Czy kryzys może być korzystny?

Kryzys - termin pochodzi z greckiego "krisis" i oznacza w sensie ogólnym: wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu.
Według Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej PWN termin kryzys pochodzi z greckiego "krisis" i oznacza okres załamania, przesilenia, potencjalnego przełomu w funkcjonowaniu danego systemu społecznego lub politycznego, gwałtowne zmniejszenie się aktywności gospodarczej.
Natomiast według internetowego Słownika Wyrazów Obcych [portalwiedzy.onet.pl/polszczyzna] kryzys (gr. krísis - rozdzielenie; decyzja): 1. punkt przełomowy, zwrotny. 3. ekon. załamanie wzrostu gospodarczego, faza cyklu gospodarczego charakteryzująca się gwałtownym i dużym zmniejszeniem produkcji, realnych dochodów społeczeństwa oraz wzrostem bezrobocia. 2. med. przesilenie choroby, przebiegające z nagłym spadkiem gorączki i ustąpieniem innych objawów chorobowych.
Słowo "kryzys" stało się jednym z najczęściej używanych w naszych czasach pojęć. Być może jest tak dlatego, że codzienność dostarcza wielu okazji do tego, aby utwierdzić się w przekonaniu, że czas, w którym żyjemy generuje kryzysy na wielu płaszczyznach. Wystarczy prześledzić doniesienia z kilku różnych środków "masowego przekazu" by zostać skonfrontowanym z takim czy innym zdarzeniem, które zasługuje na miano kryzysowego. Zatem możemy określić kryzys jako "przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć".
Możemy przytoczyć tu historyczny przykład tzw. węzła gordyjskiego. Gdy Aleksander Wielki, prowadząc starożytnego świata, opanował miasto Gordion leżące we Frygii, dowiedział się o przepowiedni mówiącej, że „ten zostanie władcą Azji, kto rozwiąże jarzma wozu jakim przyjechał król Midas”. Węzeł był zrobiony z twardego łyka i nie można było znaleźć jego końców. Aleksander Wielki podjął próbę rozwiązania tego węzła, a gdy jemu nie udało się rozwiązać jarzma – mieczem rozciął węzeł. Opisane wyżej cięcie miecza Aleksandra Wielkiego jest symbolem radykalnego sposobu radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi. W wielu sferach naszego życia nie możemy wchodzić w konflikty oraz sytuacje kryzysowe a także podejmować prób ich rozwiązania, gdyż może to jedynie prowadzić do eskalacji kryzysu.
W naszej, polskiej rzeczywistości termin kryzys utożsamiany jest ze stanem takiej dezorganizacji, w którym ludzie doświadczają frustracji ważnych celów życiowych lub głębokiego naruszenia ich cyklów życiowych a także zawodności metod radzenia sobie ze stresorami. Termin kryzys odnosi się zazwyczaj do uczuć osoby takich, jak strach, szok, dystres (to przedłużający się stres, który o ile jest zbyt mocny i długo się utrzymuje, może prowadzić do wyniszczenia organizmu i chorób psychosomatycznych).
Współczesne koncepcje psychologiczne określają kryzys jako przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, stan dezorganizacji, który wywołany jest przez krytyczne wydarzenia życiowe, wymagający znaczących, ważnych zmian i rozstrzygnięć w dość krótkim czasie. Zatem jest to stan stanowiący bazę kryzysowych zachowań, w którym ludzie doświadczają frustracji ważnych celów życiowych lub głębokiego naruszenia ich cyklów życiowych a także zawodności metod radzenia sobie ze stresorami. W większości sytuacji kryzysowych jakie występują współcześnie możemy zaobserwować fakt, iż osoby dotknięte kryzysem są zmuszone do działania pod presją czasu, co ma miejsce w wysoce ekstremalnych sytuacjach i w sposób bardzo intensywny zmusza osoby przeżywające kryzys do pokonywania trudności, a więc pośrednio przyczynia się do wypracowania i usprawniania techniki działań w przezwyciężaniu tych sytuacji.
Natomiast w języku potocznym termin ten używany jest najczęściej dla oznaczenia załamania się ustalonego porządku rzeczy, nieskuteczności reguł działania, czyli pojawienia się sytuacji trudnych, wywołujących u ludzi napięcie, poczucie dyskomfortu, dezorientację. W takim kontekście mówi się o kryzysie ekonomicznym – jako naruszeniu stanu równowagi gospodarczej i regresie w rozwoju procesu gospodarczego, kryzysie politycznym – kiedy załamuje się określona linia polityki, czego następstwem bywa upadek rządu w wyniku udzielenia mu wotum nieufności przez parlament – nazywamy kryzysem rządowym.
Poddając głębszej analizie pojęcie kryzysu możemy zauważyć bardzo istotne dwa elementy rzeczywistości kryzysu, a mianowicie są nimi wydarzenie kryzysowe lub sytuacja kryzysowego funkcjonowania człowieka oraz odpowiedź, reakcja poznawcza lub też emocjonalna na zaistniałe wydarzenie, czy sytuację kryzysową. Istota kryzysu leży nie tyle po stronie urazowego wydarzenia czy trudnej, traumatycznej sytuacji ale w subiektywnej reakcji jednostki na zaistniałe zdarzenie. Taka subiektywna reakcja, która może wyrażać się w specyficznym spostrzeganiu /aspekt poznawczy/ czy też emocjonalnym, uczuciowym reagowaniu /aspekt afektywny/ stanowi bazę kryzysowych zachowań. Subiektywne doświadczenie utraty kontroli nad własnym życiem, będące jednym z najtrudniejszych, najbardziej nie akceptowalnych ludzkich przeżyć, stanowiące dla konkretnego człowieka swoisty "koniec świata", nie jest jednakże adekwatnym odzwierciedleniem rzeczywistego, "obiektywnego" braku jakichkolwiek dostępnych opcji, zasobów, możliwości.
