Rola pedagoga w eliminowaniu trudności wychowawczych

Kim jestem jako pedagog szkolny we własnej szkole? Znam przepisy odgórne mówiące o kompetencjach i obowiązkach pedagoga szkolnego ,ale…
To. kim jestem jako pedagog szkolny zależy w ogromnej mierze ode mnie samej jak również od dyrekcji trochę od grona pedagogicznego a także od uczniów naszej szkoły.
W mojej szkole słowo pedagoga ma znaczenie podobne , jak polecenie dyrektora .Dążę do tego , aby nie wynikało to z zarządzenia dyrektora ,lecz pozycja ta została osiągnięta dzięki uznaniu i akceptacji osób ,które przychodzą do mnie po MOC.
Unikam roli pedagoga szkolnego jako człowieka do gaszenia pożarów, ponieważ na bieżąco włączam się w planowanie i realizacje spraw szkolnych. Jeśli pożarów jest mało i nic się nie dzieje to może być nudno ,można wpaść w rutynę ,natomiast jeśli ktoś komuś to wówczas się biega , naprawia ,i z niczym nie można zdążyć.
Wielką trudność sprawiłaby mi rola pedagoga do wszystkiego - zastępstwa, wyjazdy , pilne sprawozdania, konkursy, a oprócz tego szkolni palacze, rodzice ,konflikty uczniów z nauczycielami.
Kolejnym typem pedagoga szkolnego ,którym nie jestem to miejscowy policjant. Często u pedagoga- pogromcy ,postrachu szkoły dzieci bywają z rozkazu nauczycieli .Bywają pod przymusem ,nie przychodzą z sympatii czy też z problemem którym chcieliby podzielić się właśnie z pedagogiem a nie wychowawcom.
Nie towarzyszę w rozwoju uczniom będąc kablem dyrektora czy donosząc do wychowawcy .Staram się zawsze znaleźć czas dla wpadających znienacka uczniów a zaległą dokumentację często uzupełniam w domu. Zdaję sobie sprawę ,że wystarczy być po prostu sobą Znajduję czas na rozmowy z uczniami , rodzicami i nauczycielami, cieszę się z sukcesów ,popełniam błędy i poprawiam je. Mam świadomość własnych braków i niedoskonałości , ale staram się je eliminować biorąc udział w różnych kursach i szkoleniach .Zdobyte umiejętności wykorzystuję w pracy z dziećmi , aby jak najpełniej i najefektywniej towarzyszyć im w rozwoju. To bieżące kłopoty , problemy uczniów sprawiają ,że trafiają do pedagoga przysyłani przez wychowawców lub zgłaszają się sami .W każdym z tych przypadków abym mogła nawiązać kontakt z uczniem muszę być postrzegana jako człowiek kompetentny i wiarygodny. Kompetentny ,czyli znający swoje możliwości a także ograniczenia , to pedagog będący powiernikiem uczniowskich problemów . Wiarygodny jest wówczas , gdy postępuje zgodnie z tym ,co mówi .Aby uczniowie chcieli szczerze rozmawiać z pedagogiem na pewno musi być lubiany , budzić zaufanie ,byłoby dobrze gdyby uczniowie darzyli go szacunkiem.
Doświadczony pedagog wie , że uczeń traktowany podmiotowo i z szacunkiem właśnie u pedagoga może znaleźć wsparcie i zrozumienie .To od jego postawy będzie zależało , czy dziecko znajdzie w nim życzliwego rozmówcę czy osobę która strofuje i moralizuje.
Pedagog przyjaciel ,obrońca , przewodnik ,lecz z wyraźnie oznaczonymi granicami pomiędzy nim a uczniami .Dzieci mają wielkie oczekiwania i potrzeby ale ja nie mogę dopuścić aby stworzyły sobie złudne nadzieje i przeżyły rozczarowanie .Ważne jest , aby dziecko otrzymało rzetelną i uczciwą informację ile jestem w stanie pomóc . Z mojej obserwacji wynika , iż większa część pomocy udzielana przez pedagoga polega na umiejętności słuchania ,na próbie zrozumienia ,co gnębi ucznia .Jeśli mam świadomość ,że nie potrafię pomóc to odsyłam uczniów do specjalistów.
