Polubić siebie - program biblioterapeutyczny

WPROWADZENIE DO TEMATU:
Program biblioterapeutyczny: „Polubić siebie” pisałam z myślą o dzieciach wycofanych, niemogących się odnaleźć w grupie rówieśniczej, w środowisku szkolnym, o dzieciach przeżywających różnego rodzaju lęki, z których na pierwsze miejsce wysuwa się lęk przed odrzuceniem, wyśmianiem, brakiem akceptacji, a także przed niepowodzeniem. Z moich obserwacji, w szkole można wyodrębnić generalnie dwa typy uczniów nieakceptowanych przez grupę, są to: uczniowie, którzy nie mają odwagi wyjść do innych, trzymający się z boku, cisi, zamknięci w sobie oraz uczniowie, którzy za wszelką cenę chcą zwrócić na siebie uwagę innych, chcą być w centrum, często hałaśliwi, niezdyscyplinowani. Źródłem zachowań zarówno jednych jak i drugich są problemy związane z niską samooceną, przy czym jedni uciekają w izolację, zamykają się w swoim świecie, żyją marzeniami, drudzy starają się udowodnić wszystkim, a najbardziej samym sobie, że są silni, że inni muszą się z nimi liczyć, im podporządkować, są od nich zależni, uczniowie ci uciekają w zachowania związane z dominacją nad innymi. Trzeba zaznaczyć, że ani jedni, ani drudzy nie są szczęśliwi, tak naprawdę czekają na zrozumienie, akceptację ze strony grupy, a także nauczyciela.
Na kształtowanie się poczucia mniejszej wartości ma znaczący wpływ najpierw rodzina, a potem nauczyciele. M. Molicka pisze: „Potrzeba poczucia własnej wartości rozwija się już w dzieciństwie i motywuje dziecko do porównywania się z innymi, rywalizacji, dominacji, pełni więc ważną rolę w rozwoju społecznym. Zaspokojenie potrzeb, a właściwie jakość ich zaspokojenia umożliwia lepszą lub gorszą adaptację do warunków środowiskowych, biologicznych społecznych. Przychodząc na świat, dziecko wyposażone jest w gotowość do ich zaspokojenia, sposobów uczy się w środowisku, w którym przebywa. Źródłem rozwoju potrzeby poczucia własnej wartości jest uznanie, akceptacja osób znaczących, ważnych w toku rozwoju dziecka, a więc przede wszystkim rodziców, później nauczycieli, a dopiero potem rówieśników. W okresie młodszoszkolnym, dobry uczeń to dobry kolega, a więc opinia nauczycieli jest dla dziecka znacząca. Ale nie tylko opinie innych, znaczących osób są ważne w kształtowaniu poczucia własnej wartości. Także wyniki własnych działań, ponieważ dziecko porównuje się z innymi i ocenia. Poczucie mniejszej wartości kształtuje się w rodzinie wówczas, gdy dziecko odczuwa, że jest gorsze, otrzymuje mniej wzmocnień niż pozostałe, gdy przegrywa rywalizację. W efekcie kształtowania się poczucia własnej wartości pojawia się albo wiara we własne siły, pewność siebie, albo poczucie niższości, bezradność, apatia, autodestrukcja. Stawianie zbyt dużych wymagań, krytykowanie, wyśmiewanie czy też pouczanie i sterowanie dzieckiem, brak serdeczności, zainteresowania powodują, że rozwija się w nim przekonanie: jestem gorszy od innych -co z kolei wywołuje silny lęk, bo dziecko, jak