Jest tylko subiektywnym przekonaniem o ich braku. Dlatego też optymizm widoczny jest w pismach i działaniach interwentów kryzysowych pomimo ich głębokiej konfrontacji z autentycznym ludzkim cierpieniem. Przytoczę tutaj, że dr Wanda Badura - Madej pisze we wstępie do polskiego "podręcznika" interwencji kryzysowej, cyt.: "Teoria kryzysu jest teorią optymistyczną".
Pojęcia „kryzysu” i „interwencji kryzysowej” coraz częściej pojawiają się w codziennej praktyce psychologicznej. Ich popularność wynika ze zgodnej z doświadczeniami praktyków tezy, głoszącej, że pomocy należy udzielać w momencie, gdy ludzie jej najbardziej potrzebują. Teoria kryzysu jest więc teorią optymistyczną, według której kryzys ma również pozytywne aspekty, gdyż daje możliwość szybkiej zmiany na lepsze, a tym samym rozwoju. Interwencja kryzysowa jest zatem tą formą pomocy, w której korzystamy z mocnych stron człowieka i jego własnych zasobów, nie koncentrując się na pewnych brakach i zaburzeniach. Interwencja kryzysowa pozwala pomagać ludziom doświadczającym przykrych wydarzeń przerastających ich aktualne możliwości radzenia sobie i wykraczających poza zwykłe doświadczenia człowieka. Mówiąc o kryzysie mamy na myśli zarówno samego człowieka, jak i sytuację, w jakiej się znalazł. Kryzysu bowiem doświadcza konkretny człowiek, posiadający określoną osobowość i historię życia, a nie anonimowa „osoba”, która korzysta z pomocy Ośrodka Interwencji Kryzysowej. Polskie słowo „kryzys” pełne jest pesymizmu i negatywnego zabarwienia. Wywołuje ono skojarzenia negatywne, dotyczące jakichś dramatów i bolesnych zakrętów w naszym życiu. Nierzadko już sama myśl o kryzysie rodzi w człowieku lęk i chęć panicznej ucieczki. Jednak nie tak było na początku. Wnikając w trzon kryzysu można wyodrębnić kilka jego rysów charakterystycznych. A zatem kryzys może być:
a) doświadczeniem pozytywnym (a nie negatywnym), otwierającym przed człowiekiem nowe horyzonty, nowe perspektywy; może być on jednak źle rozwiązany i wtedy powoduje negatywne skutki w osobowości i życiu duchowym człowieka. Zależy to od sposobu reagowania na kryzys, sposobu radzenia sobie, ale w znacznej mierze zależy od tego, czy osoba w kryzysie znajdzie pomocną dłoń drugiego człowieka w swojej bezradności;
b) doświadczeniem, przez które wcześniej lub później przechodzi każdy człowiek; nie ma człowieka, który byłby wolny od przejścia przez kryzys; ludzie różnią się jednak między sobą wrażliwością na kryzysy i umiejętnością radzenia sobie z nimi. Niektórzy przeżywają wiele kryzysów, a inni mniej, ale za to o większym ciężarze gatunkowym;
c) doświadczeniem powiązanym ściśle ze światem wartości oraz światem decyzji i wyborów człowieka.
Pośród kryzysu objawia się ta hierarchia wartości, którą człowiek naprawdę uznaje, w powiązaniu z kryzysem człowiek musi nierzadko podjąć określoną decyzję.
Kryzys jest pojęciem popularnym i często używanym w języku potocznym na określenie wielu sytuacji, kiedy coś gwałtownie ulega zmianie, czemu towarzyszą negatywne emocje. W medycynie kryzysem nazywane jest nagłe pogorszenie się stanu chorego. Mówi się też często o kryzysie wartości, kryzysie rodziny, kryzysie społecznym i ekonomicznym. Zatem termin „kryzys”, oznacza moment rozstrzygający, punkt zwrotny, okres przełomu, a także doświadczenie lub próbę, możliwość doprowadzenia do rozstrzygnięcia. Jego źródłosłów, krino, oznacza wybór, decydowanie, w formie zwrotnej zaś - zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu.
W ujęciu socjologicznym kryzys oznacza skumulowany stan napięć i konfliktów społecznych. Nie rozwiązanie natomiast tego kryzysu powoduje zastój lub regres w cyklu rozwojowym społeczeństwa.
Reasumując, w ujęciu kryzysu jako reakcji kryzysowej akcentuje się przeżycia
i zachowania człowieka będącego podmiotem sytuacji trudnej, spowodowane nagłym, nieoczekiwanym wydarzeniem o charakterze przykrym lub wynikające z kumulowania się w czasie uciążliwych sytuacji życiowych. Reakcja kryzysowa objawia się więc nasilonymi emocjami o znaku ujemnym, jak lęk, smutek, napięcie,
rozdrażnienie, złość. W aspekcie behawioralnym kryzys uzewnętrznia się nieskutecznością dotychczas stosowanych sposobów działania, co wywołuje poczucie bezradności.

BIBLIOGRAFIA:
1. St. Chełpa, T. Witkowski „Psychologia Konfliktu”, Moderator;
2. Wanda Badura – Madej „Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej”, Śląsk;
3. Wł. Szewczuk „Encyklopedia psychologii” WSSE;
4. Multimedialna Encyklopedia Powszechna PWN;
5. Internetowy Słownik Języka Polskiego (WWW.sjp.pl).