Celiakia. Poradnik dla nauczycieli

Celiakia
Poradnik dla nauczycieli

CELIAKIA (glutenozależna choroba trzewna) wywoływana jest nietolerancją glutenu, czyli białka
występującego w zbożach: pszenicy, owsa, jęczmienia, żyta. Czynnikiem szkodliwym jest gliadyna –
rozpuszczalna w alkoholu frakcja białek.Na skutek nietolerancji glutenu śluzówka jelita cienkiego
ulega zniszczeniu i nie może przyswajać strawionego pokarmu.
Choroba ta najczęściej objawia się we wczesnym dzieciństwie, a więc w III – IV kwartale życia, kiedy następuje rozszerzenie diety niemowlęcej. Dziecko traci apetyt, staje się smutne, drażliwe, ubywa na wadze (Kendel, 1996).
Możliwe jest ujawnienie celiakii w wieku dojrzałym.
Rozpoznanie choroby trzewnej można potwierdzić badaniami laboratoryjnymi radiologicznymi oraz po stwierdzeniu spłaszczenia błony śluzowej w badaniu biopsyjnym (Twardosz, 2003).


OBJAWY

Objawy celiakii są bardzo różne zarówno ze względu na wiek dziecka jak i postać kliniczną choroby. Do najbardziej charakterystycznych objawów należą:
-biegunka,
-oddawanie stolców tłuszczowych,
-utrata apetytu,
-niedożywienie, a nawet wyniszczenie,
-powiększenie obwodu brzucha,
-zmiana zachowania dziecka (drażliwość, apatia),
-bóle brzucha.

Umownie celiakię podzielić można na trzy formy:
•aktywną, klasyczną chorobę trzewną,
•niemą postać,
•postać ukryta, późno ujawniająca się.


Aktywna, klasyczna choroba trzewna

- pełnoobjawowa (kwitnąca),
- monosymptomatyczna,
- atypowa – przeważają objawy spoza przewodu pokarmowego.

Najbardziej charakterystyczne objawy tej formy choroby to: utrata apetytu, biegunka, powiększenie obwodu brzucha, zmiana zachowania dziecka.
Konsekwencją tych zaburzeń są:
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- niedobory białka, kwasu foliowego,
- niedobory witamin,
-alergia na pokarmy.
Klasyczna postać celiakii stanowi tylko około 30% wszystkich przypadków.

Niema postać
Wskazaniami do badania przesiewowego w kierunku utajonej postaci trzewnej są:
-objawy brzuszne (bóle brzucha, wzdęcia, luźne stolce),
-opóźnienie rozwoju somatycznego,
-choroby przewlekłe:
•cukrzyca typu 1,
•choroby tarczycy,
•hipoplazja szkliwa zębowego,
•nawrotowe owrzodzenia jamy ustnej.

Postać niemą choroby rozpoznaje się u osób, u których w wyniku badania laboratoryjnego błony śluzowej jelita cienkiego stwierdza się typowe dla schorzenia zmiany zanikowe.

Postać ukryta, późno ujawniająca się

Do ujawnienia się choroby może dojść w sytuacjach stresowych, zakażeniu przewodu pokarmowego bądź przy wzroście spożyciu glutenu. U dzieci natomiast, często postać tę obserwuje się z opryszczkowym zapaleniem skóry ( Rowicka, 2000).


Leczenie

Podstawą leczenia celiakii jest zastosowanie diety bezglutenowej. Jej przestrzeganie powoduje regenerację kosmków jelitowych, a co za tym idzie ustępowanie niepożądanych objawów klinicznych. Poprawa jakości życia i samopoczucia dziecka może wystąpić bezpośrednio po wprowadzeniu diety.
Dzieci przestrzegające diety rozwijają się prawidłowo, przybierają na wadze, rosną tak samo jak ich rówieśnicy.

Dieta bezglutenowa polega na całkowitej i bezwzględnej eliminacji glutenu. Występuje on w:

-pszenicy,
-życie,
-owsie,
-jęczmieniu.

NIE MOŻNA JEŚĆ:
-mąki pszennej, żytniej, razowej,
-pieczywa i ciast (pszennego, razowego, żytniego),
-opłatka wigilijnego i komunijnego,
-makaronów pszennych i razowych,
-kaszy jęczmiennej, pęczaku, manny, kuskus,
-kawy zbożowej.