każdy z nas, ma potrzebę pozytywnego oceniania siebie. Samoocena, czynnik składowy obrazu samego siebie, kształtuje obraz świata albo zagrażającego, wrogiego, w którym czyhają niebezpieczeństwa kolejnych porażek, albo przyjaznego, satysfakcjonującego. Poczucie niższości wyzwala silny lęk, który można zrekompensować przez sukcesy, realne bądź wymyślone, przez zmianę percepcji otoczenia. Można o nim na chwilę zapomnieć, uciekając w przeciwstawne emocje, zajęcie się inną czynnością. Samorealizacja poprzez zajęcie się działalnością zgodną z możliwościami powoduje, że dziecko zaczyna zasługiwać na uznanie innych i nabiera uznania dla siebie poprzez czerpanie zadowolenia z własnych dokonań. Jest to akceptowany i godny polecenia sposób kompensowania poczucia mniejszej wartości. ”Tutaj z pomocą przychodzą nam bajki psychoedukacyjne, których celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań”-E. Małkiewicz. Bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko; zdobywa ono doświadczenie poprzez świat bajkowy, gdzie uczy się jakie wzory zachowania należy zastosować, rozszerza swoją samoświadomość, co sprzyja uczeniu się zachowania w sytuacji trudnej. Bajki psychoedukacyjne powinny mówić o emocjach, jakie wyzwalają konkretne sytuacje w taki sposób, by rozwijały świadomość emocjonalną, czyli rozpoznawanie i nazywanie emocji, by uczyły optymizmu, rozwijały empatię, dawały wsparcie poprzez zwracanie uwagi, jak ważna jest przyjaźń i dobre relacje z innymi. Powinny też dawać wzory strategii zachowań prowadzących do rozwiązania zadania. Bajki te powinny zatem rozwijać inteligencję emocjonalną -włączając wiedzę do emocji, uczyć efektywnych strategii radzenia sobie. Bajki te nie mogą narzucać dziecku zachowania, są propozycją. Nie mogą także pouczać, to zniechęca do naśladownictwa, budzi sprzeciw, oburzenie.
Wśród bajek psychoedukacyjnych, przydatnych w edukacji wczesnoszkolnej, są te adresowane głównie do dzieci nieuzyskujących pozytywnych wyników w nauce. Bajki te mają wskazać nowe wzory myślenia o sytuacji lękotwórczej, tym samym przedstawić nowe wzory reagowania emocjonalnego i inne wzory zachowania. Mają też za zadanie uwrażliwić dzieci na problemy innych. Dzieci, które nie odnoszą sukcesów w szkole, nie należą do rzadkości, są one często adresatem wyzwisk, niewybrednych epitetów. Głęboko przeżywają one odrzucenie społeczne, które wyraża się głównie w lęku, wstydzie i gniewie. Niektóre z nich próbują walczyć, przeciwstawiać się tym opiniom np. uciekając ze szkoły. Inne wycofują się, zamykają w apatii i bierności, ale wszystkie uciekają od sytuacji, z których wynika, że są gorsze od innych. Poczucie bycia gorszym powoduje zamknięcie się w sobie, izolację od środowiska lub też nadmierne uzależnienie się od innych, byle tylko zostać zaakceptowanym. Dotyczy to szczególnie dzieci, które nie znajdują w środowisku rodzinnym wsparcia, miłości i uznania, dlatego w przygotowanym programie ujęłam także bajki pomagające dzieciom z rodzin rozbitych, z problemem alkoholowym, patologicznych, a także rywalizujące z rodzeństwem o miłość rodziców.