Bardzo ważnym elementem pracy pedagoga jest współpraca z rodzicami i nauczycielami. Współpraca przebiegająca w atmosferze zrozumienia , życzliwości i wzajemnego zaufania .Samotny bój pedagoga bez współpracy z wychowawcą i rodzicami nie zmierza do zwycięstwa. ,bo nie da się pomóc dziecku bez znalezienia mu sojuszników obecnych na co dzień .
Trudności w pracy wychowawczej z dziećmi stanowią istotny problem zarówno szkoły jak i rodziny .Na terenie szkoły uczniowie sprawiający trudności wychowawcze dezorganizują naukę oraz wywierają ujemny wpływ na resztę klasy.
Z . Putkiewicz definiuje trudności wychowawcze jako „wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne ,utrudniające prawidłowe zachowanie się dzieci i młodzieży. Doprowadzają one do zachowań niezgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego i do zaburzeń poprawnych układów w stosunkach społecznych”3.
„Trudności wychowawcze to społecznie niepożądane formy zachowania uczniów , niekorzystne dla ich rozwoju psychospołecznego oraz utrudniające współpracę i współżycie w klasie szkolnej ‘’4
Trudności wychowawcze w klasie szkolnej to niepożądane formy zachowań uczniów w klasie przejawiające się w zachowaniach agresywnych, egoistycznych i nielojalnych . Zachowania agresywne przejawiane przez uczniów bywają konsekwencją blokady potrzeby afiliacji .Powodem tego jest oziębłość uczuciowa rodziców brak z ich strony objawów serdeczności i życzliwości ,nadmierna surowość oraz stosowanie kar fizycznych .Częste krytykowanie dziecka ,upominanie go ,liczne zakazy, nakazy oraz nadmierne ograniczanie samodzielności mogą prowadzić do agresywnych zachowań dzieci .
Kategoryzując formy zachowań agresywnych w klasie szkolnej najczęściej występują kłótnie ,bójki, przezywanie,dokuczanie5
Kłótnie polegające na napastliwości słownej, wyrażaniu negatywnych uczuć w formie wypowiedzi.
Bójki to napastliwość fizyczna a także używanie siły przeciwko innym.
Przezywanie to wyrażanie negatywnych uczuć w formie krzyczenia, wrzeszczenia , treścią może być nadmierny krytycyzm, groźby, przekleństwa. 6
Dokuczanie jest słownym atakiem na drugiego, atakujący ma satysfakcję ,obserwując , że ofiara odczuwa przykrość i próbuje się odwzajemnić .7
Zachowania nielojalne charakteryzują się nierzetelnością we wzajemnych stosunkach ludzi , nieuczciwością ,postępowaniem sprzecznym z ogólnie przyjętymi normami.7Zachowania nielojalne dezorganizują prawidłowy układ stosunków społecznych w klasie szkolnej.
„Nasilone występowanie zachowań nielojalnych prowadzi do rozkładu więzi społecznych w grupie, narusza atmosferę zaufania i harmonijność współpracy, obniża poziom zaufania pomiędzy poszczególnymi jednostkami”8 Skutkiem tego może być unikanie kontaktów społecznych,
wycofanie się z życia klasy nie się w sobie.
Zachowania nielojalne przejawiane przez uczniów to najczęściej mówienie tego, co zaaprobuje kolega ,odmawianie racji osobom nieobecnym , niedotrzymywanie danego słowa ,kłamstwo ,plotkowanie, obmawianie, donoszenie.
W zachowaniach egoistycznych jednostka przyjmuje postawę wyrażającą się realizacją jedynie własnego dobra, własne „ja” wysuwa się na plan pierwszy, nie licząc się z potrzebami innych.
