Proces kształtowania się osobowości - jego mechanizm i dynamika

Proces kształtowania się osobowości – jego mechanizm i dynamika
W koncepcji osobowości traktowanej jako struktura relacji, czyli dynamicznych związków jednostki z jej otoczeniem społecznym, nie pomijamy wrodzonych i nabytych właściwości organizmu. Istotne znaczenie mają doświadczenia wyniesione z działań. Jeżeli traktujemy te działania jako rozwiązywanie zadań w różnych sytuacjach, to dzięki temu uwzględniamy wszystkie czynniki jakie je warunkują (czynniki wewnętrzne i zewnętrzne). W tym ujęciu osobowość jest organizacją, której funkcje regulacyjne są nastawione na ukierunkowania i cele działań. Są to przesłanki teoretyczne stanowiące koncepcję kształtowania się osobowości.
Pierwszym źródłem dynamiki procesu kształtowania się osobowości jest aktywność życiowa podmiotu.
„Człowiek przychodzi na świat z takimi właściwościami organizmu i gotowymi strukturami, które umożliwiają mu nawiązywanie kontaktów z otoczeniem przez różne formy działań”.
Stopniowo warunki zewnętrzne zaczynają wyznaczać sytuacje do działań. Jednostka odbiera każdą sytuację, w której uczestniczy zgodnie z warunkami obiektywnymi otoczenia i subiektywnymi podmiotu działającego. Do warunków subiektywnych należą warunki wrodzone, a później również warunki nabyte (doświadczenia). Poprzez uczestnictwo w różnych sytuacjach jednostka wchodzi w dynamiczne związki z otoczeniem. Stopniowo wraz z rozbudowywaniem związków powstaje pierwsza złożona struktura funkcjonowania, którą zauważamy u podstawy pozycji jaką jednostka zajmuje w swojej rodzinie. Związki funkcjonalne posiadają swoją dynamikę. „(...) funkcjonowanie jest uzależnione od warunków, w jakich związki te się ukształtowały, a każda zmiana jednego z warunków wywołuje działania zmierzające do przywrócenia tej równowagi”.
W tym ujęciu osobowości proces rozwoju polega na „rozbudowywaniu się i przekształcaniu struktury funkcjonowania jednostki, czyli kształtowaniu się organizacji. Sprowadza się do swoistego organizowania się doświadczeń wynoszonych z uczestniczenia w kolejno zmieniających się sytuacjach. (... ) Organizowanie się doświadczeń oznacza ich włączanie się do już ukształtowanych struktur”. Pierwsza forma struktury osobowości jest względnie trwała i kształtuje się w wieku przedszkolnym pod wpływem funkcjonowania w rodzinie. Prawidłowe kształtowanie się struktury funkcjonowania stanowi podstawę do pełnego rozwoju. Poprzez prawidłowe kontakty z otoczeniem następuje rozbudowa struktury funkcjonowania, a co za tym idzie organizacja wewnętrzna bogaci się w nowe właściwości ukazujące perspektywy działania.
„Rozbudowująca się struktura funkcjonowania jednostki obejmuje najpierw dostępne warunki otoczenia, a następnie świat w wymiarze znaczeń i wartości. Wraz z rozwojem świadomości powstają nowe warunki, dzięki którym jednostka może coraz bardziej świadomie kształtować siebie i otoczenie”.