Zaburzenia zachowania dzieci w wieku przedszkolnym

Zaburzenia zachowania u dzieci w wieku przedszkolnym są tematem często poruszanym nie tylko przez pedagogów, ale także przez psychologów, lekarzy specjalistów i nie tylko. O zaburzeniach zachowania mówić można wtedy, gdy czynności ludzkie tracą ukierunkowanie na cel lub ulegają dezorganizacji w swym przebiegu. Zaburzenia czynności uniemożliwiają regulowanie stosunków człowieka z otoczeniem, zarówno zaspokajanie potrzeb osobistych, jak i rozwiązywanie zadań stawianych przez środowisko i sytuacje, a więc utrudniają przystosowanie się.
Rozwój dzieci zarówno psychiczny, jak i fizyczny mimo różnic indywidualnych i środowiskowych przebiega na ogół podobnie a pewne cechy są wspólne i charakterystyczne dla danego okresu rozwojowego. Takie typowe cechy nazywane są właściwościami wieku, ich granice nie są wartością stałą i w każdej fazie mogą występować cechy wcześniejszego stadium, z wolna zanikające. Ogólną prawidłowością jest fakt, iż tempo rozwoju jest większe we wcześniejszych okresach życia- niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym, aniżeli w okresie szkolnym i dojrzewania.
Okres przedszkolny charakteryzuje się intensywnością rozwoju zarówno fizycznego, jak i psychicznego, rozwojem organów zmysłowych(wzrok, słuch), narządów wewnętrznych(płuca, serce, wątroba). Rozwój procesów poznawczych dających dziecku lepszą orientację w najbliższym swym otoczeniu i świecie, w pierwszych latach życia łączy się także z rozwojem ruchowym i uczuciowym.
Rozwój dziecka uwarunkowany jest zadatkami organicznymi i własną aktywnością, czyli czynnikami biologicznymi, jest związany i uzależniony w sposób wielokierunkowy od czynników społecznych.
Jednym z najbardziej znanych i powszechnie wykorzystywanych źródeł klasyfikacji zaburzeń rozwoju psychicznego jest opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV, 1994). Zawarte tam kryteria diagnostyczne stosowane są powszechnie do diagnozy zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży. Istotnym objawem zaburzeń zachowania według DSM-IV jest powtarzający się i utrzymujący wzorzec zachowania, w którym podstawowe prawa, normy społeczne i reguły są łamane.
Omówienie niektórych symptomów zaburzeń zachowania i przyczyn ich występowania, pozwoli zrozumieć, że jest to zależne od różnych czynników i nie można obarczać dziecka odpowiedzialnością za występujące w jego zachowaniu nieprawidłowości. Znajomość zaburzeń zachowania i ich podłoża pozwoli na wczesną interwencję oraz właściwe ukierunkowanie pracy wychowawczej, terapeutycznej i profilaktycznej.

DZIECI Z ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem neurorozwojowym o zróżnicowanej etiologii, choć dokładana przyczyna wciąż zostaje nieznana. Występuje ono najczęściej u chłopców. W Polsce, na to schorzenie cierpi ok 150 tysięcy dzieci. Obecnie przyjmuje się, że na powstanie objawów ADHD wpływają zarówno czynniki środowiskowe, jak i biologiczne.
Do podstawowych objawów ADHD i konsekwencji zaburzeń uwagi w szkole, należą;
• Zaburzenia koncentracji uwagi;
o Bardzo długo trwające zabieranie się do zadań związanych z wysiłkiem umysłowym;
o Trudności ze skupieniem się w czasie pracy,
o Bardzo łatwe rozpraszanie;
o Kłopoty z zapamiętaniem przyswajanego materiału;
o Niesłuchanie poleceń lub brak reakcji na nie;
o Tendencja do marzycielstwa;
o „gapowatość”.
• Impulsywność;
o Brak przewidywania konsekwencji swojego działania;
o Rozpoczynanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji;
o Nie wysłuchiwanie poleceń do końca;
o Kłopoty z wykonaniem złożonych lub terminowych prac;
o Trudności w uczeniu się na podstawie wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad;
o Kłopoty z oczekiwaniem na swoją kolej;
• Nadruchliwość;
o Dziecko jest stale w ruchu;
o Trudności z wysiedzeniem w ławce przez całą lekcję;
o Ciągłe wiercenie się;
o Preferowanie zabaw ruchowych;
o Gadatliwość i hałaśliwość.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może być zaburzeniem wpływającym na dalsze losy życiowe osoby nim dotkniętej. Dlatego niezbędne jest wczesne wprowadzenie skutecznych metod radzenia sobie z objawami tego zaburzenia, aby zapobiec rozwojowi zaburzeń opozycyjno- buntowniczych lub zaburzeń zachowania.