Należy zawsze starannie sprawdzać zawartość składników w produktach spożywanych przez dziecko. W razie konieczności zastosować można próbę z płynem Lugola, który jest uniwersalnym wykrywaczem skrobi. Barwi on skrobię na kolor fioletowy. Tylko fioletowe zabarwienie produktu świadczy o obecności w nim mąki i takiego produktu nie należy podawać dziecku na diecie
bezglutenowej. Płyn Lugola można kupić w aptece, na receptę.
Coraz częściej producenci umieszczają na produktach symbol przekreślonego kłosa, lub napis bezglutenowe.
W wyniku złamania reżimu diety mogą w ciągu 24 godzin wystąpić bóle brzucha, biegunka lub wymioty. Objawy te mogą pojawić się też w okresie późniejszym (od 2 do 3 tygodni) i trwać od jednego do dziesięciu dni.


WOLNO SPOŻYWAĆ:

-ryż,
-kukurydzę,
-ziemniaki i mąkę ziemniaczaną,
-soję,
-mięso,
-jarzyny,
-owoce
-nabiał,
-pieczywo bezglutenowe,
-makarony bezglutenowe (Hozyasz 1/2002).


Diety bezglutenowej należy przestrzegać przez całe życie.
Dziecko chore na celiakię może i powinno prowadzić normalne życie jak rówieśnicy. Od innych dzieci różni je tylko konieczność przestrzegania diety bezglutenowej (Socha, 1991).


Gdzie szukać pomocy?

W Polsce od wielu lat działa system opieki specjalistycznej nad dzieckiem z celiakią oparty na:
- działalności medycznej, prowadzonej przez regionalne ośrodki gastreenterologii dziecięcej,
-działalności społecznej, prowadzonej przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.


Przepisy na bezglutenowe smakołyki

Chleb
20 dag skrobi pszennej , 15 dag mąki kukurydzianej, 10 dag mąki ziemniaczanej, 5 dag mąki sojowej, 5 dag pektyny (pektynę i skrobię oczyszczoną z glutenu można kupić w sklepach ze zdrową żywnością), jajko, 5 dag oleju lub masła, 5 dag drożdży, 1-1,5 szklanki mleka lub wody
Drożdże rozpuścić w części osłodzonego mleka lub wody, pozostawić do wyrośnięcia. Wymieszać wszystkie rodzaje mąki, dodać pektynę, drożdże, ciepłe mleko lub wodę, jajko, wyrobić ciasto, przenieść je do natłuszczonych foremek i pozostawić do wyrośnięcia. Piec w gorącym piekarniku ok. 45 minut. Posypać ziarnami sezamu.

Ciasteczka
Kostka masła roślinnego, 2 jajka, szklanka cukru, paczka kleiku ryżowego, 2 łyżki wiórków kokosowych, łyżeczka proszku do pieczenia Celiko lub Glutenex (te nie zawierają glutenu)
Wszystko razem ugnieść i kłaść łyżką na blachę ciasteczka wielkości orzecha włoskiego. Piec do lekkiego zrumienienia.

Placuszki kukurydziane
3-4 kukurydze obrać na tarce; roztrzepać 2 jajka. Dodać do nich zmieloną kukurydzę, łyżkę masła i pół szklanki mleka. Dosypać tyle mąki, by ciasto było bardziej gęste niż na naleśniki. Doprawić solą i pieprzem. Smażyć na patelni, łyżką formułując placuszki.



Bibliografia
Buhl W., Brzozowski R. (red.), Vademecum lekarza ogólnego, PZWL, Warszawa 1996.
Hozyasz K., Celiakia – wyzwanie Trzeciego Tysiąclecia, „MedycynaRodzinna”,zeszyt17, 2000, nr 1.
Kendel H., Choroby dziecięce, Wydawnictwo MUZA S.A., Warszawa 1996.
Piątkowska M., Celiakia (choroba trzewna u dzieci), Poradnik medyczny, zdrowie Twojej rodziny, www.poradnikmedyczny.pl.
Rowicka G., Gluten winowajca, „Żyjmy Dlużej”, 2000 nr 6.
Socha J. (red.), Żywienie dzieci zdrowych i chorych, PZWL, Warszawa 1998.
Twardosz W. (red.), Wielka encyklopedia zdrowia, t. 3, Horyzont, Poznań 2003, s. 11.