Lateralizacja - cóż to takiego?

Lateralizacja – to dominacja czynnościowa narządów ruchu (ręki, nogi) i zmysłu (oka, ucha) po jednej stronie ciała.
Większość ludzi jest zdominowana prawostronnie, a więc sprawniejsze jest oko, prawa ręka i prawa noga. Część ludzi jest zlateralizowana lewostronnie , a więc mają oni sprawniejszą lewą rękę, lewe oko i lewą nogę. O takich przypadkach mówimy, że są wyraźnie prawostronne lub lewostronne, wykazują stronność jednostronną. Istnieją jednak osoby wykazujące lateralizację niejednorodną, zwaną skrzyżowaną, np. lewooczni, praworęczni i lewonożni lub prawooczni, leworęczni i prawonożni.
Innym rodzajem jest lateralizacja nie ustalona (brak dominacji ręki i oka – dziecko posługuje się raz prawą ręką a drugi raz lewą, raz zagląda do dziurki prawym okiem, a raz lewym).
Zarówno lateralizacja skrzyżowana jak i nie ustalona negatywnie wpływa na naukę dziecka w szkole. Zaburzony proces lateralizacji powoduje opóźnienie w rozwoju orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej. Zauważa się także niską sprawność rąk. Takie dzieci często mylą kierunki lewa strona – prawa strona, góra – dół, są ogólnie mniej sprawne ruchowo. Bardzo niechętnie podejmują czynności związane z malowaniem, rysowaniem, pisaniem, czytaniem. Dzieci te często mylą litery i cyfry o podobnym kształcie, np. b - p, d - g, 6 – 9, odwracają je, przestawiają kolejność liter i cyfr, np. sok – kos, 18 – 81. Mogą występować przypadki tzw. pisma lustrzanego, które polega na odwróceniu kształtu, kolejności jak i kreślenia liter. Oprócz trudności związanych z nauką pisania i czytania, w późniejszym czasie mogą wystąpić trudności na lekcjach geografii, języka polskiego, geometrii, wychowania fizycznego.
Lateralizacja (stronność) czynności jest związana z dominowaniem jednej z półkuli mózgowych. Przewaga jednej półkuli decyduje nie tylko o funkcjach motorycznych, lecz wpływa na całą osobowość człowieka. U wielu dzieci prawo – lub leworęczność występuje już od urodzenia. U niektórych stronność rozwija się i kształtuje przez kilka pierwszych lat życia i zostaje zakończona między 7 a 9 rokiem życia.
Jeszcze wielu rodziców, babć, wujków, nie akceptuje całkowicie leworęczności u dzieci. Poprzez swoje działania chcą wpływać na przewagę prawostronną u dziecka. Leworęczne dzieci nie mogą być"przestawiane", ponieważ taka zmiana jest ostrą interwencją w ludzki mózg. To mózg decyduje, czy będziemy prawo - czy leworęczni. Jedna z półkul staje się dominująca. Leworęczność przekazywana jest najczęściej genetycznie. Przestawienie z leworęczności na praworęczność powodować może nie tylko zakłócenia pamięci, może wywoływać jąkanie, nocne moczenie. Interwencja w dominację bardzo niekorzystnie odbija się na psychice dziecka.
Obecnie "świat praworęcznych" stał się bardziej liberalny w stosunku do leworęcznych. Przyznano dziecku prawo do wyboru reki wiodącej . W sytuacjach wątpliwych doradcami mogą być pedagodzy i psycholodzy z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, którzy wykonują dziecku pełne badanie lateralizacji i udzielą odpowiedniej porady.

Jak pomóc leworęcznym dzieciom?

1.Zaakceptować leworęczność, aby dziecko nie czuło się gorsze od praworęcznych rówieśników.
Należy stworzyć właściwą atmosferę wokół dziecka, stworzyć mu korzystne warunki rozwoju.
2. Zostawić możliwość wyboru bez żadnych nacisków, którą ręką - jako wiodącą – będzie
wykonywało główne czynności, takie jak: ubieranie się, czesanie, jedzenie, rysowanie, rzucanie,
wycinanie, pisanie.
3. Stworzyć swobodę ruchu. Przy stoliku dziecko powinno siedzieć zawsze po lewej stronie kolegi.
4. Zwrócić uwagę na właściwą postawę dziecka przy pisaniu:
kartka papieru, strona zeszytu powinna leżeć na lewo od osi środkowej ciała;
zeszyt powinien leżeć ukośnie, lewy róg zeszytu ma być przesunięty do góry, aby dziecko nie zasłaniał tego, co pisze i mogło stale kontrolować wzrokiem czynność pisania;
ręka lewa powinna płynnie przesuwać się pod liniaturą w kierunku osi ciała od lewej strony do prawej, należy zwrócić uwagę na to, aby zeszyt był dalej od dolnego brzegu stołu czy ławki, co umożliwi oparcie na stole całego przedramienia piszącej ręki; dziecko nie powinno wykręcać dłoni w kształcie haka nad pisanym tekstem;
chwyt ołówka czy długopisu powinien być poprawny; dziecko leworęczne trzyma pisak w trzech palcach – między kciukiem i palcem wskazującym, opiera go na palcu środkowym – podobnie jak u praworęcznych; koniec pisaka powinien być skierowany na okolice lewego ramienia; niewłaściwy sposób trzymania ołówka czy pisaka może powodować nadmierne napięcie mięśniowe, co powoduje męczenie się, jak również wpływa na jakość graficzną pisma i jego szybkość;
5. Usprawnić motorykę rąk poprzez:
zabawy manualne typu: nawlekanie koralików, lepienie z plasteliny, wydzieranki, rysowanie po śladzie, kalkowanie, odwzorowywanie, obrysowywanie, zabawy w układanie modeli z klocków i dłoni, przewlekanie kolorowego sznurka przez dziurki, zawiązywanie kokardek, układanki typu puzzle, klocki Lego;
niewyręczanie dziecka w codziennych czynnościach typu: ubieranie się, mycie, jedzenie, zawiązywanie butów, zapinanie guzików itp.;
6. Ćwiczyć nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania od lewej ku prawej stronie poprzez:
uświadomienie dziecku kierunku we własnym schemacie ciała i przestrzeni;
utrwalanie kierunku ruchu rysowania okręgów w przeciwnym do ruchu wskazówek zegara;
utrwalenie kierunku ruchu ręki od prawej strony oraz z góry na dół przez kończenie już zaczętych szlaczków;
7. Jak najdłużej posługiwać się ołówkiem.

Rodzicom, których interesuje problem lateralizacji mogę polecić książki Marii Bogdanowicz "Leworęczność u dzieci", "O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli".

Opracowała:
Agnieszka Sawicka