Zajęcia pozalekcyjne - cele, klasyfikacje i zasady funkcjonowania

Organizacją zajęć pozalekcyjnych zajmują się szkoły. Dzięki tej formie zajęć dzieci i młodzież mają możliwość zaspokojenia, rozwijania i pogłębiania zainteresowań.
Zajęcia pozalekcyjne są ujmowane jako wspomaganie wszechstronnego rozwoju dzieci, są one organizowane po lekcjach na terenie szkoły przez personel pedagogiczny.
Uczeń realizuje swoje potrzeby, oraz uczy się gospodarować czasem wolnym, przede wszystkim, dlatego iż są one dodatkową i dobrowolną formą pracy wychowawczej. Uczeń rozwija swoje zainteresowania, które są właściwością psychiczną, która przybiera postać ukierunkowanej aktywności poznawczej. Przejawia się ona w selektywnym dostrzeganiu cech przedmiotów, związków między nimi, w dążeniu do zbadania tych przedmiotów oraz w przeżywaniu różnorodnych uczuć związanych ze zdobywaniem wiedzy.
Po za pogłębianiem zainteresowań dzieci istotnym celem zajęć pozalekcyjnych jest uzupełnianie i pogłębianie nauki szkolnej nowymi treściami i formami. Ponadto zajęcia pozalekcyjne pomagają wykryć i rozwijać indywidualne, twórcze uzdolnienia
i upodobania dzieci.
Zajęcia pozalekcyjne wspomogą proces wychowania, oraz pomogą uczniom rozwijać pasje, zdolności, które wykorzystają w dorosłym życiu.
Zajęcia pozalekcyjne są dodatkową i dobrowolną formą pracy wychowawczej, która niesie za sobą takie korzyści jak:
• kształtowanie osobowości dziecka,
• rozwijanie jego zainteresowań,
• spędzenie wolnego czasu z przyjaciółmi,
• zabawa i rozrywka.
Zajęcia pozalekcyjne można podzielić na ruchowe, rozrywkowe i związane
z terapią pracy, jeśli za podstawę przyjmie się rodzaj terapii.
Jeśli kryterium wyznaczać będzie ich forma i treść, można sklasyfikować je
w następujący sposób:
• związane z przedmiotem nauczania albo z dyscyplinami nauk - przykładem może być kółko geograficzne lub matematyczne,
• techniczne, polegające na różnego rodzaju pracach technicznych - kółka plastyczne czy stolarskie,
• artystyczne, nawiązujące do dziedzin sztuki - zajęcia teatralne lub drama,
• sportowe i turystyczne, za przykład można podać zajęcia związane z konkretną dyscypliną sportu np. SKS-y,
• hobbystyczne, polegające najczęściej na kultywowaniu zbieractwa

Jeżeli dokonujemy podziału ze względu na formy organizacyjne zajęć dzielimy je na:
• zajęcia w zespołach stałych,
• krótkie kursy,
• imprezy,
• zajęcia zabawowe.

Przyjmując za kryterium liczbę dzieci biorących udział w zajęciach można wyodrębnić:
• zajęcia masowe,
• zajęcia w grupach świetlicowych,
• zajęcia w małych zespołach,
• zajęcia indywidualne.

Najczęstsze formy pracy pozalekcyjnej:
• Świetlice szkolne - podstawowym zadaniem jest doraźna pomoc dziecku w nauce, otaczanie troską i organizowanie pracy kulturalno-oświatowej.
• Koła zainteresowań - zasadnicze zadanie kół to wykorzystanie nabytej wiedzy
w praktyce. W szkołach organizowane są różne typy kół ze względu na różnorodność zainteresowań młodzieży.
• Koła przedmiotowe - rozwijają i zaspakajają konkretne zainteresowania dzieci np. z dziedziny matematyki.
• Koła sportowe – SKS - zajęcia o charakterze treningów sportowych. Zajęcia te zapewniały harmonijny rozwój organizmu dziecka.