Obserwowane zachowania egoistyczne w klasie szkolnej to wymuszanie respektu dla siebie, nadmierne eksponowanie własnej osoby, korzystanie z własności innych osób bez ich wiedzy i zgody, korzystanie z efektów cudzej pracy , odmawianie pomocy.
Uczniowie sprawiający trudności wychowawcze sami przezywają napięcia, niepowodzenia i konflikty wynikające z błędów wychowawczych, oraz złych warunków życia ,a brak pewnych umiejętności cech psychicznych uniemożliwia uzyskanie powodzenia. Nie są oni przygotowani do spełnienia oczekiwań i wymagań właściwych ich okresowi rozwojowemu. Podejmowane oddziaływania wychowawcze nie zawsze niwelują je, często utrwalają, doprowadzając do mechanizmów obronnych, które umożliwiają ucieczkę od trudności, nie rozwiązując jednak problemów.

Środowisko rodzinne może stymulować rozwój i wychowanie dziecka ,ale może również zaburzać sferę osobowości ,powodując trudności wychowawcze . M. Ziemska 1wyraża pogląd , iż najczęstszą przyczyną trudności wychowawczych są nieprawidłowe postawy rodziców w codziennych relacjach z dziećmi.
Z. Szymańska 2 spośród trzech ważnych przyczyn trudności wychowawczych występujących u dzieci wymienia uwarunkowania rodzinne w postaci błędów wychowawczych, niskiego poziomu moralnego rodziców ,złej atmosfery domowej ,niepełności rodziny ,niezaradności życiowej.
Przedmiotem mojego zainteresowania było funkcjonowanie20 uczniów klasy piątej w sytuacjach szkolnych i w środowisku rodzinnym. Informacje na ten temat uzyskałam od wychowawców, nauczycieli, i rodziców oraz obserwacji własnych. Jako pedagog szkolny przeprowadzałam w tej klasie dużą ilość zajęć w ramach godzin wychowawczych, na które zostałam zaproszona przez wychowawcę w związku z trudnościami wychowawczymi w klasie. Znaczną część trudności wychowawczych stanowią te, które powstają na podłożu wzajemnych stosunków społecznych i współpracy w klasie. Napastliwe zachowanie się chłopców wobec dziewcząt ma miejsce zarówno na przerwach jak i na lekcjach wychowania fizycznego. Chłopcy manifestują swoją przewagę liczebną, nie chcą grać w grach zespołowych z dziewczynkami „mówiąc, że z babami nie grają. Chłopcy napastujący na dziewczynki mają dobre mniemanie o sobie , są impulsywni i mało
empatyczni .Z obawy przed kompromitacją nie potrafią , nie chcą rozwiązywać konfliktów z dziewczynkami za pomocą rozmowy .Wzajemne przekrzykiwanie się , kłótnie ,przezywanie ,dokuczanie to najczęstsze zachowania agresywne przejawiane w tej klasie. Kłótnie to gniewne spory ,które powstają gdy jedna osoba atakuje drugą wyrażając negatywne uczucia, krzycząc wrzeszcząc, treścią może być nadmierny krytycyzm.9
Na podstawie informacji uzyskanych od wychowawcy klasy , licznych interwencji dyrektora i pedagoga a także rozmów z uczniami mogę stwierdzić iż w klasie tej kłótnie występują bardzo często. Świadczy to o negatywnym układzie stosunków w zespole , o braku życzliwej atmosfery i współpracy a także o nieodpowiednich metodach wychowawczych .Zmiana wychowawcy wpłynęła niekorzystnie na życie wewnętrzne zespołu w pierwszym semestrze natomiast w drugim widoczna jest dobra współpraca z klasą .
Bójki w klasie czwartej występują rzadko, spowodowane są temperamentem chłopców ,właściwościami charakteru, chęcią zwrócenia na siebie uwagi. Chłopcy wszczynają bójki w obronie interesów klasy, wstawiają się za młodszymi i słabszymi, i niekiedy stają w obronie koleżanek. Wychowawca powinien wdrażać uczniów do umiejętności panowania nad sobą, i pozytywnego rozwiązywania istniejących konfliktów.
