Dysleksja, dysgrafia, dysortografia jako dysfunkcje

Zasady postępowania z uczniem dyslektycznym.

Naturalną i wrodzoną cechą człowieka jest jego aktywność. Dziecko rozpoczyna naukę szkolną z ciekawością, chęcią poznania nowego środowiska i nowych kolegów. Jednak nie każde dziecko na początku nauki szkolnej, mimo starań, może osiągnąć sukces. Są to dzieci z tzw. ryzykiem dysleksji.
Przyczyny tych zaburzeń nie są wyjaśnione. Trudności te spowodowane są nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, a w szczególności zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji. Są to zaburzenia:
*funkcji percepcyjno-motorycznych, np.: spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki,
*ich współdziałania tj.: integracji percepcyjno-motorycznej,
*funkcji językowych,
*orientacji w schemacie ciała i przestrzeni,
*lateralizacji.
Uwarunkowania wyżej wymienionych zaburzeń są wielorakie. Mogą być dziedziczone, bywają wynikiem zmian hormonalnych, uszkodzeń układu nerwowego podczas ciąży lub powikłań podczas porodu.

DYSLEKSJA ROZWOJOWA- to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym.
Wyróżnia się kilka postaci tych trudności:

dysleksja- trudności w czytaniu

dysortografia – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni

dysgrafia - "brzydkie" pismo

Najczęstszymi objawami, które cechują dzieci ,,ryzyka dysleksji” w wieku wczesnoszkolnym są:
- obniżona sprawność ruchowa rąk,
- opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni,
- trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, (przekręcanie szeregów nazw, z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych, wierszy, piosenek),
- wadliwa wymowa,
- brzydkie pismo, niezdarny rysunek,
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni,
- mylenie liter podobnych pod względem kształtu,
- mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym słuchowo,
- opuszczanie , dodawanie, przestawianie liter,
- trudności z czytanie.

Im wcześniej dzieci ,,ryzyka dysleksji” zostaną rozpoznane i objęte specjalna opieką, tym większe są szanse, aby zapobiec trudnością szkolnym lub je zmniejszyć.
Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę, że dziecko dyslektyczne może mieć trudności w wielu przedmiotach ze względu na opóźnienia rozwoju różnych funkcji percepcyjnych, pamięci, motoryki.
W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne czyli jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji. Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych.

Zdiagnozowanie dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce pisania i czytania nakłada na nauczycieli obowiązek podjęcia następujących działań:

1. Indywidualizacja pracy w kasie szkolnej
W myśl postulatu indywidualizacji nauczania, nauczyciel może zapewnić dziecku indywidualny program dydaktyczny oraz stosowny do jego sprawności sposób realizacji. Mogą to być np. dodatkowe ćwiczenia, realizowane podczas lekcji i w domu (nauczyciel zadając dziecku ćwiczenia do domu powinien ściśle współpracować z rodzicami). Może to być częstsze odpytywanie ustne, wydłużenie czasu na pisemne prace, stosownie do jego możliwości.

2. Sposób oceniania
Nauczyciel klasyfikuje ucznia głównie na podstawie wypowiedzi ustnych, a prace pisemne ocenia przede wszystkim na podstawie ich treści. Znając problem dysleksji, potrafi ułożyć program terapii indywidualnej dla ucznia i współpracować z jego rodzicami. W sposobie oceniania uczniów dyslektycznych uwzględnia różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenia włożony wysiłek, a nie tylko uzyskany efekt.

3. Rozumienie zachowań współtowarzyszących dysleksji
Łączenie z zaburzeniami o charakterze dyslektycznym współwystępować mogą zaburzenia mowy, orientacji przestrzennej oraz zaburzenia emocjonalne. Te ostatnie są często poważna konsekwencja nie przezwyciężonych trudności w nauce czytania i pisania (np. postawy lękowe lub agresywne).
Duży wysiłek dziecka włożony w określoną pracę i negatywna ocena - to powód do wywołania u niego poczucia niepewności i niesprawiedliwości. Gdy takie sytuacje powtarzają się w uczniu może pojawić się lęk lub strach wobec oczekiwań dorosłych i swojej małej sprawności. Wśród dzieci przejawiających specyficzne trudności w nauce można zaobserwować symptomy zaburzonej dynamiki procesów psychicznych. Nadmiernej ruchliwości towarzyszą zwykle trudności w koncentracji uwagi, brak systematyczności w działaniu, pochopność i pobieżność myślenia.

