Muzyka filmowa a interpretacja ruchowa na zajęciach rytmiki w szkole muzycznej II stopnia

W obecnych czasach, kiedy na rynku muzycznym pojawiają się dzieła zarówno wysokiej klasy jak i te, nie mające nic wspólnego z muzyką przez duże ’M’, zastanawiamy się, gdzie należałoby umieścić muzykę filmową? Jakie miejsce zajmuje w szkolnictwie muzycznym i jaką rolę spełnia na zajęciach rytmiki? Czy w ogóle istnieje potrzeba wykorzystywania jej na zajęciach?
A jeśli tak, to jakie korzyści mogłaby przynieść?
Pytań powstaje wiele i prawdopodobnie będzie tez wiele odpowiedzi. Znajdą się zarówno zwolennicy wykorzystywania muzyki filmowej do interpretacji ruchowych, jak i przeciwnicy tego działania. Aby móc odpowiedzieć sobie na te pytania musimy najpierw sięgnąć do definicji, czym jest muzyka filmowa, a następnie spojrzeć na rozwój tego gatunku.
Encyklopedia podaje, że muzyka filmowa to jeden z gatunków muzyki komponowany specjalnie na potrzeby dzieła filmowego, dla jego ilustracji.
Początkowo funkcjonowało kino nieme, ale oglądanie filmu w zupełnej ciszy było ubogie, dlatego też zaczęto zapraszać muzyków, którzy grali „na żywo”- czyli improwizowali do filmu. Muzyka pełniła tu rolę podniesienia atrakcyjności odbioru filmu, ubogacała scenerię i podnosiła stopień odczuwania i odbierania obrazu. Z czasem postęp techniki, jakim było odkrycie sposobu rejestracji dźwięku na taśmie filmowej, otworzył szerokie możliwości przed kompozytorami. Tego typu muzyka szybko stała się integralną częścią filmu. Dziś film nie może istnieć bez muzyki. Niekiedy nawet utwory skomponowane na potrzeby filmu przewyższają swoimi walorami obraz. Muzykę do filmów piszą znani kompozytorzy, którzy mają wielkie zasługi na polu tworzenia muzyki klasycznej (np.: Wojciech Kilar, Krzysztof Penderecki). Skoro ten gatunek muzyczny znajduje się w twórczości kompozytorów klasycznych, to na ile muzyka filmowa może mieć zastosowanie na zajęciach rytmiki?
Emil Jaques- Dalcroze, twórca metody rytmiki mówił, iż: „ Celem całego kształcenia jest, by przy końcu nauki każdy uczeń mógł powiedzieć nie tylko „wiem” ale także „odczuwam”.1
Wydaje się więc, że każda muzyka, również filmowa, może przyczynić się do pogłębienia stopnia wrażliwości i odczuwania ucznia. Musimy jednak zauważyć, że nie każda kompozycja jest wartościowa w znaczeniu artystycznym. Jednym z celów edukacji muzycznej jest ukształtowanie u uczniów właśnie poczucia estetyki, piękna, czyli dobrego gustu muzycznego. Dlatego też nauczyciel powinien być szczególnie ostrożny w doborze repertuaru do interpretowania ruchem na zajęciach rytmiki. Emil Jaques- Dalcroze mówił, „Moim zdaniem rola tancerza- interpretatora zawiera się w kształtowaniu tego wszystkiego, co jest w muzyce plastyczne- we frazowaniu, w rytmie, w linii melodycznej nawet w połączeniach harmonicznych, w odczuwaniu mięśniami rozmaitych dynamizmów muzycznych, w staraniu się o ich uwidocznienie.”2 Można, więc stwierdzić, że ta kompozycja, która zawiera w sobie te elementy dzieła muzycznego nadaje się do wykorzystania na zajęciach. Oczywiście należy pamiętać o tym, że muzyka do filmu jest pisana w większości wypadków pod obraz i ma za zadanie spotęgować klimat i emocje w filmie. Stąd też jej interpretacja powinna być poniekąd związana w jakimś stopniu z treścią filmu. Z drugiej zaś strony, jak sama nazwa mówi, interpretacja to własny odbiór słyszanej muzyki, czyli to, co czuje i czego doświadcza autor interpretacji.
W naszych czasach mamy do czynienia z bardzo wieloma gatunkami muzycznymi. Młodzież szkolna interesuje się różnymi stylami. Myślę, że muzyka filmowa jest tym gatunkiem, który może uczynić wiele dobrego i powinien pojawić się na zajęciach rytmiki. Należy jedynie pamiętać, by nie dominował nad muzyką klasyczną, gdyż to właśnie ona jest i będzie głównym bogactwem i wzorem. Pokazanie uczniom różnych gatunków, inspirowanie ich do działania, odczuwania zjawisk muzycznych poprzez różne gatunki muzyczne daje uczniowi szeroki wachlarz możliwości i inspiruje go do działania.
Muzyka jako dziedzina artystyczna ściśle łączy się z innymi dziedzinami sztuki- malarstwem, literaturą, teatrem i również filmem. W obliczu ogromnego zainteresowania ze strony uczennic muzyką filmową dajmy im możliwość jej doświadczania w ramach zajęć rytmiki. Tak naprawdę nie wiemy, kim zostaną w przyszłości nasi wychowankowie. Być może właśnie ta inspiracja popchnie ich do zainteresowania się kompozycją i zaowocuje tworzeniem naprawdę dobrej muzyki, także do filmu.
Muzyka filmowa jest przystępniejsza w odbiorze niż np. współczesna nam muzyka klasyczna pozbawiona melodii tradycyjnie rozumianej, związków pomiędzy dźwiękami, nastawiona na efekt szoku i zaskoczenia słuchacza. W jakiś sposób wyzbyta piękna, a tak nagminnie interpretowana przez uczniów w szkołach II stopnia na kierunku rytmiki. Należy zaznaczyć również, że do filmów często wykorzystywane są utwory z muzyki właśnie klasycznej. Niejednokrotnie utwory muzyczne pojawiające się w filmie funkcjonują (funkcjonowały wcześniej) jako samodzielne dzieła. Wśród kompozycji muzyki filmowej nie brakuje arcydzieł słynnych na cały świat.
Reasumując, poprzez muzykę, również filmową:
- kształtujemy u uczniów wrażliwość, słuch i gust muzyczny,
- rozwijamy wyobraźnię muzyczną i przestrzenno-ruchową,
- działamy na zmysły ucznia,
- inspirujemy do wyrażania emocji i treści zawartych w muzyce,
- uczymy rozróżniać gatunki muzyczne i niuanse decydujące o artyzmie i wysokiej klasie dzieła,
- zachęcamy do poszukiwań w innych dziedzinach sztuki,
- dajemy uczniom możliwość wyrażania siebie i odkrywania piękna dźwięków.
Nie bójmy się poszukiwać i odkrywać tego, co dobre w różnych gatunkach muzycznych.
Pokażmy młodzieży jak rozróżniać jakość komponowanych dzieł i dajmy im szansę odkrywania świata dźwięków ich młodymi oczami.
Jak powiedział Thomas Newman: "Muzyka potrafi być ponadwymiarowa i niekoniecznie opisywać to, co widać”. Szukajmy więc w muzyce ponadwymiarowości.


Agnieszka Pacura
nauczyciel rytmiki

1 E. Jaques-Dalcroze, Pisma wybrane, Warszawa 1991
2 E. Jaques-Dalcroze, Pisma wybrane, Warszawa 1991