Kolejną trudnością wychowawczą było przezywanie czyli ubliżanie dziewczynkom, nadawanie złośliwych, ośmieszających przezwisk. Mimo pracy wychowawczej polegającej na zaznajomieniu uczniów z normami i zasadami społecznymi oraz na zapoznaniu z konsekwencjami nieprzestrzegania ich chłopcy nadal starali się ośmieszać koleżanki z klasy. Wzajemne zrozumienie, życzliwość a także dobra znajomość uczniów w niezbyt licznej klasie nie sprzyja ubliżaniu i przezywaniu kolegów i te atuty wykorzystuję w pracy wychowawczej w celu eliminowania trudności wychowawczych z tymi dziećmi.
Kolejną formą zachowań agresywnych obserwowanych w tej klasie było bojkotowanie. Przejawiało się to w tym, że grupa uczniów płatała koledze figle ,pozwalali sobie na częste drwiny i szykany, nie chcąc z nim siedzieć i pracować .
Zachowuje się tak trójka chłopów, którzy w ten sposób pragną osiągnąć wysoką pozycję w klasie. Uczniowie ci nie biorą udziału w żadnych zajęciach pozalekcyjnych ani imprezach artystycznych, czy też organizacjach szkolnych. Prowadząc lekcje wychowawcze trudno było mi zaangażować tych chłopców do współpracy, do uzgodnienia planów, podziału ról, nie mieli poczucia odpowiedzialności i solidarności z klasą .
Najczęściej występującą formą zachowań agresywnych w tej klasie jest dokuczanie. Dokuczanie jest słownym atakiem na drugiego, atakujący ma satysfakcję, obserwując, że ofiara odczuwa przykrość i próbuje się odwzajemnić. 9
Wśród dwudziestu siedmiu uczniów dwóch uczniów szczególnie daje się we znaki, denerwuje, naśmiewa się , ośmiesza zarówno kolegów jak i nauczycieli. W pracy wychowawczej należy otoczyć szczególną opieką tychże uczniów, nawiązać z nimi
bliższy kontakt, poznać motywy postępowania i w drodze rozmów indywidualnych znaleźć przyczyny postępowania.
Zachowania agresywne wpływają niekorzystnie zarówno na osoby przejawiające agresję, jak i dla całej klasy. W wieku 11lat między dziewczętami i chłopcami występują antagonizmy. Dziewczęta i chłopcy unikają się wzajemnie Pod dobrą opieką wychowawcy powinny powstawać formy współżycia towarzyskiego w celu niwelowania i redukowania antagonizmów płci. Na uwagę zasługuje podmiotowe traktowanie uczniów przez nauczycieli, dobra znajomość przez wychowawcę klasy, oraz natychmiastowe informowanie rodziców o przejawianiu zachowań agresywnych przez dzieci tej klasy.
Zachowania nielojalne zakłócają atmosferę współżycia w klasie, niszczą więź społeczną, i podważają wzajemne zaufanie. Z obserwacji klasy wynika, że dwóch uczniów bardzo często mówi to, co aprobuje aktualny rozmówca Zapytani o zachowanie w czasie lekcji zawsze odpowiadają, że nie przeszkadzali w prowadzeniu lekcji, że to nie oni zamknęli kolegów w szatni. Z lęku przed rodzicami, przed karą potrafią kłamać i zmyślać niesamowite historie, nawet w obecności dyrektora i policjantki. Z rozmów przeprowadzonych z rodzicami wynika, że okłamują również rodziców Podczas dyżurów na korytarzach szkolnych, a także spotkań zespołu wychowawczego i rozmów indywidualnych z rodzicami nauczyciele na bieżąco wymieniają informacje o zachowaniu tych szczególnie trudnych wychowawczo chłopców.
