Dlaczego osobowość traktowana jest jako ostateczny przedmiot oddziaływań edukacyjnych?

Karl Jaspers pisząc o ludzkiej egzystencji jako impuls odsłaniający podstawę życia każdego człowieka, wskazał tzw. sytuacje graniczne, do których zalicza m.in. śmierć innego człowieka, nieuleczalna choroba, czy doświadczenie cierpienia. Trudno nie zgodzić się z konstatacją Jaspersa, iż przeżycie traumatyczne kieruje naszą świadomość ku nam samym, inicjując zadawanie pytań najbardziej fundamentalnych, poszukiwania prawdy o sobie i świecie nas otaczającym, zarówno empirycznym, jak i transcendentnym. Pytając o to, kim jesteśmy, o ile przedrzemy się przez trywialne wyjaśnienia socjologiczne, klasyfikujące nas, jako członków konkretnych grup społecznych, możemy dotrzeć do poziomu konstytutywnego dla każdego człowieka, poziomu osobowości.
Lawrance A. Pervin określił osobowość, jako złożoną całość myśli, emocji i zachowań, nadającą kierunek i spójność życiu człowieka. W pojęciu osobowości odnajdziemy, zdaniem Pervina, również czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, tzn. jego wspomnienia z przeszłości, mentalne reprezentacje teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości . Jest ona zatem mechanizmem integracji i kontroli poznawczych i afektywno-motywacyjnych aspektów działania człowieka. Ujęcie to zostało nabudowane na kanwie tezy, mówiącej, że pomimo posiadania przez nas biologicznych mechanizmów zachowań (odruchy, preferencje, etc.), najważniejsze regulatory tychże zachowań są wynikiem gromadzenia, przechowywania i przetwarzania danych poznawczych. Dane te, mieszczą się w kategorii doświadczenia człowieka, na którą składają się dwie subkategorie zjawisk: wiedza (informacje) i umiejętności, czyli to, co człowiek wie i potrafi zrobić . To w oparciu o nie, planujemy i realizujemy nasze zachowania, nakierowane na uzyskanie pewnego stanu rzeczy. Można zatem powiedzieć, że to, kim jestem, w jaki sposób odnoszę się do świata zewnętrznego i jak w nim działam, jest wzajemnie powiązane w sferze osobowościowej.
Z uwagi na fakt, że zasób naszej wiedzy i umiejętności jest przez całe życie rozszerzany w procesie przyswajania i przetwarzania danych, również i inne elementy naszej osobowości będą w związku z tym podlegać modyfikacjom. Zmiany te nie mają jednak charakteru rewolucyjnego, lecz ewolucyjny, przez co możliwe jest zachowanie stałości i spójności naszej osobowości w długich okresach czasowych. Napływanie nowych danych i nabywanie nowych umiejętności modyfikuje np. nasze oczekiwania wobec przyszłości, czy też motywy podejmowania pewnych działań. Do zmian rewolucyjnych dochodzi w wyniku zdarzeń, które można określić mianem skrajnych, jak np. przypadek uszkodzenia płatów czołowych Phineasa Gage’a opisany w 1868 roku przez John’a M. Harlow’a , ale także podczas poddawaniu ludzi intensywnym zabiegom indoktrynacyjnym.
Oddziaływanie edukacyjne (wychowanie, nauczanie oraz kształcenie) przebiega za pomocą sterowania procesem nabywania wiedzy i umiejętności. Zważywszy na ustaloną wcześniej definicję osobowości, nie można nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że oddziaływanie edukacyjne wpływa na zmiany osobowościowe. Co więcej, nauczyciel posługuje się schematem w postaci planów i programów nauczania, zgodnie z którym zmiany te mają przebiegać. Ich efektem mają być konkretne postawy, zachowania i wybory, jakich w przyszłości będzie dokonywał podmiot podlegający owym zabiegom. Samo uczenie się jest definiowane, jako „(...) zdobywanie doświadczeń prowadzących do powstania trwałych zmian w zachowaniu” . Nauczanie ma z kolei wywoływać „(...) zmiany emocjonalne, a pośrednio [także] zmiany poznawcze w uczniu” .
Posiadając wiedzę dotyczącą wpływu oddziaływań edukacyjnych na sferę osobowościową człowieka, można odpowiedzieć na pytanie, dlaczego właśnie osobowość traktowana jest, jako ostateczny przedmiot tychże oddziaływań. Otóż, osobowość kształtowana w warunkach pozbawionych intencjonalnego wpływu edukacyjnego, byłaby tworem ubogim i najprawdopodobniej niestabilnym. Przyczyną tejże niestabilności miałaby być chaotyczność zdobywanych informacji, pozostawionych do samodzielnego zinterpretowania. Zabiegi edukacyjne, które obecnie są w głównej mierze zinstytucjonalizowane, mają na celu wypracowanie stabilnej, konformistycznej osobowości, o ustalonej hierarchii aksjologicznej i dość dużej przewidywalności zachowań. Jej modelowanie zapewnia bowiem utworzenie wspólnej płaszczyzny symbolicznej pomiędzy indywiduami, dzięki której będą one mogły wspólnie partycypować w danej kulturze, społeczeństwie, etc., zazwyczaj nie sprzeniewierzając się celom przyjmowanych jako ich własne.

Bibliografia:
Nowe idee w psychologii, red. Józef Kozielecki, GWP, Gdańsk 2009
Spitzer M., Jak uczy się mózg, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2008
Sztuka nauczania – czynności nauczyciela, Redakcja naukowa K. Kruszewski, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2004