Ofiara przemocy - próba charakterystyki

Jak rozpoznać ofiarę przemocy?

Dla nauczyciela najistotniejszą kwestią jest pomoc dziecku będącym ofiarą przemocy. Aby jednak ów pomoc okazała się skuteczna, należy najpierw rozpoznać ofiarę przemocy i zrozumieć, w jakiej sytuacji znajduje się skrzywdzony.

1. Sytuacja dziecka skrzywdzonego

1. Co czuje dziecko - ofiara dokuczania?
- bezradność, bezsilność,
- żal, rozpacz
- poczucie krzywdy, niesprawiedliwość
- strach, niepokój
- złość, zaskoczenie
- poczucie samotności
2. Co myśli dziecko – ofiara dokuczania?
-„Jestem gorszy”
-„I tak nic nie zrobię”
-„Skrzywdził mnie”
-„Dlaczego mnie to spotkało?”
-„Dlaczego on to robi?”
- „Co będzie dalej?”
-„To ja jestem winny”
3. Jak się zachowuje w procesie skrzywdzenia?
a) płacze, odchodzi
b) unika kontaktu, nic nie mówi lub mówi zaufanej osobie
c) krzywdzi innych
4. Czego potrzebuje dziecko – ofiara dokuczania?
A. Od dorosłego
Dorosły powinien:
-zrozumieć sytuację
-wysłuchać, wyjaśnić sytuację
-zrehabilitować na forum klasy
-pocieszyć, obronić
-zaprzeczyć temu, że „jestem gorszy”
-docenić, poświecić uwagę i czas
-przerwać sytuację dokuczania
-zaopiekować się, podpowiedzieć, co robić
-wesprzeć, okazać zrozumienie odczuć
B. Od innych dzieci
-bycia „po mojej stronie”
-akceptacji
-cierpliwości

Należy pamiętać, iż opisywany problem dotyczy ulegania długotrwałej przemocy, które jest zjawiskiem szczególnie niebezpiecznym. Długotrwałe skutki dla ofiar to obniżenie poczucia własnej wartości, izolacja społeczna, tendencja autodestruktywna i utrwalony syndrom ofiary. Stąd też tak istotne jest powstrzymanie zjawiska i przeciwdziałanie mu.

2. Ogólne cechy dziecka skrzywdzonego

Dzieci padających ofiarą przemocy jest coraz więcej. Jak je rozpoznać, jak odnaleźć wśród zespołu klasowego? Znawcy przedmiotu wymieniają kilka istotnych wskazówek. Dan Olweus twierdzi, że potencjalne ofiary mogą być fizycznie słabsze od swoich rówieśników (zwłaszcza chłopcy). Boją się urazów fizycznych i dlatego unikają niebezpiecznych zabaw, bójek. Mają słabą koordynację ruchową. Są to zazwyczaj osoby ostrożne, wrażliwe, ciche, mało aktywne, nieśmiałe. Są niepewne, zalęknione, mają niską samoocenę. W przypadku ataku okazują swoją bezbronność i bezradność – dlatego są atrakcyjnym celem. Mają trudności z pokazaniem się w grupie towarzyskiej. Łatwiej przychodzi im nawiązanie kontaktu z dorosłymi niż z rówieśnikami.

3. Jak rodzice mogą rozpoznać ofiarę przemocy w domu?

Oznaki pierwszorzędne
Dzieci przychodzą do domu w podartych lub pobrudzonych ubraniach, mają siniaki, zadrapania i nie potrafią tego wytłumaczyć w wiarygodny sposób.
Oznaki drugorzędne
Nie są odwiedzane przez kolegów, rzadko są do nich zapraszane.
Często nie mają żadnego przyjaciela, z którym mogłyby spędzać wolny czas.
Nie lubią lub boją się chodzić do szkoły, z oporami wychodzą z domu.
Skarżą się na brak apetytu, bóle głowy i żołądka, zwłaszcza rano.
Do szkoły, często bez uzasadnienia, chodzą dłuższą drogą.
Mają kłopoty ze snem, płaczą w nocy.
Maleje ich zainteresowanie szkołą, przynoszą coraz to gorsze oceny.
Sprawiają wrażenie smutnych, często zdarzają się im nagłe zmiany nastroju i napady złości. Proszą rodziców o pieniądze lub je kradną (by przypodobać się swoim prześladowcom).