Pojawiło się tu pojęcie niedostosowania społecznego, które to wielu próbowało zdefiniować, w Polsce zagadnieniem tym zajmowała się pedagogika już przed rokiem 1939. M. Grzegorzewska uważała, że: „młodzież niedostosowaną społecznie charakteryzują następujące właściwości: tendencje społecznie negatywne, chęć wyżycia się na płaszczyźnie negatywnej; odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia w akcji społecznie destruktywnej; podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynów; cynizm i brawura w tym względzie(wprost wyżycie się przez występek)”. D. Wójcik i L. Pytka rozumie je jako: „odmianę rozwoju społecznego dziecka, powodującą złe skutki dla samego dziecka i jego otoczenia społecznego”. Inna grupa pedagogów uważa, że „jest to rodzaj zaburzeń w zachowaniu, spowodowany negatywnymi warunkami środowiskowymi bądź zaburzeniami równowagi procesów ośrodkowego układu nerwowego”. Psychologowie traktują je jako: „zaburzenie emocjonalne, wyrażające się trudnościami lub niemożnością współżycia jednostki z innymi ludźmi oraz jako zaburzenie charakterologiczne spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, będące przyczyną wzmożonych trudności w dostosowaniu się do uznanych norm społecznych w realizacji zadań życiowych”- Przetacznikowa, Susułowska, Makowski. Według Konopnickiego rozumiane jest jako: „złożone zjawisko psychologiczno-społeczne, wyrażające się zachowaniem sprawiającym wiele kłopotów i trudności jednostce i jej otoczeniu, a jednocześnie powodującym subiektywne poczucie nieszczęścia”. Definicje niedostosowania społecznego można by tu mnożyć, patrząc chociażby z perspektywy następujących subdyscyplin i dziedzin nauki: psychologii klinicznej i społecznej, socjologii podkultur dewiantywnych, nauk prawnych, pedagogiki resocjalizującej, prognostyki społecznej, ale nie miejsce na to. Wspomnę jeszcze tylko, że Ministerstwo Edukacji Narodowej stosuje definicję niedostosowania społecznego opartą na definicji utylitarnej wyodrębnionej przez Pytkę, rozróżniając w niej dwie odmiany zaburzeń, tzw. niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem. Mnie osobiście najbliższa jest definicja podana przez Konopnickiego. Przygotowując ten program, dobierając literaturę miałam na uwadze szczególnie dzieci wycofane -odrzucane z powodu wyglądu, dręczone przez rówieśników, nieśmiałe, mające kompleksy, wątpiące w miłość rodziców, krzywdzone przez dorosłych. Pamiętałam o dzieciach przeżywających różnego rodzaju lęki. Mam nadzieję, że uda mi się dotrzeć także do dzieci, które innym narzucają swoją wolę oraz tych, które uciekają od uczuć. Ufam, że udział w tych zajęciach pomoże dzieciom dostrzec kolory świata, otworzyć się na innych, nie bać się przeżywać uczuć, zrozumieć innych i uwierzyć w siebie, oraz będzie formą relaksu i miłego, twórczego spędzenia wolnego czasu.


