Prawa dziecka w przedszkolu

Bydgoszcz 2003 roku


Bydgoszcz 2003 roku


„Każdy człowiek ma prawo
do odmiennego stanowiska
w danej sprawie, do realizacji
swoich osobistych celów,
pragnień czy zainteresowań,
a także odznacza się cechami
psychicznymi właściwymi
tylko dla siebie...”


Konwencja Praw Dziecka ratyfikowana przez sejm RP w czerwcu 1991 roku przyznaje dziecku pełnię praw. Podkreśla się w nich przede wszyst-kim podmiotowość dziecka, konieczność zapewnienia (ze strony dorosłych) wa-runków prawidłowego rozwoju jego osobowości. (Wójcik D., 1999, s.19)
Mówi się o potrzebie poszanowania przez wszystkich dorosłych tożsamości dziecka, jego godności i prywatności. Stwierdza się, że dziecko z uwagi na swoją niedojrzałość umysłową, emocjonalną, biofizyczną i społeczną wymaga opieki i ochrony. Najważniejszą zasadą dla rodziców, dorosłych i in-stytucji zajmujących się dziećmi, jest zasada kierowania się dobrem dziecka.
Konwencja o Prawach Dziecka (art.1) stanowi, iż dziecko: „ozna-cza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba, że zgodnie z prawem od-noszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletność”. Definicja ta obej-muje dzieci i młodzież znajdującą się w różnych etapach rozwojowych, dlatego inaczej wyglądają uprawnienia bardzo małych dzieci, a inaczej starszej młodzie-ży. Inaczej tez przebiega rozwój dziecka w wieku przedszkolnym i młodzieży w wieku 16 –18 lat.
Rozwój dziecka łączy w sobie rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny, z możliwością rozumienia przez dziecko określonych norm społecz-nych, moralnych i prawnych określonych sytuacji. Istotne są związki emocjo-nalne dziecka z najbliższym otoczeniem: rodzicami, rodzeństwem, rówieśnika-mi oraz innymi osobami dorosłymi.
Proces rozwoju i osiągania przez człowieka pełnej dojrzałości trwa długo. Prof. Maria Żebrowska wyodrębniła 6 faz rozwojowych:
- niemowlęctwo - pierwszy rok życia
- wiek poniemowlęcy - od 1do 3 lat
- wiek przedszkolny - od 3 do 7 lat
- młodszy wiek szkolny - od 7 do 11-12 lat
- wiek dorastania - od 11-12 do 17-18 lat
- wiek młodzieńczy - od 18 do 24 lat.
Czy właściwości rozwoju dziecka znajdują odbicie w Konwencji?
Przyjęte w Konwencji rozwiązania i zawarte tam postulaty i prawa uwzględnia-ją wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej dziecka. Dziecko jako jednostka niesamodzielna i zależna od dorosłych, potrzebuje wsparcia, pomocy i opieki - do życia.
Konwencja wyraźnie podkreśla podmiotowość dziecka, gwarantuje mu posza-nowanie jego godności , niezależnie od wieku i stopnia rozwoju. Są to prawa, które mają najbardziej uniwersalny wymiar. „O prawie dziecka do szacunku, do miłości, o traktowaniu dziecka jako równorzędnego partnera i poważnym pod-chodzeniu do jego potrzeb i możliwości – pisał ponad pół wieku temu Janusz Korczak. A głoszone przez siebie zasady realizował w praktyce. (Wójcik D., 1999, s.28)
W prawidłowym rozwoju dziecka istotną rolę odgrywa zabawa, dzięki której dziecko poznaje świat, nawiązuje kontakty ze .środowiskiem, roz-wija swoje zainteresowania. Duże znaczenie ma zdobywanie i pogłębianie wie-dzy, rozwijanie zdolności dziecka, kształtowanie jego twórczego uczestnictwa w życiu społecznym. Dlatego Konwencja zapewnia dziecku prawo do zabawy i wypoczynku, wykorzystywania wolnego czasu, prawo do nauki i wszechstron-nego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Wskazuje, że nauczanie dziecka po-winno być ukierunkowane nie tylko na zdobywanie wiedzy, rozwijanie zdolno-ści, ale też na kształtowanie w nim szacunku dla praw człowieka – przygotowa-nie do życia „w wolnym społeczeństwie w duchu zrozumienia pokoju i toleran-cji” (art.28, 29, 30).
Uwzględniając wiedzę psychologiczną w Konwencji uwzględniono ochronę dziecka przed wszelkiego rodzaju przemocą fizyczną i psychiczną w rodzinie i poza nią (art.19). Przewiduje się nie tylko ochronę, ale i pomoc w sy-tuacji, gdy dziecko jest krzywdzone i zaniedbywane, wyzyskiwane i wykorzy-stywane seksualnie.