4. Jak nauczyciel może rozpoznać ofiarę przemocy w szkole?

Oznaki pierwszorzędne
Ofiary przemocy w szkole są przezywane, upokarzane, wyśmiewane, wyszydzane, zastraszane, zmuszane do posłuszeństwa, zaczepiane, popychane, szturchane.
Podczas kłótni, zaczepek czy bójek reagują często płaczem, nie bronią się, ale próbują uciec lub wycofać się.
Często szukają swoich rzeczy, które są chowane lub niszczone.
Mają sińce, zadrapania, zniszczone lub brudne ubranie i nie potrafią tego wytłumaczyć
w wiarygodny sposób.
Oznaki drugorzędne
Przerwy spędzają dość często samotnie i nie są dopuszczane do grupy.
Jako ostatnie wybierane są do składu drużyny w grach zespołowych.
W czasie przerw starają się trzymać w pobliżu nauczyciela lub innych dorosłych.
Mają problemy z głośniejszymi wypowiedziami na lekcjach, a odpowiadając sprawiają wrażenie niepewnych, nerwowych.
Wyglądają na nieszczęśliwe, smutne i często płaczą.

5. Ofiara prowokująca

Niektóre dzieci są ofiarami przemocy prowokującymi swoich potencjalnych prześladowców. To osoby niespokojne, niepewne siebie, zazwyczaj słabsze fizycznie
od rówieśników. Mają one porywczy temperament. Gdy ktoś je zaatakuje, bronią się
i próbują oddać, najczęściej z żałosnym skutkiem.
Mogą być nadaktywne, ciągle w ruchu, nie potrafią się skupić. Ogólnie są to uciążliwe dzieci, wprowadzające zamieszanie i niepokój. Często niedojrzałe i niezdarne, miewają drażniące otoczenie przyzwyczajenia.
Są nielubiane także przez dorosłych. Mogą same usiłować dokuczać innym uczniom.
Analizując symptomy ofiary przemocy należy zwrócić uwagę na ich znaczenie (pierwszorzędne i drugorzędne). W przypadku drugorzędnych oznak przemocy w kwestii określenia problemu dziecka autor książki „Mobbning-fala przemocy w szkole. Jak
ją powstrzymać?” zaleca przyjrzeć się częstotliwości ich występowania.

6. Sprawca agresji

Charakteryzując postać ofiary należy wspomnieć o sprawcach przemocy. Dan Olweus przedstawia potencjalny ich portret. To osoby, które łatwo się irytują, szydzą z innych, celowo mówią rzeczy, które mogą kogoś zranić, grożą, wyśmiewają się, popychają innych, szturchają, biją, znęcają się, niszczą cudze rzeczy. Najczęściej są silniejsi od kolegów z klasy, zwłaszcza od ofiar. Chłopcy stosują głównie przemoc bezpośrednią (fizyczną), dziewczynki częściej pośrednią (obmawianie, izolowanie od reszty grupy).
Agresorzy mają potrzebę dominowania i tyranizowania innych, stosując przemoc i groźbę. Dążą do realizacji swojej woli za wszelką cenę.
Są impulsywni, cechuje ich niski próg frustracji, mają trudności z przystosowaniem się
do panujących norm i zasad. Często oszukują.
To osoby nieposłuszne i agresywne również wobec dorosłych.
Posiadają opinię twardych, nie współczują dręczonym uczniom. Towarzyszy im dość wysokie poczucie własnej wartości.
Stosunkowo wcześnie zaczynają łamać normy prawne i społeczne, wpadają w „złe towarzystwo”. Mają najczęściej poparcie niedużej, zwartej grupy kolegów.


Bibliografia
1. D. Olweus, Mobbing-fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać?, Warszawa 2007
2. Warsztaty profilaktyki agresji: Jak sobie radzić z agresją i przemocą w szkole?, Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej w Starachowicach, 2000