H. Muszyński i H. Malewska wyróżniają kłamstwo z lęku przed karą dla ukrycia przewinienia :kłamstwo dla zwolnienia z obowiązków oraz w celu zdobycia swobody i przyjemności, dla pochwalenia się przed innymi, z obawy przed ujemną opinią otoczeni, ze złośliwości i chęci dokuczenia komuś, ze skąpstwa. 9
Analizując zachowanie ucznia zauważam, że kłamiąc uchyla się przed obowiązkami szkolnymi i domowymi, dąży do osiągnięcia korzyści i przyjemności dla siebie. Za pomocą fałszywej informacji pragnie wywołać szczególnie u nauczycieli podziw, zazdrość u kolegów, chwaląc się sklepem, oraz litość płacząc na pokaz. Uczeń ma trudności z nauką i za pomocą kłamstwa pragnie zaimponować kolegom i uchodzić za kogoś ważnego, silnego i mądrego. Brak w klasach elementów walki i rywalizacji sprawia, że pozostali uczniowie rzadko posługują się kłamstwem.
Wychowawcy potępiają donosicielstwo, lizusostwo i kłamstwo. Kształtują pozytywne wzory, w których zwracają uwagę na prawdomówność, uczciwość, rzetelność. Nauczyciele uczą uczniów dostrzegania swoich i cudzych błędów oraz zgodnego z normami zachowania się w klasie.
Zachowania egoistyczne znamionują nieliczenie się z potrzebami innych osób i łączą się z zaspokajaniem własnych pragnień i skłonności kosztem ograniczenia praw innych pozbawienia ich jakiś dóbr. 9
Chłopcy w czasie przerw wymuszają respekt dla siebie wobec młodszych i słabszych kolegów. Uczniowie dokonują zamian różnych przedmiotów należących do młodszych kolegów, wyłudzają od nich pieniądze, artykuły kupione w sklepiku szkolnym. Osoby takie maskują przed sobą i innymi poczucie niższości, pragnąc poprzez zarozumialstwo, agresywność zwrócić na siebie uwagę Jednak życzliwa i rzeczowa krytyka tych zachowań zapobiegała rozprzestrzenianiu ich w klasie.
Kolejną zaobserwowaną trudnością było nadmierne eksponowanie własnej osoby(egocentryzm). Egocentryzm to „skłonność do postrzegania własnego ja jako jako odgrywającego w wydarzeniach rolę bardziej centralną niż to się dzieje w rzeczywistości”. Egocentrycy nie potrafią brać pod uwagę innych kolegów, zajmują wobec nich postawę oskarżycielską. W tej klasie zachowanie takie najbardziej przejawia dwóch chłopców, którzy są jedynakami. Cechuje ich brak poczucia odpowiedzialności i winy a także skłonność do reakcji nieśmiałości. Uczniowie zdają sobie sprawę, że egocentryzm jest przyczyną ich niepopularności w klasie i unikają takich zachowań.
W tej klasie znaczna część chłopców korzysta z efektów cudzej pracy bez własnego wysiłku(pasożytnictwo),rozumiane jako życie cudzym kosztem9 Stosowany w szkole system stopni sprzyja oszukiwaniu, przepisywaniu, ściąganiu zadań domowych, czy w czasie sprawdzianów. Niektórzy uczniowie wolą oszukać niż być ukaranym. .Motywem ich działania jest pragnienie otrzymania nagród w postaci dobrych ocen. Fałszywa solidarność jest przyzwoleniem na podpowiadanie, oszukiwanie czy przepisywanie zadań domowych.
Trudności wychowawcze jako narastające zjawisko społeczne winny być ważnym obszarem zainteresowań pracy opiekuńczo wychowawczej szkoły, głównie pedagoga szkolnego, a także rodziców Zadaniem pedagoga szkolnego jest udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, nauczycielom i rodzicom. Jednym z ważnych zakresów działalności pedagoga szkolnego jest diagnoza i opieka wychowawcza uczniów sprawiających trudności wychowawcze. Ponadto pedagog szkolny w pracy wychowawczo-opiekuńczej, terapeutycznej i resocjalizacyjnej stanowi źródło wsparcia i pomocy emocjonalnej dla uczniów potrzebujących pomocy, pełniąc ważna funkcję pośrednika między szkoła i domem ucznia. Pedagog szkolny wnikliwie bada warunki mieszkaniowe uczniów trudnych, atmosferę wychowawczą w rodzinie zabiega o pomoc materialną dla dziecka rozpoznaje stosunek rodziców do dzieci.
