Propozycje zabaw i ćwiczeń do wykorzystania na zajęciach rewalidacyjnych z dziećmi młodszymi

I. Ćwiczenia doskonalące sprawność manualną i grafomotoryczną.
Ćwiczenia te stanowią bardzo ważny etap w przygotowaniu dziecka do nauki pisania. Ich celem jest usprawnianie motoryki rąk oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej, poczynając od dużych ruchów ramienia i przedramienia, kończąc na precyzyjnych ruchach nadgarstka, dłoni i palców.
1. Ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym i usprawniającym. Mają one na celu rozluźnienie rąk w stawach barkowych, łokciowych i nadgarstkowych. Stopniowe przechodzenie do ćwiczeń kształcących precyzyjne ruchy rąk.
• ilustrowanie ruchami: lotu ptaka, otrzepywanie rąk z wody, nawijanie wełny na kłębuszek, gra na różnych instrumentach, zgniatanie papierów.
2. Ćwiczenia rozmachowe połączone z doskonaleniem technik plastycznych (malowanie farbami przy pomocy pędzla, palcami, malowanie kredkami, flamastrami, rysowanie):
• wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru
• malowanie form kolistych
• malowanie form falistych
• malowanie dużych konturów rysunków
• malowanie palcem kół, linii poziomych, pionowych z zachowaniem kierunku od prawej do lewej
• malowanie pętli dużych i małych
• rysowanie wewnątrz wyciętego koła dookoła brzegów formy: palcem na sucho, palcem moczonym w farbie, kredką lub ołówkiem
• pogrubianie konturów dużych form geometrycznych i dużych rysunków
3. Ćwiczenia usprawniające małe ruchy ręki: dłoni, nadgarstka i palców .
• stemplowanie (stempelki konturowe zwierząt, roślin), tworzenie za pomocą stempli kompozycji z figur geometrycznych- stemple Janiny Magnuskiej
• układanie klocków, patyczków według wzoru i własnego pomysłu
• układanie z elementów geometrycznych postaci ludzi, zwierząt, dowolnych przedmiotów
• układanie z tasiemki kwadratu, prostokąta, trójkąta oraz zapełnianie ich wnętrza
• wycinanie po linii prostej- paseczki, wstążeczki, drużki, trawa
• wycinanie z papieru o różnej grubości z uwzględnieniem stopnia trudności
• wycinanie po linii falującej i łamanej
• wycinanie figur geometrycznych małych i dużych
• wycinanie części obrazków do składania
• kalkowanie przez kalkę techniczną określonych przedmiotów, kompozycji, według wzoru
• wypełnianie wydzieranką określonych powierzchni, wykonanie kompozycji według własnego pomysłu
• montowanie konstrukcji z gotowych elementów(klocków, krążków)
• układanki płaskie(obrazkowe, geometryczne), klockowe, wtyczkowe z zachowaniem stopnia trudności- na wzorze, według wzoru i bez wzoru
• ugniatanie plasteliny i wypełnianie nią powierzchni koła, kwadratu, trójkąta
• wałkowanie cienkich wałeczków i obwodzenie nimi figur geometrycznych liści, liter, cyfr( od prostych do bardziej skomplikowanych kształtów)
• lepienie prostych kształtów wymagających wałkowania całą dłonią(kule, wałeczki, rogaliki, węże)
• lepienie postaci zwierząt ze szczególnym zwróceniem uwagi na części składowe; głowa, tułów, szyja, nogi
• ozdabianie tekturowych talerzyków elementami z plasteliny
• wylepianie z plasteliny większych całości na płaszczyźnie np. domek, dzieci, zwierzęta
4. Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania.
• pogrubianie konturów, czyli wodzenie po wzorze- figur geometrycznych, prostych szlaczków, konturów obrazków
• rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym
• rysowanie za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów, według stopnia trudności: szablony wewnętrzne(wycięty otwór w tekturce lub tworzywie) i szablony zewnętrzne(wycięty kształt do obrysowania)
• kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną
• zamalowywanie kredkami małych przestrzeni(konturów geometrycznych, konturów stempelków, obrazków z książeczek do malowania)
• kreskowanie- wypełnianie konturów kolorem za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych( z zachowaniem kierunków od lewej do prawej i od góry do dołu
• rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze, w zmniejszającym się stopniowo wymiarze aż do liniatury zeszytu, według stopnia trudności: wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru i odwzorowywanie
• rysowanie szlaczków obrazkowych, różniących się kształtem lub kolorem w liniaturze zgodnie z kierunkiem pisania
• łączenie punktów najkrótszą linią, aby powstał kontur np. domu, kwiatka
• samodzielne rysowanie szlaczków bez odrywania ręki(przedmioty, figury, znaki literopodobne
5. Ćwiczenia usprawniające końce palców i napięcie mięśniowe.