Przedszkole jak inne placówki oświatowe jest instytucją odpowie-dzialną za dziecko (art.572 Kodeksu postępowania cywilnego). „Przepis ten umożliwia państwu pełniejszą realizację obowiązku państwa, sprawowania kontroli nad prawidłowością wykonywania obowiązków rodziców wobec dziec-ka, obciążając również tym obowiązkiem ciała społeczne i uaktywniając dzia-łalność odpowiednich organów administracyjnych państwa. Przepis ten ma ogromne znaczenie w realizacji przyjętej w Konwencji odpowiedzialności za dziecko” (Stojanowska W., 1999, s.46).
Przedszkole jest jedną z instytucji państwowych, które mają wspo-magać rodzinę w spełnianiu obowiązków nałożonych na nią przez Konwencję Praw Dziecka.
Jednym z przejawów dążenia do zapewnienia dziecku optymalnych warunków rozwoju jest współdziałanie rodziny i przedszkola jako środowiska, w którym ten rozwój przebiega. Właściwe relacje między rodzicami i nauczycielami są szansą na ustalenie wspólnego kierunku działań wychowawczych i zapewnienia harmonijnego rozwoju dziecka.
Najczęściej wymienianą słabością, a jednocześnie zagrożeniem współczesnej polskiej rodziny, której znajomość jest niezbędna nauczycielom do właściwego zaplanowania procesu współdziałania jest:
- osłabienie więzi emocjonalnych między członkami rodziny,
- dezintegracja w oddziaływaniach wychowawczych rodziny, spowodowa-na brakiem wzorca życia rodzinnego i malejącym autorytetem rodziców,
- niski poziom kultury pedagogicznej rodziców, powodujący trudności wy-chowawcze,
- niekorzystne proporcje udziału matek i ojców w opiece i wychowaniu dzieci – zbyt małe zaangażowanie ojców,
- duży, niekontrolowany wpływ mediów na wychowanie, wypierający ak-tywne, wspólne formy spędzania czasu,
- pogorszenie warunków życia i sytuacji finansowej,
- przeciążenie rodziców pracą zawodową,
- nietrwałość współczesnej rodziny – wzrost rozwodów i rodzin niepeł-nych,
- wzrost liczby rodzin patologicznych (za: Szumna D., 2002,s.335).
Przedszkole jako intencjonalnie tworzone środowisko wychowaw-cze stawia sobie za cel wspieranie rozwoju osobowości dzieci od 3 do 6 roku życia oraz wszechstronne przygotowanie ich do nauki w szkole. Troska o dziec-ko przejawia się w tworzeniu optymalnych warunków do rozwijania możliwości każdego wychowanka w toku stałego i świadomego obserwowania jego potrzeb i aktywności.
Niesienie pomocy rodzicom pracującym zawodowo, w zakresie sprawowania opieki nad dziećmi nakłada na przedszkole określony rytm i czas pracy. Do za-dań przedszkola obok funkcji stymulujących wyraźne jest dążenie placówki do kompensowania dziecku niedoborów poprzednich środowisk wychowawczych oraz korygowania wad i parcjalnych zaburzeń rozwoju. Koniecznym warunkiem aby dziecko mogło bez ograniczeń, w pełni korzystać z oferty edukacyjnej przedszkola, jest jego przystosowanie do nowego środowiska. Przystosowanie jest związane najpierw ze sferą emocjonalno – społeczną dziecka (podstawową w jego rozwoju), dlatego ranga tego zagadnienia jest doniosła i wymaga respek-towania go w praktyce pedagogicznej przez nauczycieli przedszkola.
Nauczanie dzieci czegoś wymiernego jest zadaniem łatwiejszym do realizacji w przedszkolu, niż realizacja zadań dotyczących doznawanych przez dziecko jako-ści przeżyć emocjonalnych, poznawania własnego „ja”, budowania poczucia własnej wartości, wiary we własne siły itp. Nauczyciel kreuje środowisko wy-chowawcze, przez jego materialne wyposażenie, tworzenie sytuacji wychowaw-czych, zaspokajanie potrzeb dziecka, aranżowanie atmosfery emocjonalnej w grupie. Nauczycielka jest osobą najbliżej i najsilniej związaną z wychowankiem i przez to ma ogromny wpływ na jego wychowanie i rozwój.