DZIECI Z AUTYZMEM I ZESPOŁEM ASPERGERA

Autyzm dziecięcy i zespół Aspergera należą do grupy tzw. całościowych zaburzeń neurorozwojowych, do których zaliczane są również specyficzne trudności szkolne oraz specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji ruchowych. Zaburzenia te charakteryzują się brakiem odpowiednich dla wieku umiejętności uwarunkowanych dojrzewaniem mózgu. Zaburzenia w rozwoju dotyczą wielu sfer rozwoju i funkcjonowania dziecka. W przypadku autyzmu dziecięcego i zespołu Aspergera objawy dotyczą:
• Zaburzeń interakcji społecznych;
• Zaburzeń porozumiewania (dwustronnej komunikacji słownej i bezsłownej);
• Występowania powtarzających się, ograniczonych i stereotypowych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności.
W okresie przedszkolnym dziecko z autyzmem może nie być zainteresowane innymi dziećmi oraz nawiązywaniem z nimi kontaktów a ewentualny nawiązywany kontakt może nawiązywać w sposób nieadekwatny, nie okazując zrozumienia dla potrzeb i uczuć innych osób. Domaga się, aby odpowiadać rutynowa na jego stereotypowe pytania, nie zachowuje dystansu do innych lub też może nawiązywać kontakt w natrętny sposób nawet z zupełnie obcymi osobami. Występują u niego stereotypowe ruchowe, sztywne wzorce zachowań i stereotypowe zachowania. Postępuje zgodnie z własnymi potrzebami, nie uwzględniając norm i zasad współżycia. Domaga się zachowania schematu dnia, źle reaguje na zmiany w otoczeniu lub działaniach rutynowych, reaguje oporem przed podejmowaniem nowych aktywności. Często prowadzi monologi i zanudza innych swoimi wycinkowymi zainteresowaniami. Przejawia trudności dotyczące wzajemności w komunikacji, nie daje innym możliwości wypowiedzenia się, nie potrafi podtrzymać rozmowy i kontaktów społecznych. Może przejawiać zainteresowanie zabawami innych dzieci, a jego mało kreatywne, stereotypowa zabawy nie są z kolei atrakcyjne dla innych dzieci. Przejawia brak tzw. zabawy funkcjonalnej- opartej na wyobraźni, naśladowaniu, pozorowaniu- wiążącej się z używaniem przedmiotów w celu, dla którego zostały stworzone.
Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju. Choroba ta diagnozowana jest coraz częściej, a wiele dzieci z zespołem Aspergera jest uczniami ogólnodostępnych placówek.