• naśladowanie gry na pianinie, pisanie na maszynie, strząsanie wody z palców
• kreślenie palcem prostych kształtów: okrągłych, falistych, ukośnych, prostych
• spacerowanie palcami po stole
• ugniatanie małych kulek z gazety, papieru trzema palcami: środkowym, wskazującym i kciukiem(wzmacnianie chwytu pisarskiego)
• zabawy "Idzie kominiarz..". "Promyki", "Listki"
• zwijanie palcami chusteczek
• przypinanie na kartkę spinaczy
• ściskanie piłeczek palcami: wskazującym i kciukiem
• przewracanie kartek w zeszycie, książce, gazecie
• wyszukiwanie w pojemniku z ryżem małych figurek palcami: wskazującym i kciukiem.
II. Ćwiczenia kształtujące i doskonalące orientację przestrzenną.
Celem tego typu ćwiczeń jest rozwijanie wyobraźni przestrzennej i wdrażanie dziecka do rozumienia stosunków przestrzennych jako naturalnego sposobu poznania otaczającego świata, poznania reguł jakie są w nim stosowane.
1. Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie własnego ciała.
• wskazywanie i nazywanie poszczególnych części własnego ciała
• poruszanie wskazaną częścią ciała (poruszam nogą, poruszam stopą, poruszam głową, poruszam ręką)
• pokazywanie wskazanych części ciała z rozumieniem określeń góra, dół, przód, tył, bok(we wszystkich wskazanych ćwiczeniach najpierw nauczyciel wskazuje i nazywa, następnie prosi dziecko o wskazanie określonej części ciała np." na górze mam głowę, włosy; pokaż, co masz na górze"?- dziecko wskazuje swoją głowę, włosy...
• zapoznanie z umownymi oznaczeniami stron ciała: "to jest lewa strona, bo mam tam serce"- dziecko dotyka wysłuchując bicia własnego serca; "to jest moja prawa strona- tam nie ma serca"; "oczy, nos, brzuch- są z przodu"; "plecy, pupa- są z tyłu"
• zapoznanie ze znaczeniem określeń przyimkowych: na, pod, za, obok-kładzenie rąk na głowie, na ramionach, kładzenie rąk przed siebie, kładzenie rąk za siebie, kładzenie rąk obok, chwytanie się za uszy
• patrzenie, spoglądanie zgodnie z poleceniem: góra, dół, przód, tył, bok
• unoszenie zabawki, przedmiotu, rąk zgodnie z poleceniem: góra, bok
• kładzenie i podnoszenie zabawki zgodnie z poleceniem: góra, dół
• rzucanie woreczkiem zgodnie z poleceniem: góra, dół, przód, tył
• rzucanie woreczka i nazywanie kierunku: góra, dół, przód, tył, bok
• kładzenie przedmiotu obok siebie
• układanie przedmiotu przed sobą
• układanie przedmiotu za sobą
• nazywanie miejsca, w którym leży przedmiot względem dziecka(np. gdzie jest miś?, za mną, przede mną, obok mnie)

2. Ćwiczenia rozwijające orientację w przestrzeni.
• wykonywanie poleceń poprzez ćwiczenia z drugą osobą: stań przede mną, stań do mnie, przodem, tyłem, stań za mną, idź do przodu, idź do tyłu, rób to co ja (zabawy naśladowcze- kreślenie ruchów dłonią w powietrzu: do góry, na dół, w bok(linie poziome, pionowe, faliste, okrągłe), rób tak jak ja- odwzorowywanie ruchów, czynności wykonywanych przez drugą osobę(kreślenie, malowanie na dużej powierzchni)
• wykonywanie poleceń poprzez ćwiczenia z przedmiotem, np. z piłką: stań za piłką, stań przed piłką, stań obok piłki, unieś piłkę do góry, postaw piłkę na dół, poturlaj piłkę po podłodze, poturlaj piłkę pod krzesłem, rzuć piłkę do góry, rzuć piłkę do mnie
• układanie przedmiotów na podłożu pod dyktando(np. postaw misia na półce, postaw klocki na stole)
• budowanie, zabawy konstrukcyjne(np. poukładaj klocki jeden na drugim, jeden obok drugiego- zabawy konstrukcyjne powinien poprzedzić pokaz)
• układanie przedmiotów na podanym wzorze, obok wzoru
• nazywanie miejsca położenia przedmiotów- wdrażanie do posługiwania się wyrażeniami przyimkowymi(góra, dół, pod, nad, na, za)
• zabawy "Ciepło-zimno", "Ukryty przedmiot"
• wyodrębnianie i nazywanie przedmiotów będących na półce z zabawkami(np. co stoi z przodu?, co stoi z tyłu?, jakie zabawki stoją z prawej strony psa?, co lalka ma w prawej ręce?