Przedszkole jest jedną z pierwszych instytucji, z jaką styka się małe dziecko i właśnie w niej muszą być przestrzegane Prawa Dziecka. Przedszkole ma ściśle określoną organizację w statucie przedszkola, w którym musi być uwzględniona Konwencja o prawach dziecka. Konwencja ta określa dwa arty-kuły (art.28, 29) omówieniu spraw związanych z prawem dziecka do nauki. Podstawowym dokumentem oświatowym opartym na wymienionych wcześniej artykułach Konwencji o prawach dziecka jest ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991roku. Na podstawie ustawy o systemie oświaty system szkolny zapewnia „zmniejszenie różnić w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju”. Na tej podstawie określone są obo-wiązujące w całym kraju ramowe plany nauczania, minima programowe, zestaw dopuszczonych do użytku podręczników, warunku przyjmowania uczniów, oraz wymagane kwalifikacje nauczycieli. Nauczanie podstawowe jest obowiązkowe i bezpłatne, dlatego też „zerówki” przedszkolne są również bezpłatne.
Już podczas rekrutacji dzieci do przedszkola realizowana jest za-sada równouprawnienia dzieci urodzonych poza małżeństwem z dziećmi uro-dzonymi w małżeństwie, gdyż pierwszeństwo w przyjęciu dzieci do przedszkola mają dzieci sześcioletnie, dzieci matek i ojców samotnie je wychowujących, matek i ojców, wobec których orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień nie-pełnosprawność bądź całkowitą niezdolność do pracy, albo niezdolność do sa-modzielnej egzystencji, a także dzieci z rodzin zastępczych. (Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół oraz przechodzenia z jednego typu szkół do innych). Do przedszkoli publicznych uczęszczają również dzieci z tzw. małżeństw mieszanych – o odmiennym kolorze skóry i poglądach religijnych. Współdziałają w grupach rówieśniczych jako równoprawni członkowie zespołu.
Nauczyciele przedszkola w myśl Konwencji zapoznają się z sytu-acją bytową dziecka, by w przypadku zaistniałych nieprawidłowości mogli po-móc dziecku.
Obserwują zachowanie i reakcje dziecka, wysłuchują jego zwierzeń i odpowied-nio reagują w przypadku stwierdzenia znęcania się nad dzieckiem lub jego wy-korzystywania seksualnego (art. 1-4, 23,24). Nauczyciele wychowania przed-szkolnego prowadzą indywidualny tok nauczania z dzieckiem zdolnym, wspól-nie z rodzicami wypracowują najlepsze drogi stymulacji rozwoju dziecka, w ra-zie zaistnienia konieczności kierują dziecko do Poradni Psychologiczno – Peda-gogicznej, tylko po uprzednim uzyskaniu zgody rodziców.
W przypadku uczęszczania do przedszkola dzieci niepełnosprawnych, stwarzają im warunki do tego, aby mogli: radzić sobie ze swoimi problemami i przeży-ciami wynikającymi z niewłaściwych postaw zdrowych kolegów, nauczyli się posługiwania sprzętem, umożliwiającym uczestniczenie we wszystkich sferach działalności dziecka, wykorzystywać czas wolny na wspólną zabawę, ze zdro-wymi rówieśnikami. Dzieciom zdrowym uświadamiają proces rewalidacji i uwrażliwiają ich na problemy osób niepełnosprawnych, ze szczególnym podkre-śleniem, że niepełnosprawność jest jedynie jedną z cech utrudniających osobom nią dotkniętych funkcjonowanie, ale nie wyklucza udziału niepełnosprawnych w życiu społecznym (art.12-14).
Dzieci w przedszkolu mają swobodę wypowiadania własnych myśli, formuło-wania własnych ocen i wyciągania wniosków z przeżytych doświadczeń i ob-serwacji, w formie ustnej, pisemnej i artystycznej, otrzymują informacje na nur-tujące pytania(art.6-8).
W trakcie pobytu dziecka w przedszkolu realizowane są zajęcia umożliwiające dzieciom swobodny i nieograniczony dostęp do kultury (spotkania teatralne, program edukacji plastycznej, koncerty muzyki poważnej, spotkania z folklorem itp.). Propozycje kulturalne stają się nadbudową programu edukacyjnego, uczą wnikliwego patrzenia na otaczający świat, przyczyniają się do rozwoju osobo-wego i duchowego dziecka (art.15). W trakcie zajęć gimnastycznych prowadzo-ne są ćwiczenia korekcyjne zapobiegające niekorzystnym zmianom chorobo-wym dzieci, zwraca się uwagę na stan zdrowia i kondycję fizyczną dzieci (art.16-18). Odpowiednio zaplanowany rozkład dnia w przedszkolu uwzględnia wypoczynek, przestrzega higieny umysłowej, a organizowane wycieczki i zaję-cia sportowe na świeżym powietrzu są najlepszą formą aktywnego wypoczynku (art.19-22).