ZAŁOŻENIA PROGRAMU:

- Program jest przeznaczony dla dzieci w wieku od 7 do 10 lat uczęszczających razem do szkoły podstawowej, szkoły masowej w małej miejscowości, gdzie wszyscy się znają.
- Program zakłada do 80 spotkań zebranych wokół 23 tematów w zależności od potrzeb i zainteresowań grupy. Każde spotkanie przewidziane jest na 30 - 45 minut, a więc jego realizacja jest planowana na dwa lata.
- Spotkania planowo odbywać się powinny raz na tydzień jedno spotkanie.
- Miejscem, w którym odbywać się będą spotkania, jest świetlica szkolna, wyposażona w dywan (miejsce na krąg, zabawy ruchowe, relaksację), stoliki z krzesełkami(miejsce do rysowania) oraz odtwarzacz CD.

STRUKTURA ZAJĘĆ:
Spotkania mają charakter jednolity.
Zawsze powitanie uczestników połączone z badaniem nastrojów.
Wprowadzenie do zajęć z zabawą integrującą grupę lub relaksacją.
Następnie część właściwa w oparciu o tekst w połączeniu z zabawą.
Na zakończenie zawsze ewaluacja z badaniem nastrojów.

CELE OGÓLNE PROGRAMU:
- integrowanie grupy
- zachęcanie do aktywnego udziału w zajęciach oraz samodzielnego wypowiadania się
- kreowanie przyjemnego nastroju pełnego akceptacji i zrozumienia
- rozwijanie umiejętności otwartego mówienia o swoich problemach
- organizowanie wolnego czasu tak, aby dziecko nie odczuwało przykrych skutków izolacji
- wzbogacanie wiedzy i przeżyć poprzez kontakt z bajką
- rozwijanie ekspresji ruchowej i plastycznej w powiązaniu z literaturą
- tworzenie warunków do rozwijania koncentracji uwagi, pamięci i wyobraźni
- kształtowanie umiejętności korzystania z wyobraźni tak, aby dzieci potrafiły zapobiegać frustracji
- rozwijanie umiejętności relaksacji
- kształtowanie empatii
- werbalizowanie emocji
- korekta myślenia o sobie i innych
- kształtowanie postaw tolerancji, akceptacji wobec innych
- rozwijanie umiejętności wypowiadania się, pracy w grupie
- korekta samooceny dzieci
- rozwijanie koncentracji uwagi oraz czynnego słownika dziecka poprzez kontakt z żywym słowem
- kształtowanie twórczej aktywności
- redukowanie lęku poprzez rozwijanie umiejętności innego myślenia o sytuacji lękotwórczej
- ukazanie dzieciom, że każdy zajmuje jakieś miejsce w społeczności, jest jej częścią i jest jej potrzebny
- budowanie wiary we własne siły przez rozwiązanie sytuacji trudnej emocjonalnie ( samowzmocnienie)
- rozwijanie umiejętności dostrzegania zalet, zdolności własnych i innych ludzi
- wzmacnianie u dzieci pewności siebie poprzez pochwały oraz pokazywanie wzorców właściwych zachowań
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania uczuć i ich wyrażania
- uświadomienie dzieciom, iż odpychając jedno uczucie, odsuwamy wszystkie
- uświadomienie dzieciom ich wyjątkowości, niepowtarzalności oraz szczególnego miejsca jakie zajmują w sercach rodziców
- rozwijanie umiejętności bycia szczęśliwym
- uświadomienie dzieciom, że każdy człowiek zasługuje na szacunek
- kształtowanie umiejętności akceptacji uczuć, jakie się w nas rodzą
- rozwijanie umiejętności odróżniania dobra od zła
- ukazanie postawy odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale również za innych
- ukazanie strategii radzenia sobie z dręczycielami
- ukazanie działania mechanizmu przemocy
- korekta postaw dzieci, gdy są one świadkami przemocy
- pomoc w wypracowaniu strategii działania
- rozwijanie umiejętności racjonalnego rozwiązywania sytuacji
- pomoc dzieciom w zdobywaniu wiedzy i lepszym rozumieniu otaczającego je świata
- rozbudzanie zainteresowań
- ukazanie znaczenia obowiązku
- uświadomienie dziecku jego praw, także prawa do mówienia: nie
- ukazanie wartości przyjaźni
- uświadomienie dziecku, że ma prawo popełniać błędy
- rozwijanie umiejętności „rozmowy z samym sobą”-wewnętrznego dialogu
- wskazywanie sposobów rozwiązywania problemów, naśladując bajkowych bohaterów
- budowanie sił wewnętrznych przez wyzwalanie uczucia zadowolenia z nabytych umiejętności
- rozpowszechnianie pozytywnych wzorców zachowań
- rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów

METODY, FORMY, TECHNIKI, ŚRODKI, MATERIAŁY:
1. Metody:
- głośne czytanie
- opowiadanie
- rozmowa kierowana
- dyskusja
- metoda wizualizacji
- techniki relaksacyjne
- trening autogenny według A. Polender
- zabawy integrujące
- zabawy rozluźniające,
- tańce integrujące
- zabawy dramowe
- gry dydaktyczne
- metoda opowieści ruchowej
- lista atrybutów
- burza mózgów
- „co by było gdyby...”
- ekspresja ruchowa
- wywiad
- plakat
- słoneczko
- metody muzykoterapii

2. Formy
- indywidualne
- w parach
- grupowe
- zespołowe

3. Techniki
- rysowanie
- sporządzanie ilustracji do opowiadania z przygotowanych elementów
- modelowanie
- uczenie przez naśladowanie
- tworzenie zakończenia do opowiadania
- zdania niedokończone
- mandale
- gry
- zabawy