DZIECKO Z ZABURZENIAMI LĘKOWYMI

Obawa i lęk spełniają funkcję adaptacyjną, przygotowując tym samym jednostkę na możliwe niebezpieczeństwo, i w ten sposób pomagają jej uniknąć potencjalnych zagrożeń. Lęk rozumiany jest jako naturalna reakcja na spostrzegane niebezpieczeństwo, które pozwala człowiekowi przygotować się do walki lub ucieczki. Spełnia, więc bardzo ważną funkcję w życiu ludzi, gdyż uruchamia odpowiednie mechanizmy przystosowawcze, które wspomagają radzenie sobie z trudną sytuacją.
Występowanie różnego typu lęków i obaw jest częścią normalnego rozwoju dziecka. Najmniejsze dzieci mogą bać się między innymi hałasów, ciemności, potworów czy separacji od opiekunów. W miarę dorastania i nabywania kolejnych doświadczeń, zmienia się zarówno nasilenie lęku jak i jego tematyka. Rodzaje zaburzeń lękowych występujących u dzieci i młodzieży należą do dwóch kategorii. W pierwszej znajdują się te, które rozpoczynają się zwykle w okresie dzieciństwa i są charakterystyczne dla wczesnej fazy rozwojowej dziecka. Do drugiej kategorii należą zaburzenia lękowe, które rozpoznaje się zarówno u dzieci i młodzieży jak i u dorosłych.
Dzieci z zaburzeniami lękowymi mają tendencję do:
• Wyolbrzymiania negatywnych aspektów wydarzeń i nadmierne uogólnianie;
• Przewidywania klęski( co będzie, jeżeli nie dam rady...);
• Selektywna uwaga, tj. zauważanie głownie tych aspektów sytuacji, które mogą być związane ze zbliżającym się „niebezpieczeństwem”.

DZIECI Z DEPRESJĄ

Dzieci, podobnie jak dorośli, mogą doświadczać nastroju, który potocznie określa się jako depresję. Dzieje się tak, gdy doznają one frustracji, rozczarowania, lub kiedy przeżywają smutek związany ze stratą w ich życiu. Te trudne uczucia wywołane różnymi sytuacjami, zazwyczaj dość szybko mijają. Są jednak dzieci, które prze długi czas przeżywają smutek, z którym nie potrafią sobie poradzić.
Podobnie jak u dorosłych, objawami depresji u dzieci są:
• Smutek;
• Ograniczenie lub rezygnacja z zainteresowań i aktywności, które dotychczas sprawiały przyjemność;
• Zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej- spowolnienie lub pobudzenie;
• Poczucie braku nadziei;
• Poczucie braku sensu życia;
• Niskie poczucie własnej wartości;
• Nadmierne poczucie winy;
• Poczucie braku sensu życia;
• Poczucie bezradności;
• Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie;
• Nadmierna męczliwość;
• Zaburzenia koncentracji uwagi;
• Wzrost lub spadek apetytu;
• Zmiana wzorca snu ( utrzymujące się przez pewien czas wyraźne trudności z zasypianiem lub wczesne wybudzanie się np. ok. czwartej, piątej rano).
Należy pamiętać, że u wielu dzieci cierpiących na depresję nie jest smutek, ale drażliwość. Dzieci szczególnie te młodsze, nie dysponują odpowiednim słownictwem, żeby szczegółowo opisać swoje uczucia. Mogą natomiast sygnalizować swoje problemy poprzez zachowanie.
W swojej pracy po krótce opisałam tylko kilka przykładowych zaburzeń zachowania się dziecka. Istnieje ich jednak znacznie więcej. Do takich zaburzeń zalicza się także agresję, zaburzenia odżywiania, zaburzenia tikowe, niedostosowanie społeczne, zachowania nerwicowe czy zahamowanie psychoruchowe i jeszcze wiele innych.
Bardzo duże znaczenie dla rozwoju dziecka ma środowisko przedszkolne a w późniejszym czasie także szkolne. Stymulują one rozwój dziecka, ukierunkowują jego rozwój społeczny i uczuciowy. Czasami zdarza się, że przedszkole czy szkoła może stać się również przyczyną nieprawidłowości rozwojowych. Zależy to od cech osobowości oraz warunków natury psychicznej, rozwijanych przez te instytucje. Zadaniem przedszkola jest wprowadzenia dzieci w środowisko szkolne, odpowiednio przygotowanych do społecznego życia i pracy w szkole, ze szczególną troską o dzieci z zaburzeniami zachowania. Wcześnie wykryte objawy i przyczyny zaburzonego zachowania dzieci oraz odpowiednio wcześnie podjęta terapia, zwiększają szansę na częściowe lub całkowite wyeliminowanie zaburzeń zachowania.


Bibliografia
1. Wielu autorów, „ One są wśród nas”. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
2. D. Siemek, „Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego”. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.
3. S. Maria Bogumiła Pecyna, ”Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej”. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1998.
4. M. Bogdanowicz, „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985.