Główne zasady zajęć pozalekcyjnych:
1) Zasada akceptacji dziecka.
Bardzo ważne jest, aby dziecko podczas dodatkowych zajęć czuło się w pełni akceptowane. W przeciwnym wypadku uczestnik zrezygnuje z tej dobrowolnej formy nauki.
2) Zasada podmiotowości i indywidualizacji.
Aby zajęcia pozalekcyjne mogły w pełni wpływać na rozwój dziecka oraz na rozszerzanie jego wiedzy i umiejętności, istotne jest, aby wymagania dostosowywać do indywidualnych uzdolnień i preferencji dziecka.

3) Zasada wyzwalania motywacji do działania.
Budzenie motywacji u dzieci jest niezwykle trudne i długotrwałe. Motywem do działania jest chęć zaspokojenia jakiejś potrzeby. Istotne jest wiec, aby tą potrzebą stała się dla dziecka chęć zdobywania wiedzy i umiejętności w danej dziedzinie.

4) Zasada aktywności.
Ważne jest stwarzanie podczas zajęć pozalekcyjnych sytuacji dających możliwość pobudzać aktywność dziecka. Aktywność natomiast jest pobudzana w przypadkach, kiedy wymagane jest od dziecka działanie i samodzielność.

5) Zasada poglądowości.
Zasada ta przypomina o konieczności „stykania” dzieci z konkretem, a nie tylko pojęciem. Ważne jest, aby dziecko miało możliwość brania czynnego udziału w jakimś wydarzeniu, aby mogło poznać je w sposób bezpośredni.
6) Zasada systematyczności.
Zasada ta odnosi się do regulowania pewnych działań w czasie. Aby zapewnić dzieciom jak najlepszy rozwój należy realizować konkretny program w konkretnych ramach czasowych. Skrupulatność i obowiązkowość może stanowić podstawę do realizowania założonych celów.

7) Zasada trwałości.
Ważne jest stosowanie podczas zajęć pozalekcyjnych ciekawych i atrakcyjnych form pracy, które ułatwią dziecku zapamiętanie określonego materiału.

8) Zasada dobrowolności uczestnictwa.
Zasada ta sprzyja rozwojowi dziecka w kierunku, który samo sobie wybierze, pozwala poszerzać wiedzę w zakresie dziedzin, które go interesują i spędzać czas
w wybrany przez siebie sposób.

9) Zasada elastyczności tematyki i treści zajęć pozalekcyjnych.
Podczas organizacji zajęć należy pamiętać o potrzebach i zainteresowaniach dzieci i to do nich dostosować program.

10) Zasada bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zajęcia pozalekcyjne nie powinny wpływać negatywnie na stan fizyczny lub psychiczny uczestników. Należy zadbać o zaspokojenie ich potrzeb, a także o atmosferę
i dobre samopoczucie dzieci. Ważne jest także zapewnienia dzieciom bezpieczeństwa, aby na zajęciach czuły się pewnie i chętnie na nie uczęszczały.

Inne zasady, również istotne w organizowaniu zajęć pozalekcyjnych to:
1) Zasada mówiąca o konieczności dostosowania zajęć do zainteresowań uczestników.
2) Zasada podkreślająca konieczności dobrowolnego wyboru prze dziecko formy zajęć i dobrowolnego uczestnictwa w nich.
3) Zasada atrakcyjności zajęć.
4) Zasada wszechstronnej aktywizacji wychowanków
5) Zasada ukierunkowanego rozwoju mówi o kontroli, jaką powinien sprawować nauczyciel podczas prowadzenia zajęć pozalekcyjnych.

Literatura:
Węgrzynowicz, Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa
K. Czajkowski, Pozaszkolna praca opiekuńczo-wychowawcza, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa
A. Panek, Zajęcia pozalekcyjne w reformowanej szkole, wyd. Nauk. AP, Kraków