4. Środki
- teksty literackie
- kasety z muzyką relaksacyjną

5. Materiały
- kartki, papier kolorowy, szary papier, duże arkusze papieru, bibuła
- pisaki, kredki, ołówek, farby, długopis
- nożyczki, klej, taśma klejąca, pędzle,
- makaron, kłębek wełny, laska, różdżka,
- arkusze papieru z przygotowanymi szablonami zwierzątek, kartki z tekstem do dokończenia, formularze do uzupełnienia, szablony do kolorowania, kółeczka z papieru,
- tabliczki z napisami: „TAK”, „NIE”, pacynki
- obrazki pocięte na części, rozsypanka literowa, napisy do zabawy pantomimicznej, obrazki do bajki,
- karteczki z nazwami emocji, obrazki symbolizujące uczucia,
- misie, lale, wiewiórka, kotek, ufoludek, pies, księżyc, przytulanka,
- poduszki, koce, prześcieradła, chustka,
- monety, emblematy, dwie kule z szarego papieru,
- i inne,

TEMATY SPOTKAŃ:
1. Odrzucenie, wyśmiewanie:
- „Grzyb Borowik”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Wielbłąd Fu-Fu”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Stonoga Petronela”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Żyrafa i jej niezwykła szyja”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Żółw Czesiek”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Owca mała, która wielkiego czynu dokonała”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Ośmiornica Andżelina”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Piłki”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Mały kameleon”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Kłapouszek”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Bałwankowa kraina”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Kotek Puszek”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Rodzina złotej rybki”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Brzydkie kaczątko”
Andersen Hans Christian, „Brzydkie kaczątko” w: Baśnie, wyd. III, SARA, Warszawa 2008
- „Bajka o pajączku”
Molicka Maria, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002
- „Rubinek”
Artur Barciś, "Rubinek" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009
- „Lisek Łakomczuszek”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Dziewczynka z obrazka”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999

2. Kłamstwo:
- „Kogutek Biały”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Papuga Pelagia”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Myszki dwie”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008

3. Konfliktowa osobowość:
- „Dwie dżdżownice”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Byzio i Gizio”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Mrówka Matylda”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Koza Klementyna”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Zebry dwie”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Kredki”
Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008
- „Królewicz”
Dorota Suwalska, "Królewicz" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

4. Dręczenie, dokuczanie:
- „Słup Soli”
Zubrzycka Elżbieta, Słup Soli, GWP, Gdańsk 2007
- „Śmierdzący ser”
DePino Catherine, Śmierdzący ser, GWP, Gdańsk 2004
- „Opowiadane o Ani”, str.113-121 w: „Bajki, które leczą”, cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005

5. Nieśmiałość:
- „Opowiadanie o Ani”, str.99-111 w: „Bajki, które leczą”, cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005

6. Rozwód rodziców:
- „Opowiadanie o Ani”, str.136-150 w: „Bajki, które leczą”, cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005
- „Opowiadanie o Ani”, str.156-169 w: „Bajki, które leczą”, cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005
- „Opowiadanie o Ani”, str.141-155 w: „Bajki, które leczą”, cz. I
Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006
- „Małgosiu, nie jesteś winna”
Katarzyna Dowbor, "Małgosiu, nie jesteś winna" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

7. Rywalizacja z rodzeństwem:
- „Opowiadanie o Ani”, str.186-192 w: „Bajki, które leczą” cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005
- „Fik i Mik”
Rafał Królikowski, "Fik i Mik" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

8. Problem alkoholowy w rodzinie:
- „Opowiadanie o Ani”, str.196-205 w: „Bajki, które leczą” cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005
- „I będzie jak kiedyś...”
Janusz L. Wiśniewski, "I będzie jak kiedyś..." w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009
- „Księżycowy domek”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999

9. Dzieci impulsywne:
- „Opowiadanie o Ani”, str.174-182 w: „Bajki, które leczą” cz. II
Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005