4. Kontakty oparte na zrozumieniu problemów dziecka i współpracy z rodzicami
Rodzice i nauczyciele poprzez częste pretensje do dziecka powodują, że wcześniej zaczyna ono funkcjonować z poczuciem winy, przeświadczeniem o braku miłości, akceptacji i zrozumienia z powodu niespełnienia oczekiwań. Jest to typowa sytuacja urazowa, w wyniku której pojawiają się przeżycia przekraczające możliwości adaptacyjne dziecka.
Świadomy problemu nauczyciel i rodzic powinien pamiętać, aby;
- nie stwarzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, przymusu, wyśmiewania, lecz dążyć do spokoju i wzajemnego zaufania,
- nie robić wymówek czy awantur, lecz rzeczowo wskazywać możliwości poprawienia błędów,
- nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem , lecz dostosować ćwiczenia do możliwości dziecka,
- nie wyręczać dziecka w jego pracach, lecz zachęcać do samodzielnego ich wykonywania,
- nie karać, zakazywać i straszyć, lecz nagradzać nawet za niewielkie efekty.

5. Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno- kompensacyjnych w szkole
Zadaniem zespołu korekcyjno- kompensacyjnego jest niesienie pomocy dziecku. Treść, formy i metody pracy z uczniami w ramach tego typu zespołów musza być przez terapeutę dostosowane do potrzeb i możliwości każdego dziecka.

Zdaniem M. Bogdanowicz nauczyciel może w znacznym stopniu pomóc dziecku dyslektycznemu, nie stosując żadnych specyficznych metod, gdy zastosuje następujące zasady pracy:
1- posadzić dziecko blisko siebie, aby móc je obserwować i pomagać, gdy będzie miało trudności. Dziecko gdy siedzi blisko, lepiej koncentruje uwagę i chętniej zwraca się o pomoc,
2- pisać czytelnie na tablicy i zwracać uwagę, czy dziecko nadąża za pisaniem,
3- zachęcać dziecko do stałego używania słownika ortograficznego,
4- odpytywać dziecko ustnie,
5- nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi, ponieważ dziecko dyslektyczne ma często trudności z szybkim przypominaniem sobie danych; np. dat, terminów, słówek,
6- oceniać prace pisemne pod kątem merytorycznym, a nie obniżać za błędy ortograficzne i grafikę pracy. Poprawność ortograficzną oceniać jakościowo- jako ocenę opisową, np. podać dziecku liczbę błędów, aby je odszukało i samo poprawiło,
7- nie odpytywać publicznie dziecka z trudnościami w czytaniu i pisaniu, nie kazać mu głośno czytać przy całej klasie,
8- dawać dodatkowy czas lub mniejszą część materiału do opanowania pamięciowego, częściej powtarzać i utrwalać z dzieckiem materiał,
9- do utrwalania wiadomości angażować jak najwięcej zmysłów dziecka,
10- pozwolić pisać przez dłuższy czas ołówkiem w początkowym okresie nauki,
11- na początku każdej lekcji dostarczyć dziecku okazji do przeżycia choćby małego sukcesu,
12- unikać stwierdzeń silnie negatywnych w stosunku do dziecka typu: nie, źle.

Nauczyciel powinien uważnie obserwować dziecko i kontrolować jego postępy. Nauczanie będzie efektywne jeżeli nie będzie opierało się na emocjach negatywnych tj. strachu, poczucia wstydu, bezradności, zaniżonej samoocenie, ale na emocjach pozytywnych tj. zainteresowaniu, wierze we własne siły i możliwość osiągnięcia sukcesu.
Aby nauczyciel mógł skutecznie pomóc dziecku powinien nawiązać ścisłą współpracę z rodzicami o ile jest to możliwe, jak również zapewnić dziecku badanie diagnostyczne przez psychologa i pedagoga.
Kompleksowa pomoc dziecku to proces wielokierunkowy i długotrwały, ale pozwala uniknąć następstw tego zaburzenia.


LITERATURA

W. Brejnak, T. Opolska, R. Ponczek, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w nauce, Biblioteczka Reformy, Zeszyt 18, MEN, Warszawa
M. Bogdanowicz, O dysleksji, czyli o specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994
B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1996
U. Oszwa, Materiały internetowe opublikowane przez panią psycholog w Lublinie