Warunkiem efektywnej działalności pedagoga jest życzliwość, i umiejętność tworzenia zaufania u uczniów, nauczycieli i rodziców, łatwość nawiązywania kontaktów, i bogata wiedza o rozwoju, wychowaniu, profilaktyce, i terapii pedagogicznej dzieci. Istotnym zadaniem pedagoga szkolnego jest eliminowanie trudności wychowawczych poprzez organizowanie środowiska stymulującego optymalny rozwój dzieci zarówno szkole jak i w domu.
Wskazując na znaczenie pedagoga warunków rozwoju fizycznego dziecka, zaspokojenia podstawowych potrzeb psychospołecznych, ale także kształtuje wzory zachowań u dzieci, normy społeczne, wartości, które uznawane są w społeczeństwie, przez co ułatwiają współżycie dzieci w grupach społecznych.
Brak konsekwencji rodziców w wychowaniu dziecka, rygoryzm wychowawczy, pobłażliwość dla dzieci, nieodpowiednie metody wychowawcze, alkoholizm rodziców ciągłe konflikty w rodzinie są główną przyczyną trudności wychowawczych u dzieci. Dzieci z tych rodzin są aroganckie, kłótliwe, opryskliwe, nie uznają żadnych autorytetów- przejmują negatywne zachowania rodziców.
W celu eliminowania trudności wychowawczych dążę do efektywnej współpracy z rodzicami tychże dzieci. Formami współdziałania z rodzicami są najczęściej kontakty osobiste, rozmowy telefoniczne, konsultacje wychowawcze, szkolenia pedagogiczne, wizyty w domu rodzinnym, spotkania rodziców, dzieci i pedagoga.
Rodzice dzieci sprawiających trudności otrzymują zaproszenie do szkoły od pedagoga i wspólnie staramy się znaleźć przyczyny zachowania, omawiamy problemy rodzinne, szkolne i wychowawcze oraz formy pomocy rodzinie.
Interesującą formą współdziałania z rodzicami są wspólne spotkania rodziców, dzieci i pedagoga szkolnego. Szczególnie przydatne są w eliminowaniu kłamstwa u dzieci. W czasie takiego spotkania udaje się uświadomić zarówno rodzicom jak i uczniom o konsekwencjach takiego zachowania, ponieważ rodzice obwiniają szkołę i nauczycieli za niepowodzenie dziecka, zaniedbując własne obowiązki wobec dziecka.
W trakcie osobistych rozmów z rodzicami w domu rodzinnym bądź w szkole szukam y z matką lub ojcem wspólnych rozwiązań i pomocy dziecku. Najczęściej kontaktuję się telefonicznie z rodzicami, by powiadomić o negatywnym zachowaniu dziecka.
Ważną formą współdziałania pedagoga z rodzicami uczniów trudnych wychowawczo jest pedagogizacja rodziców. Podnoszenie wiedzy wychowawczej rodziców może powodować zmianę podejścia wychowawczego rodziców, właściwej organizacji życia rodzinnego, odpowiednich relacji rodziców i dzieci, oraz stosowania nagród i kar w wychowaniu.
Pedagog szkolny jest osobą, której działalność skierowana jest na profilaktykę, terapię pedagogiczną z uczniami, eliminowanie zaburzeń rozwojowych oraz wspomaganie w nauce, ale także obejmować musi pomoc rodzinie dziecka trudnego wychowawczo. Zagrożone środowisko rodzinne, które jest często pierwotną przyczyną trudności wychowawczych u dzieci wymaga pomocy, zmiany, wspierania psychologiczno-pedagogicznego i taką też rolę w stosunku do rodziny winien pełnić pedagog szkolny, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.