Zbyt mocne są dzisiaj uwarunkowania środowiskowe, aby spra-wami wychowania mogła zająć się tylko szkoła, czy przedszkole. Rodzi się więc silna potrzeba włączenia wszystkich instytucji społeczno – politycznych, a w szczególności rodziny, przedszkola, szkoły, placówek wychowania pozaszkol-nego, rad osiedli i organizacji młodzieżowych do realizacji wychowania inte-gralnego. „kilkuletnie badania eksperymentalne wykazały, że zintegrowane od-działywania instytucji społeczno – politycznych, placówek kulturalnych, organi-zacji młodzieżowych wpłynęły na wyraźną intensyfikację procesu opiekuńczo – wychowawczego, przy czym wiodąca rola przypadła tu szkole, a więc instytucji stanowiącej ramię państwa” (Stojanowska W., 1999, s.49). Państwo więc inspi-ruje, integruje i koordynuje proces opiekuńczo- wychowawczy, realizując obo-wiązki nałożone przez art.19 Konwencji w zakresie działań w dziedzinie spo-łeczno – wychowawczej.
„Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowaw-czych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem dzieci, troską o ich zdrowie, a także szanowania godności osobistej ucznia” (art.4 ustawy o systemie oświaty).



Charakterystyczne dla Konwencji jest postrzeganie dziecka jako osoby posia-dającej swoje prawa. Tym sposobem nauczanie może jedynie
umożliwiać rozwój, tworzyć warunki, dopomagać, ale to ONO pozostaje naj-ważniejsze.


LITERATURA


1. Bentyn A., „Prawo dziecka do nauki”, w: red. Smyczyński T., rozdział XVI, Poznań 1999r.

2. Borecka I., Adamek D., „Konwencja praw dziecka – kilka uwag dla ro-dziców, nauczycieli i nadzoru pedagogicznego”, WOM w Wałbrzychu, 1992r.


3. Cywińska M., „Zjawiska konfliktowe wśród dzieci przedszkolnych”, cz.I, w: Wychowanie w Przedszkolu Nr 7, 1999r.

4. Lubowiecka J., „Przystosowanie psychospołeczne dzieci do przedszkola”, WSiP, Warszawa 2000r.


5. „Konwencja o prawach dziecka”, PK-UNICEF 1994r.

6. „Konwencja o prawach dziecka: wybrane zagadnienia prawne i socjalne”, PK-UNICEF, Impuls, Kraków 1993r.


7. Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół oraz przechodzenia z jednego typu szkół do innych (Dz. U. NR14, poz.132)

8. Stojanowska W., „Odpowiedzialność państwa, organów samorządowych, organizacji społecznych za dziecko”, w: „Konwencja o prawach dziecka, analiza i wykładnia”, red. Smyczyński T., rozdział V, Poznań 1999r.


9. Szumna D., „O nową jakość pedagogicznych relacji przedszkola i rodzi-ny”, w: Wychowanie w Przedszkolu Nr 6, 2002r.

10. Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r. (Dz. U. Nr95 z 1991r., poz.425)


11. Wieruszewski R., „Ochrona dziecka przed dyskryminacją” w: „Konwen-cja o prawach dziecka, analiza i wykładnia”,red. Smyczyński T., rozdział VI, Poznań 1999r.

12. Wójcik D., „Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży a prawa gwarantowa-ne przez Konwencję o prawach dziecka”, w: „Konwencja o prawach dziecka, analiza i wykładnia”, red. Smyczyński T., rozdziałIII, Poznań 1999r.