10. Kompleksy:
- „Pamiętnik Perełki”
Marek Dziewiecki, Pamiętnik Perełki, Jedność, Kielce 2003
- „Emilka i Trampkowa Księżniczka”
Agnieszka Tyszka, "Emilka i Trampkowa Księżniczka" w:Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 200
- „Admiralskie saboty”
Cezary Harasimowicz, "Admiralskie saboty" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

11. Niepowodzenia w nauce:
- „Rodzina złotej rybki”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Bajka o mróweczce”
Molicka Maria, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002

12. Zdolności:
- „Bajka o pszczółce”
Molicka Maria, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002

13. Przyjaźń:
- „Bajka o dwóch ołówkach”
Molicka Maria, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002
- „Zagubiony promyczek”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999

14. Nie być obojętnym na zło:
- „Powiedz komuś”
Zubrzycka Elżbieta, Powiedz komuś!, GWP, Gdańsk 2008
*Trzeba szanować świat
*Każdy człowiek zasługuje na szacunek
*Dzieciom należy się szacunek
*Twoje ciało wymaga szacunku

15. Szczęście:
- „Pierwsza lekcja szczęścia. O chłopcu, który nie chciał być smutny”
Goldblatt Rob, Pierwsza lekcja szczęścia. O chłopcu, który nie chciał być smutny, GWP, Gdańsk 2007

16. Sekrety:
Zubrzycka Elżbieta, Dobre i złe sekrety, GWP, Gdańsk 2008

* Dobre sekrety

* Złe sekrety

* Komu powiedzieć o złym sekrecie?

* Czy odróżniasz dobre i złe sekrety?

* Sekrety w internecie

17. Obowiązki:
- „Porządeczek i Bałaganiak”
Ryszard Cebula, "Porządeczek i Bałaganiak" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

18. Czy rodzice mnie kochają?
- „Bajka o małym Królewiczu i jego dzielnym Tatusiu Królu”
Krzysztof Ibisz i Anna Gruszczyńska: "O Małym Królewiczu i jego dzielnym Tatusiu Królu" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

19. Umieć powiedzieć: NIE
- „O zającu, który psom się nie kłaniał”
Paulina Holtz, "O zającu, który psom się nie kłaniał" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

20. Strach:
- „Strachy spod łóżka”
Grażyna Wolszczak, Olga Borys, "Strachy spod łóżka", w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009
- „Strach ma wielkie oczy”
Grażyna Wolszczak, Olga Borys, "Strach ma wielkie oczy" w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009
- „Opowiadanie o Ani”, str.52-62 w: „Bajki, które leczą” cz. I
Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006
21. Śmierć:
- „Lustro”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Opowiadania o Ani”, str.160-177 w: „Bajki, które leczą” cz. I
Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006

22. Lęki:
- „Misiulek w przedszkolu”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Zuzi-Buzi”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Wesoły Pufcio”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Mrok i jego przyjaciele”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Ufuś”
Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, cz. I, Media Rodzina, Poznań 1999
- „Opowiadanie o Ani”, str.70-82 w: „ Bajki, które leczą” cz. I
Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006
- „Opowiadanie o Ani”, str.82 -91w: „Bajki, które leczą” cz. I
Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006
- „Opowiadanie o Ani”, str.119-126 w: „ Bajki, które leczą” cz. I
Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006

23. Ważne, aby zrozumieć:
- „Tygrys w ścianie”
Małgorzata Skrętkowska – Zaremba, "Tygrys w ścianie", w: Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009
- „Czarodziejski pyłek”
Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006
- „Drzewko marzeń”
Zofia Beszczyńska, Bajki o rzeczach i nie rzeczach, Wydawnictwo "Czarny kot", Gdańsk 2002


LITERATURA:
Molicka Maria, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002

Łaba Agnieszka, Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków 2008

Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa 2009

Brett Doris, Bajki, które leczą, część I, GWP, Gdańsk 2006

Brett Doris, Bajki, które leczą, część II, GWP, Gdańsk 2005

Jaszczyk Agnieszka, Kochaniak Beata, Czarodziejski Pyłek. Metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2006

