Kolorowy zawrót głowy - pisownia przymiotników złożonych

Cele dydaktyczne
1. Cel ogólny: przyswojenie wiadomości na temat zastosowania oraz pisowni przymiotników złożonych nazywających kolory i ich odcienie
2. Cele szczegółowe:
Cele poznawcze:
- poznanie zasad pisowni przymiotników złożonych
- wzbogacenie słownictwa uczniów (wprowadzenie pojęć synonimicznych, wyrazów pokrewnych, charakterystycznych związków wyrazowych)
- utrwalenie wiadomości na temat przymiotnika
- zwrócenie uwagi na zastosowanie przymiotników złożonych nazywających dwa różne kolory oraz jeden kolor
- zwrócenie uwagi na różnicę między kolorem a odcieniem
Cele kształtujące:
- kształcenie umiejętności pracy z tekstem (wyszukiwanie odpowiednich wyrazów)
- rozwijanie mechanizmów skojarzeniowych oraz umiejętności myślenia przez analogię
- kształcenie umiejętności pracy z rysunkiem wypukłym
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania oraz tworzenia synonimów oraz wyrazów pokrewnych
- kształcenie sprawności językowej
Cele rewalidacyjno – wychowawcze:
- uwrażliwienie uczniów na piękno otaczającego świata, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę kolorów
- kształcenie koncentracji uwagi
- rozwijanie mechanizmów kompensacyjnych: analizatora wzroku, słuchu, dotyku
Formy pracy:
- praca indywidualna
- praca zbiorowa
Metody pracy:
a) metody słowne:
- elementy wykładu
- heureza
b) metoda zajęć praktycznych:
- praca z tekstem literackim
- praca z utworem muzycznym
c) metody oglądowe:
- obserwacja zjawiska przyrody
- doświadczanie zjawiska przyrody poprzez słuchanie relacji innej osoby – uaktywnianie mechanizmów wyobraźniowych i skojarzeniowych (uczniowie niewidomi)

Pomoce naukowe:
- podręczniki czarnodrukowe, podręczniki brajlowskie
- plansze ilustrujące różnorodne zestawy kolorystyczne (m.in. dwukolorowa karta, karty przedstawiające dwa różne odcienie tego samego koloru, karta w kratę)
- cymbałki
- utwór muzyczny: John Herberman "Ancient stand"
- materiał dźwiękowy oddający szum wodospadu

Podręcznik:
Kawalec J.: Silni (fragment). W: M. Nagajowa : Słowo za słowem. Podręcznik do kształcenia literackiego i językowego dla klasy czwartej szkoły podstawowej, WSiP Warszawa.

Lekcja jest przygotowaniem do zajęć doskonalących umiejętność tworzenia opisu. Opracowana została z myślą o zespole klasowym złożonym z uczniów słabowidzących i niewidomych. Prace domowe, ćwiczenia oraz pomoce dydaktyczne uwzględniają możliwości percepcyjne i poznawcze obu grup, ze szczególnym zwróceniem uwagi na kompensację braków wynikających z deficytu wzroku.

Ogniwo wstępne

Lekcja poprzedzona jest pracą domową mającą za zadanie ukierunkować uwagę uczniów na obecność oraz rolę kolorów i ich odcieni w otaczającym świecie - problem, który stanie się bazą tematyczną do przyswojenia zasad pisowni przymiotników złożonych.
Zespół złożony jest z dzieci słabowidzących oraz niewidomych, zatem klasa podzielona została na dwie grupy:
- grupa I (osoby słabowidzące) ma za zadanie dokonać wnikliwej obserwacji nieba w trzech różnych porach dnia oraz wypisać jak najwięcej barw, które zostały dostrzeżone
- grupa II (osoby niewidome oraz osoby mające wadę wzroku uniemożliwiającą dokonanie samodzielnej obserwacji wskazanego zjawiska) ma natomiast za zadanie wysłuchać trzech różnych osób obserwujących niebo, ze zwróceniem szczególnej uwagi na to, aby w opisie uwzględnili kolorystykę obserwowanego zjawiska. Podobnie jak grupa pierwsza, uczniowie spisują wszystkie nazwy barw.

Pod kierunkiem nauczyciela obie grupy na początku lekcji odczytują głośno i wypisują na tablicy wszystkie odnotowane nazwy kolorów, zwracając uwagę na sposób ich zróżnicowania.
Przykład:
a) niebieski , biały, szary, różowy ... – cztery różne kolory nieba
b) niebieski, błękitny, granatowy, szafirowy ... - cztery odcienie koloru niebieskiego

Podczas pracy nauczyciel zadaje pytania naprowadzające na właściwy tok myślenia, np.:
W której grupie kolory są do siebie podobne?
Którą grupę kolorystyczną łatwiej wybrać z waszych zestawów kredek lub pisaków?
Dlaczego trudno jest zdecydować, którą z kredek określić jako „niebieską”, a którą jako „szafirową” lub „błękitną”?

