nas wzorców kreując osobowość w określonych szablonach postępowania. Wówczas dziecko pozbawimy inicjatywy i rozwoju własnej aktywności. Nie pozwolimy na rozwój jego indywidualności. Nauczyciele nie powinni lekceważyć dziecięcych wytworów odbierając je jako brak wiedzy, doświadczenia czy dojrzałości dziecka. Nie należy ignorować dziecięcych niezwykłych pomysłów.
Wiek przedszkolny jest najodpowiedniejszym okresem do stymulowania wyobraźni i aktywności twórczej.
Dwulatek, to czas rozwoju poznawczego o cechach subiektywnych. A. Nalaskowski określa go jako dywergencyjny start. Twórczość przejawia się w sferze ruchowej, wizualnej, dźwiękowej.
Trzylatek, to czas dynamicznego rozwoju poznawczego, stawiania dociekliwych pytań, poszukiwań oraz oznak wstydu i niedowierzania we własne osiągnięcia;
Pięcio i siedmiolatek przejawia już kompetencję "Wiem i umiem". Przejawia też inicjatywę w poszukiwaniu własnych rozwiązań. A. Nalaskowski określa go jako etap pierwszych własnych celów. Twórczość w tym okresie to rozwój wyobraźni pod postacią ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej;
W kolejnych latach następuje spadek aktywności twórczej. A jeżeli nie jest stymulowana i nie rozwija się może nawet ulec zahamowaniu;
Dziecko powinno kierować się swoimi celami i wyobrażeniami a my powinniśmy kontrolować czy postępują one w odpowiednim kierunku. Powinniśmy towarzyszyć w jego rozwoju, dać mu szansę na twórczy rozwój samego siebie, pobudzać do działania, stwarzać warunki i motywować do aktywności.
Prowadząc zajęcia rozwijające postawą twórczą w szczególności w przedszkolu musimy kierować się:
rozwijaniem twórczego myślenia poprzez dokonywanie skojarzeń;
rozwijaniem myślenia metaforycznego (twórcze metafory pojawiają się już od momentu, gdy dziecko zaczyna mówić, w zabawach wprowadza nowe sobie tylko znane nazwy do określania przedmiotów dobrze znanych uzyskując przez to element nowości);
rozwijaniem wyobraźni poprzez poszukiwania niekonwencjonalnych rozwiązań;
ćwiczeniem zdolności ekspresyjnych w różnego rodzaju działaniach plastycznych i ruchowych;
Przykłady niektórych zadań rozwijających aktywność twórczą:
1.Wymyślanki (rozdaj dzieciom kilka arkuszy tych samych rysunków i zapytaj co ich zdaniem on przedstawia, niech go uzupełnią tak, aby powstały rysunki przedmiotów, osób, itp.);
Podobieństwa (prezentujmy różne obrazki, losujemy z zestawu 2 (np. koń i osioł) i pytamy:Co mają wspólnego ze sobą te obrazki? Należy wymienić jak najwięcej cech. Później dzieci mogą losować więcej obrazków. Mogą porównywać rzeczy, obiekty konkretne albo figury abstrakcyjne, podobne w mniejszym lub większym stopniu do siebie i nadawać im znaczenie);
1000 definicji (próbujemy definiować zupełnie znane i pospolite przedmioty);
Rysowanie i dzielenie się wrażeniami (po wysłuchaniu fragmentu muzyki, rysowanie tej muzyki; Kleks – rozdmuchiwanie rurką do napojów kropli tuszu na kartce papieru, opowiadanie treści, dostrzeganych przez dzieci przedmiotów, zwierząt itp.);
Empatia (losowanie postaci, np. noworodka, króla, aktorki – dziecko wczuwa się w rolę i ruchowo lub werbalnie przedstawia daną postać);
Aktywność twórcza w wieku przedszkolnym jest bardzo ważnym składnikiem w naszej edukacji. Nie możemy być bierni wobec takiej odpowiedzialności jaka spoczywa na nas. Bądźmy więc kreatywni, podsuwajmy dzieciom mnóstwo bodźców i wiedzy aby wyzwoliły swój potencjał twórczy. Możemy liczyć, że przyczynimy się do wyzwolenia w dzieciach ich możliwości i wartości. Dzięki temu będą potrafiły radzić sobie w życiu, będą współtwórcą własnego "ja". Przejawem tego niech będzie wspólne planowanie z dziećmi, stwarzanie sytuacji otwartych, w których dziecko ma prawo wyboru, modyfikacja własnych działań nauczycieli, wynikająca z propozycji dzieci, stosowanie twórczych metod pracy – wyzwalających aktywność dziecka.

Opracowano na podstawie:
A. Nalaskowski "Społeczne uwarunkowania twórczego rozwoju jednostki", Toruń, 1986r.
S. Popek "Twórczość w procesie rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży", Lublin, 1982r.
R. Gloton, C. Clero "Twórcza aktywośc dziecka", Warszawa, 1985r.

Opracowała:
Agnieszka Sawicka