Zofia Beszczyńska, Bajki o rzeczach i nie rzeczach, Wydawnictwo "Czarny kot", Gdańsk 2002

Molicka Maria, Bajki terapeutyczne, część I, Media Rodzina, Poznań 1999

Zubrzycka Elżbieta, Powiedz komuś!, GWP, Gdańsk 2008

Zubrzycka Elżbieta, Dobre i złe sekrety, GWP, Gdańsk 2008

Zubrzycka Elżbieta, Słup Soli, GWP, Gdańsk 2007

DePino Catherine, Śmierdzący ser, GWP, Gdańsk 2004

Goldblatt Rob, Pierwsza lekcja szczęścia. O chłopcu, który nie chciał być smutny, GWP, Gdańsk 2007

Andersen Hans Christian, „Brzydkie kaczątko” w: „ Baśnie”, wyd. III, str.23-32, SARA, Warszawa 2008

Marek Dziewiecki, Pamiętnik Perełki, Jedność, Kielce 2003

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom III, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004

Bajki Całkiem Nowe. Opowieści terapeutyczne studentów Filologii polskiej pod redakcją Marii Leszczawskiej, Wydawnictwo ALEX, Jelenia Góra 2008

Tomaszewska J.,Kołyszko W., Garść radości, szczypta złości. Mnóstwo zabawnych ćwiczeń z uczuciami, GWP, Gdańsk 2009

Vopel K.W., Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży, Jedność, Kielce 2009

Wójtowicz M., Scenariusze zajęć biblioterapeutycznych nie tylko dla uczniów z dysleksją, Wydawnictwo Harmonia, 2010

Smuniewska J.,Ippoldt L., Biblioterapie w szkole. Scenariusze sesji biblioterapeutycznych,Warszawa 2010

Franaszczuk M., Biblioterapia dla klas IV-VI szkoły podstawowej, Wydawnictwo Harmonia,2006

Borecka I.,Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy, Legnica1998

Maria Molicka, Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie”, Media Rodzina, Poznań 2011