• wykonywanie poleceń według instrukcji słownej np. postaw samochód na półce
• zabawy ruchowe z pokazywaniem i nazywaniem wykonywanej czynności: pokaż i powiedz, np. kładę piłkę przed siebie, za siebie, w bok, podnoszę do góry, opuszczam do dołu
• zabawy wdrażające do prawidłowego posługiwania się określeniami dotyczącymi kierunków w przestrzeni, np. zabawy rytmiczno- ruchowe typu:" Nogi, ramiona, kolana, pięty", "Stonoga", "Pingwinek"
• zabawy po wytyczonych ścieżkach, labiryntach
• zabawy kierunkowe, np. zabawa w chowanego z poleceniami: Idź do przodu, prosto, na prawo, prosto, na lewo
• zabawy z wykorzystaniem miasteczka drogowego, np. przechodzę na drugą stronę: patrzę w lewo, w prawo, w lewo

III. Ćwiczenia i zabawy rozwijające percepcję wzrokową.
Percepcja wzrokowa uczestniczy w bardzo wielu działaniach człowieka. Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, stosowanie zasad ortografii oraz rozwinięcie wszystkich innych umiejętności wymaganych od niego podczas nauki szkolnej.
1. Ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo-ruchową.
• naklejanie kawałków papieru i innych materiałów na dużym arkuszu papieru
• przypinanie do tekturowej kartki zestawu klamerek do bielizny
• przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach
• wycinanie paseczków, dróżek, trawy z papieru
• wycinanie prostych kształtów
• wodzenie palcem po wzorach w zeszycie z ćwiczeniami
• wodzenie palcem po powierzchni brył geometrycznych i innych przedmiotów
• obrysowywanie ołówkiem konturu prostych kształtów
• przesuwanie po wzorach małych klocków jako samochody poruszające się po drodze, którą dziecko zaznaczy następnie ołówkiem
• nawlekanie koralików
• budowanie wieży z drewnianych klocków
• zapinanie i odpinanie guzików, zamków błyskawicznych
• przelewanie płynów z naczynia do naczynia
• chodzenie po linie położonej na podłodze
2. Ćwiczenia usprawniające spostrzeganie tła i figury.
• wskazywanie przedmiotów należących do tej samej kategorii np. przedmiotów okrągłych, drewnianych, niebieskich
• wskazywanie przedmiotów znanych dziecku - zabawki, przedmioty codziennego użytku
• zabawa "Czarodziejski worek"- dziecko ogląda przedmiot na obrazku i szuka w worku takiego samego przedmiotu
• wybranie z pojemnika kredek o określonym kolorze
• grupowanie talerzyków, sztućców zgodnie z ich wielkością i kształtem
• zabawa w "Detektywa"- dziecko otrzymuje zdanie, które polega na znalezieniu np. dużego klocka wśród małych klocków, czerwonej kulki wśród kulek zielonych i tak dalej
• grupowanie przedmiotów ze względu na ich przeznaczenie np. zabawki do piaskownicy, klocki do budowania
• grupowaniem z uzasadnieniem "dlaczego to tutaj nie pasuje"(bo tu są same misie)
• zabawa "Porządki w krainie zabawek"- dziecko układa na półkach przedmioty zgodnie z podanym wzorem
3. Ćwiczenia rozwijające stałość spostrzegania.
