Obrazy poszczególnych pór roku ukazane w wierszu Teofila Lenartowicza "Kalina"

Cele dydaktyczno – rewalidacyjne.
1. Cele poznawcze:
- wzbogacenie słownictwa uczniów (wprowadzenie pojęć synonimicznych, nazw uczuć i stanów emocjonalnych, charakterystycznych związków wyrazowych)
- utrwalenie wiadomości na temat epitetu i porównania
- zwrócenie uwagi na funkcje poszczególnych środków stylistycznych w utworze poetyckim
- wprowadzenie pojęcia uosobienia
- utrwalenie pojęcia kontrastu
2. Cele kształcące:
- kształcenie umiejętności pracy z tekstem poetyckim (wyszukiwanie odpowiednich cytatów)
- rozwijanie umiejętności myślenia przez analogię
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania oraz tworzenia zestawień kontrastowych i synonimicznych
- kształcenie umiejętności interpretacyjnych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rozszyfrowywanie przenośnych znaczeń utworu
- kształcenie sprawności językowej
3. Cele rewalidacyjno – wychowawcze:
- uwrażliwienie uczniów na piękno otaczającego świata, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę wyobraźni w życiu człowieka
- kształcenie koncentracji uwagi
- rozwijanie mechanizmów kompensacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem analizatora słuchu
Formy pracy:
- praca indywidualna
- praca zbiorowa
Metody pracy:
1. Metody słowne:
- elementy wykładu
- heureza
2. Metoda zajęć praktycznych:
- praca z tekstem
- elementy przekładu intersemiotycznego
Pomoce naukowe:
- podręcznik, fragmenty muzyczne przygotowane przez nauczyciela
Literatura:
T. Lenartowicz, Kalina, w: M. Nagajowa, Słowa i świat. Podręcznik do kształcenia literackiego językowego dla klasy szóstej szkoły podstawowej.

Ogniwo wstępne

1. Przedstawienie uczniom przez nauczyciela krótkiej biografii Teofila Lenartowicza, ze zwróceniem szczególnej uwagi na obecność w jego poezji nurtu wiejskiego, ludowego.
2. Ciche czytanie wiersza przez uczniów.
3. Wzorcowa ekspozycja tekstu przez nauczyciela.
4. Pytanie nauczyciela o pierwsze wrażenia z lektury.

Ogniwo centralne

Uczniowie odszukują w wierszu obrazy poszczególnych pór roku.
W tym celu mają za zadanie podzielić wiersz ciągły na strofy zgodnie ze zmieniającymi się obrazami oraz podkreślić w nich wyznaczniki czasu:

„W majowym słońcu liście kąpała (...)”
„W lipcu korale miała czerwone (...)”
„A gdy jesienią w skrzynkę zieloną (...)”

Po wykonaniu i głośnym omówieniu zadania szóstoklasiści, pod kontrolą nauczyciela, nazywają uczucia i stany emocjonalne towarzyszące poszczególnym porom roku. Podczas wypisywania na tablicy propozycji uczniów, głośno zwracamy uwagę na wyrazy bliskoznaczne.
Wiosna i lato: Jesień:
- zachwyt - rozpacz
- szczęście - żal
- radość - smutek
- beztroska - tęsknota

Przekład intersemiotyczny – kolejnym zadaniem jest odnalezienie kontrastu (kształtuje on zależności między poszczególnymi porami roku) w sporządzonej notatce. W celu ułatwienia zadania, utrwalenia pojęcia kontrastu oraz dokładniejszego zobrazowania owych dwóch przeciwstawnych obrazów, przygotowałam prezentację dwóch fragmentów muzycznych (zróżnicowanych w taki sposób, aby akustycznie zobrazowały kontrast). Uczniowie dopasowują zasłyszane fragmenty do odpowiedniej pory roku.

Uczniowie po wykonaniu ćwiczenia sprawnie łączą poszczególne uczucia z wydarzeniami przywołanymi w wierszu, np. zachwyt – opis pięknej przyrody; beztroska – granie pod drzewem na fujarce; żal, rozpacz – śmierć Jasia.

Kolejny etap lekcji zajmują ćwiczenia mające charakter powtórzeniowy i utrwalający: uczniowie przypominają, co to są epitety i porównania, a następnie pracują z tekstem i do podanych rzeczowników dopisują określenia zastosowane w wierszu:
potok - ... (modry)
słońce - ... (majowe)
włosy - ... (długie)
korale - ... (czerwone)
dziewczę - ... (młode)

To ćwiczenie jest analogiczne: do czasowników dopisują ich brakujące określenia, tworząc w ten sposób porównania.
Tak się stroiła ... (jak dziewczę młode)
(I jak w lusterko) ... patrzyła w wodę.
(I jak dziewczyna) ... w gaju czekała.

Po tak wykonanych ćwiczeniach nauczyciel zadaje pytania: co jest tematem wiersza, do kogo/czego zostało porównane drzewo kalina?
Na tym etapie analizy i interpretacji wiersza uczniowie bez większych trudności zauważają, że drzewo ma wierszu przypisane cechy młodej dziewczyny.
W tym miejscu następuje wprowadzenie definicji uosobienia.

Uosobienie jest to nadanie roślinom, zwierzętom, rzeczom, zjawiskom cech człowieka.
Nauczyciel podaje przykłady, a następnie uczniowie wyszukują w wierszu uosobienia, np.
„W lipcu korale miała czerwone”
„Wiatr co dnia czesał jej długie włosy.
A oczy myła kroplami rosy.”
„Żywe korale wrzuciła w wodę,
Z żalu straciła swoją urodę.”

Ogniwo końcowe

W celu ugruntowania poszczególnych pojęć uczniowie wykonują krótkie ćwiczenie, polegające na przedstawieniu wybranego uczucia poprzez pokaz pantomimiczny. Ukoronowaniem dobrze wykonanego ćwiczenia jest odgadnięcie przez resztę klasy „prezentowanych emocji”.

Jako pracę domową dzieci mają za zadanie przygotować piękną prezentację wiersza omawianego na lekcji, ze szczególnym uwzględnieniem zmian nastroju towarzyszących poszczególnym porom roku.