SCENARIUSZ ZAJĘĆ:
Temat: Co jest ważne?
Cele: przełamanie niechęci do kontaktów z rówieśnikami, pozbycie się kompleksów i uczucia osamotnienia, umocnienie poczucia własnej wartości, nabranie pewności siebie, uczenie się tolerancji.
Uczestnicy: Uczniowie nauczania zintegrowanego zgromadzeni w świetlicy szkolnej.
Czas trwania: 30 - 45 minut
Warunki: dywan, stoliki z krzesełkami
Metody i techniki: słowne(rozmowa kierowana, czytanie bajki, instrukcja, objaśnienia)
Aktywizujące (zabawa „Czarodziejski sklep”)
Formy: grupowe, indywidualne,
Środki: różdżka, papierowe kółeczka, kartki z bloku rysunkowego, kredki,
Literatura: „Bajka o mróweczce” z: Molicka M., „Bajkoterapia”, Media Rodzina, Poznań 2002, s.167-168.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie uczestników i prośba, aby na przygotowanych papierowych kółeczkach narysowali „buźki” z jakim nastrojem rozpoczynają dzisiejsze zajęcia.
2. Zabawa integrująca grupę:
Prowadzący z różdżką informuje uczestników spotkania siedzących w kręgu na dywanie, że zabierze ich w czarodziejski świat- zaczarowane miejsce, ale zanim to nastąpi prosi, by przekazując sobie różdżkę, którą przyniósł, przedstawiali się (wypowiadając imię), powiedzieli co jest ich marzeniem /prowadzący zajęcia jeśli to możliwe występuje w przebraniu wróżki, czarodzieja/
3. Czytanie tekstu.
Prowadzący zachęca uczestników do zamknięcia oczu i wysłuchania tekstu: „Bajka o mróweczce”.
4. Rozmowa kierowana na temat przeczytanego tekstu:
- Kto jest głównym bohaterem opowiadania?
- Jak wyglądała mróweczka?
- Dlaczego mróweczka nie chciała chodzić do szkoły?
- Jakie wydarzenie zmieniło sytuację mróweczki?
- Jak się teraz czuła mróweczka?
- Jak się czuli ci, którzy dotychczas wyśmiewali mróweczkę?
Wspólne ustalenie z uczestnikami: kiedy dobrze czują się w szkole, są szczęśliwi i dlaczego, a kiedy czują się w szkole źle i dlaczego, oraz jak należy reagować na problemy i cierpienia innych?
5. Zabawa „Czarodziejski sklep”:
Prowadzący wypowiadając magiczne zaklęcie: /Abrakadabra, hokus pokus. Przenosimy się teraz do czarodziejskiej krainy, w której zaczarowany sklep odwiedzimy./ i dotykając różdżką każdego dziecka, przenosi je w zaczarowany świat, do czarodziejskiego sklepu, w którym można kupić wszystko, co tylko się zechce, w którym nie są potrzebne pieniądze.
Prowadzący prowadzi uczestników do stołu-lady sklepowej, tłumaczy zasady zabawy: jeden z was będzie właścicielem naszego czarodziejskiego sklepu i usiądzie za stołem. Wszyscy pozostali wyobrażają sobie, że w tym sklepie można wszystko kupić, co tylko się zechce. Gdy na przykład ktoś chciałby lepiej czytać, może pójść do czarodziejskiego sklepu i powiedzieć: „Chciałbym trochę lepiej czytać; czy mogę to kupić?” Właściciel odpowie mu: „Tak, to można tu kupić. Co mi za to dasz?” Klient musi powiedzieć, co za to da. Nie wolno mu dać pieniędzy, ale może na przykład powiedzieć: „Potrafię dość dobrze liczyć; to dam ci w zamian”. Albo powie: „Przychodzę zawsze bardzo punktualnie do szkoły. To dam ci w zamian”.
Zrozumieliście, jak zabawa się toczy?...
Kto chciałby być pierwszym właścicielem sklepu?...
6. Podsumowanie zabawy:
- Czy zabawa podobała mi się?
- Co kupowano szczególnie często?
- Co kupiłem dla siebie?
- Co dawano szczególnie często w zamian?
- Co sam dałem?
- Czy nauczyciel-prowadzący także coś kupił?
- Jeżeli tak, to co kupił i co dał w zamian?
7. Powrót do codzienności.
Dzieci stoją w kręgu z zamkniętymi oczami trzymając się za ręce, prowadzący wypowiada zaklęcie: Musimy już wracać do naszej szkoły i pożegnać czarodziejski świat, ale to co nas dzisiaj tutaj spotkało zabierzemy w codzienności czas.
Dzieci otwierają oczy i siadają.
8. Podsumowanie: rozmowa z dziećmi uświadamiająca, że nikt z nas nie ma wszystkiego, wszyscy czegoś potrzebujemy, powinniśmy się dzielić, wszyscy razem mamy więcej, uzupełniamy się. Nie należy wyśmiewać się z braków niedoskonałości innych, ja tez mam braki. Trzeba akceptować innych takimi jacy są. Nie należy bać się odrzucenia, ja też mogę dać coś grupie.
9. Piosenka (w miarę możliwości): „Bo nikt nie ma z nas tego, co mamy wszyscy razem, gdy każdy wnosi ze sobą to, co ma najlepszego. Zatem, aby wszystko mieć, potrzebujemy siebie razem, bracie siostro ręka w rękę z nami idź.” śpiewana razem z uczestnikami z pokazywaniem gestów.
10. Ewaluacja: Dzieci dla określenia nastroju po zajęciach rysują pogodę jaką mają teraz w sercu- „buźki” z jakim nastrojem kończą dzisiejsze zajęcia.

Katarzyna Zygadło