Praca domowa ma za zadanie uwrażliwić dzieci na piękno otaczającego świata, rozbudzić w nich wyobraźnię oraz zwrócić ich uwagę na dwie bardzo ważne rzeczy – zmienność zjawisk przyrody (praca wykonana przez dzieci słabowidzące) oraz duże różnice w postrzeganiu ich i sposobie opisywania przez poszczególnych ludzi (praca wykonana przez dzieci niewidome). Dzięki takiej obserwacji uczniowie uzmysławiają sobie, jak ważną rolę odgrywa w przyrodzie bogactwo barw, które nie tylko oznacza różne kolory, ale i rozmaitość odcieni.

Ogniwo centralne

Początek kolejnego ogniwa lekcji poświęcony jest przypomnieniu wiadomości na temat przymiotnika. Po krótkim usystematyzowaniu wiedzy uczniowie przystępują do pracy z fragmentem poznanego na lekcjach wcześniejszych tekstu J. Kawalca pt. „Silni”. Wyszukują w opowiadaniu przymiotniki wiążące się z podanymi rzeczownikami:
..................dom
..................rybki
..................kwiaty
..................kolor

Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie starają się wskazać te przymiotniki, które nazywają kolory i te, które ich odcienie. Dla usystematyzowania obu pojęć nauczyciel jeszcze raz tłumaczy, na czym polega różnica między kolorem i odcieniem. Kolejnym punktem zajęć jest już wprowadzenie pojęcia przymiotników złożonych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich pisownię i zastosowanie. Podczas krótkiego wykładu, na tablicy zostają wypisane odpowiednie przykłady:
biało – czerwony (biały i czerwony – każdy kolor wyraźnie dostrzegalny, oddzielony od siebie)

niebiesko – żółty (niebieski i żółty – podobnie jak w przykładzie pierwszym wyraźnie widzimy dwie oddzielne barwy )
ale
złocistobrązowy (brązowy o złocistym połysku – nie możemy dostrzec granicy między dwiema barwami, choć kolorem dominującym, bardziej wyrazistym jest brązowy)
jasnoróżowy (różowy posiadający jasny odcień – nie da się oddzielić „jasności” od różowego, gdyż ich przemieszanie tworzy jedną barwę – jasny róż)

Aby lepiej zobrazować i uzmysłowić uczniom zasadę pisowni przymiotników złożonych z dwóch członów nazywających dwa różne kolory, nauczyciel wykorzystuje niebiesko – białą kartę. Pomoc dydaktyczna wykonana jest w taki sposób, aby barwy oddzielone zostały poziomą linią wyraźnie wyczuwalną przez dzieci niewidome posługujące się dotykiem.
Drugą zasadę – łączną pisownię przymiotnika złożonego z dwóch barw, nauczyciel ilustruje kartą koloru złocistobrązowego. Niewidome dzieci dotykając jednolitej powierzchni kartki, na której nie mogą odszukać granicy kolorów, stąd też łatwiej uzmysławiają sobie zasadę pisowni łącznej. Zwracamy przy tym uwagę na to, że dominującym kolorem jest brąz, który ma tylko złocisty połysk.

Następnym krokiem jest ćwiczenie, w którym wykorzystane zostały kolejne pomoce przygotowane przez nauczyciela: dzieci oglądają plansze ilustrujące różnorodne zestawy kolorystyczne, omawiając i uzasadniając ich pisownię. Do każdego z nich dodają przykładową sytuację, w której może być użyte wskazane zestawienie barw. Jest to doskonały sposób na rozwijanie umiejętności skojarzeniowych, które w dużej mierze ułatwiają zapamiętanie materiału oraz na przybliżanie osobom niewidomym świata, którego nie mogą poznać na drodze postrzegania wzrokowego.
- fioletowo – żółty : żółta spódnica w fioletowe grochy
- bladoniebieski : pogodne niebo, spokojne morze
- ciemnoniebieski : niebo w deszczowy, pochmurny dzień
- jasnozielony : liście rozkwitające wczesną wiosną
- ciemnozielony : szkolna tablica
- czerwono – brązowo – zielony : ubranie w pasy
- czerwono – granatowy : koszula w kratę

Przygotowane kolorowe karty dotykają również uczniowie niewidomi, którzy wsłuchując się w wypowiedzi uczniów słabowidzących, wyczuwają dotykowo miejsca rozgraniczające poszczególne kolory i gładkie powierzchnie kart, ilustrujące jeden kolor określany przymiotnikiem złożonym.