• wskazywanie przedmiotów różniących się rozmiarami np. pokazujemy dziecku dwa klocki różne pod względem wielkości i prosimy o wskazanie większego(następnie pokazujemy dziecku dalsze pary przedmiotów ale różnice wielkości są coraz mniejsze)
• sortowanie przedmiotów ze względu na ich wielkość np. dziecko dostaje trzy przedmioty, jego zadaniem jest wskazanie, który przedmiot jest duży, który mały, a który pośredni
• znajdowanie przedmiotów o takim samym kształcie np. pokazujemy dziecku prostokąt, a ono powinno wskazać piórnik, książkę, blat stołu
• sortowanie przedmiotów ze względu na ich kształt - rozpoznawanie na rysunkach przedmioty kwadratowe, okrągłe, trójkątne
• rozpoznawanie obrazków - na półce rozkładamy klocki o różnych kształtach, nad każdym z nich umieszczamy rysunek tego klocka, zadaniem dziecka jest ułożenie danego klocka pod właściwym rysunkiem
• znajdowanie na półce klocka odpowiadającego podanemu rysunkowi

4. Ćwiczenia usprawniające spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni.
• układanie klocków według określonych zasad np. z przodu duże, z tyłu małe
• układanie figur np. na kartonie czerwone, w pudełku niebieskie
• odwzorowywanie prostych układów w wyznaczonej przestrzeni
• nakładanie, układanie przedmiotów według określonej zasady
• segregowanie według określonych zasad
• określanie miejsca położenia przedmiotu w przestrzeni z wykorzystaniem określeń: na, pod, za, między, nad, wyżej, niżej
• zabawy tupu "Ciepło - zimno", "Ukryty przedmiot"
• wykonywanie poleceń według instrukcji słownej np. połóż lalkę na półce
• wyodrębnienie i nazywanie przedmiotów będących na półce z zabawkami np. co stoi z przodu?, co stoi z tyłu?
• wyodrębnianie przedmiotów według cech jakościowych np. jaki klocek leży obok lalki?
IV. Ćwiczenia i zabawy rozwijające percepcję słuchową.
1. Ćwiczenia wrażliwości słuchowej( różnicowanie dźwięków niewchodzących w skład mowy ludzkiej).
• rozróżnianie dźwięków, odgłosów dochodzących z otoczenia-słuchanie odgłosów szumiących drzew, wiatru, deszczu, burzy, jadących samochodów, trąbiących pojazdów
• rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków np. odgłosy powstałe poprzez uderzenia o różne przedmioty
• różnicowanie i naśladowanie głosów zwierząt np. rozpoznawanie i dobieranie obrazka do słyszanego głosu zwierzęcia
• naśladowanie głosów zwierząt wskazanych na obrazku
• rozpoznawanie naśladowanych przez inne dzieci głosów zwierząt
• rozpoznawanie i nazywanie dźwięków z otoczenia np. dźwięki wydawane przez suszarkę, telefon, dzwonek do drzwi
• rozpoznawanie i naśladowanie dźwięków wydawanych przez pojazdy
• rozpoznawanie osób po głosie- zabawa "Kto ukrył się za parawanem"- dziecko mówi swoim naturalnym głosem
• rozpoznawanie poszczególnych dzieci po głosie, naśladujących wybrane przez siebie zwierzę
• wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków ze względu na jego natężenie- dźwięki ciche, dźwięki głośne, naprzemienne raz cicho, raz głośno
• wysłuchiwanie zmian w tempie i głośności wydawanych, słyszanych dźwięków np. szybkie miauczenie kota, wolne szczekanie psa, naprzemienne
2. Ćwiczenia spostrzegawczości słuchowej i koordynacji słuchowo-ruchowej.
• wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków tworzących proste układy rytmiczne- wyklaskiwanie słyszanego, prostego rytmu, tupanie, wystukiwanie prostego rytmu
• układanie, tworzenie szeregów rytmicznych np. układanie przedmiotów według słyszanego, podanego rytmu- auto, klocek, auto, klocek, auto
• tworzenie szeregów dźwiękowych wydawanych przez różne zwierzęta np. kot, pies, kot
• zabawy ruchowe z rytmem np. tupnij, podskocz, tupnij, podskocz
• układanie rytmu z klocków, a następnie wystukiwanie go
• układanie klocków na podstawie słyszanego rytmu np. dwa klaśnięcia-dwa klocki obok siebie
• liczenie słyszanych dźwięków


Bibliografia:
Bogdanowicz M., Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania według Tymichowej, "Fokus", Gdańsk 1997.
Franczyk A., Krajewska K., Zabawy i ćwiczenia na cały rok, Impuls, Kraków 2009.
Frostig M., Horne D., Wzory i obrazki- program rozwijający percepcję wzrokową, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1989.
Naprawa R., Tanajewska A., Szczepańska K., Uwierz w siebie, Harmonia 2010.