W dalszej części lekcji nauczyciel zaprasza dzieci do zabawy za pomocą dźwięków. W tym celu wykorzystuje cymbałki oraz nagrania odgłosów natury. Ćwiczenie polega na tym, że nauczyciel głośno wymawia kolor, który zobrazowany jest za pomocą dźwięku w taki sposób, aby dzieci mogły wyczytać z niego poprawną pisownię. Głośno ją omawiają i zapisują przymiotnik na tablicy.
- cymbałki: dwa odrębne uderzenia poszczególnych płytek ilustrują dwa dobrze słyszalne, oddzielone od siebie dźwięki skojarzone z dwoma wyraźnie oddzielonymi kolorami na karcie lub koszuli. Oznaczają zapis wyrazu czerwono-czarny (pisownia z myślnikiem). Jeden dłuższy dźwięk uzyskany za pomocą przeciągnięcia pałeczki po długości instrumentu skojarzony jest z takim przemieszaniem barw, w którym nie da się dostrzec odrębnych kolorów. Oznacza kolor zapisywany łącznie, np. szaroniebieski (niebieski o szarym odcieniu – pisownia łączna).
W zależności od potrzeb ćwiczenie można powtórzyć, dobierając inne wyrazy.
- utwór muzyczny: John Herberman: Ancient stand, w którym wyraźnie słyszalne są odrębne odgłosy natury: śpiew ptaka oraz odgłosy morskich fal, skojarzone z dwoma wyraźnie oddzielonymi kolorami . Oznacza zapis wyrazu brązowo-zielony (pisownia z myślnikiem).
- materiał dźwiękowy oddający szum wodospadu – odgłos dużej ilości spadającej wody. Dźwięk płynący z jednego źródła kolejny raz skojarzony jest z takim przemieszaniem barw, w którym nie da się dostrzec odrębnych kolorów. Oznacza zatem zapis przymiotnika złożonego perłowoszary (szary z perłowym połyskiem - pisownia łączna)

Wykorzystanie dźwięków urozmaica lekcję, motywując dzieci do pracy, ale jest również dobrym sposobem doskonalenia u uczniów z dysfunkcją wzroku odbioru świata za pomocą analizatora słuchu. Ten zaktywizowany podczas ćwiczenia zmysł u opisywanej grupy dzieci często w życiu codziennym odgrywa istotną rolę w identyfikacji określonych zjawisk i ocenie sytuacji, które nie mogą być w pełni rozpoznane za pomocą wzroku.

Kolejne ćwiczenie polega na tym, iż uczniowie mają za zadanie podać różne odcienie kolorów. Wspólnie na tablicy wykonujemy dwa przykłady, zwracając uwagę na to, które z wyrazów to wyrazy pokrewne, a które bliskoznaczne (czwartoklasiści powinni być już po lekcji na temat wyrazów pokrewnych oraz bliskoznacznych). Następnie uczniowie przechodzą do samodzielnej pracy.

Wzór: czerwony – ciemnoczerwony, jasnoczerwony, malinowy, krwisty
zielony – jasnozielony, ciemnozielony, oliwkowy, kaki
brązowy – (samodzielna praca dzieci)
żółty – (samodzielna praca dzieci)

Ogniwo końcowe

Na zakończenie lekcji podsumowujemy informacje na temat pisowni przymiotników złożonych. Zwracamy również uwagę na różnicę między odcieniem i kolorem oraz na to, jaką rolę pełni takie zróżnicowanie w naszym codziennym życiu.

Praca domowa składa się z dwóch części. Ma za zadanie kolejny raz połączyć teorię z działaniem praktycznym uczniów:
1. Wychodząc przed dom lub szkołę wybierz najbardziej urokliwe według ciebie drzewo lub krzew. Dokładnie go poznaj – w tym celu przypatrz mu się z bliska, dotknij, wykonaj odcisk kory, odrysuj listek.
2. Opisz ten krzew lub drzewo w kilku zdaniach, stosując przymiotniki nazywające różne kolory i ich odcienie. Postaraj się wzbogacić swa pracę o przymiotniki złożone
Osoba niewidoma poznaje według instrukcji nauczyciela drzewo, natomiast zestaw kolorów i odcieni podaje jej osoba towarzysząca. Podobnie jak pozostali uczniowie tworzy kilkuzdaniowy opis.