Nauczyciel jako uczeń

Zawód nauczyciela jest z całą pewnością zawodem specyficznym, wymagającym swoistych kompetencji. Nauczyciel jest instytucjonalnie związany z wychowaniem, rozwojem i kształceniem dzieci i młodzieży. Do jego obowiązków należy przede wszystkim przekazywanie wiedzy, kształtowanie naukowego poglądu, realizacja podstawowych celów wychowania, wdrażanie do samodzielności i samokształcenia, krzewienie tradycji narodowej, jak również przygotowanie do stałego uczenia się oraz korzystania z możliwości i rozwiązań edukacji ustawicznej. Od tego, jak jest przygotowany oraz doskonalony nauczyciel zależy jakość jego pracy, zależą rezultaty kształcenia nowych specjalistów, rezultaty wychowania młodego pokolenia, znajomość tradycji i kultury narodowej.
Doskonalenie i dokształcanie nauczycieli jest jednym z podstawowych problemów edukacyjnych. Kształcenie nauczycieli nie musi przebiegać według jednolitego wzorca.
W państwach Unii Europejskiej nauczyciele stanowią najliczniejszą grupę zawodową wśród pracowników budżetowych. W zakresie ich kwalifikacji, pełnionych ról i warunków pracy istnieje bardzo duża różnorodność. Nie można więc oczekiwać, że istnieje pojedynczy model kształcenia nauczycieli, na tle istniejącej różnorodności.
Obecny system kształcenia, dokształcania i doskonalenia nauczycieli w Polsce jest pod wieloma względami urozmaicony. Dotyczy to przede wszystkim:
- statusu społeczno- prywatnego nauczycieli, gdyż dzieli się on na sektor państwowy i niepaństwowy,
- poziomu kształcenia, czego przejawem jest podział na szkolnictwo akademickie i nieakademickie,
- trybu studiów, które dzielą się na stacjonarne, zaoczne i wieczorowe,
- liczby kierunków kształcenia, tzn. przygotowania nauczycieli do nauczania jednego lub dwóch przedmiotów,
- programu studiów pedagogicznych, który na ogół obejmuje stosunkowo małą liczbę godzin nauk o wychowaniu jak i zajęć praktycznych.
Samokształcenie jest zarówno procesem oświatowym, jak i stylem życia, które charakteryzuje aktywne poznawanie świata i siebie, doskonalenie swej osobowości we wszystkich dziedzinach kształcenia i wychowania, nie tylko umysłowej, ale także społeczno-moralnej, estetycznej i fizyczno-zdrowotnej.
Nauczyciel, który ma się stać przewodnikiem po świecie wartości oraz realizatorem wskazania Janusza Korczaka bycia „ojcem cudzych dzieci,” musi być kształcony wielostronnie. Jest to konieczne, aby zdobyć niezbędne w tym zawodzie cechy i przymioty. Są nimi: empatia, opiekuńczość, odpowiedzialność, racjonalne myślenie, kompetentność w profesji, optymizm pedagogiczny, stosunek do wychowanków oparty na demokratycznym, podmiotowym stylu kierowania oraz kultura osobista.
Współczesna rzeczywistość bombarduje nas wciąż nowymi wynalazkami technologicznymi, stajemy się społeczeństwem żądnym informacji. Zatem stać w miejscu bez zainteresowania się tym, co się wokół nas dzieje, to jakby cofać się w czasie. Dzisiaj każde dziecko – od najmłodszych lat – stara się podążać za informacją, a więc nauczyciele również nie mogą pozostać w tyle.
Coraz szybszy rytm życia społecznego ogromnie skomplikował pracę nauczyciela. W warunkach dynamicznych zmian społecznych, a zwłaszcza niezwykłego tempa osiągnięć naukowo-technicznych, nie tylko rosną wymagania w zakresie efektów pracy dydaktyczno- wychowawczej, ale także szybciej następują zmiany w treściach i organizacji kształcenia. Wprawdzie współczesność zapewnia nauczycielowi coraz lepsze przygotowanie, wspiera skuteczniej jego wysiłki dostarczając doskonalszych narzędzi pracy, lecz stawia go też w obliczu koordynowania różnych wpływów wychowawczych i efektywnego wykorzystania środków oddanych do dyspozycji szkoły.
Potrzeba samorealizacji jest niezmiernie ważna w życiu każdego człowieka, a w przypadku nauczyciela nabiera ona szczególnej wartości. Argumentem uzasadniającym potrzebę samodoskonalenia nauczycieli jest możliwość przeciwstawiania się spotkanym wśród nich deformacjom psychicznym tego rodzaju jak: nerwowość, brak opanowania, pedanteria, małostkowość i przesadna dbałość o własny prestiż itp. Nie poddane osobistej kontroli mogą jeszcze bardziej utrudniać należyte wywiązywanie się ze swych obowiązków zawodowych.
Kolejnym nie mniej ważnym argumentem jest ochrona przed grożącym nauczycielowi zrutynizowaniem w postępowaniu pedagogicznym. Nie ulega wątpliwości, iż poddając się procesowi samodoskonalenia skuteczniej może przeciwstawić się zrutynizowanemu postępowi pedagogicznemu. Pedagog z łatwością zauważa, że przyczynami jego niepowodzeń w nauczaniu i wychowaniu mogą być nie tylko uczniowie i złe warunki, w jakich pracuje, ale także przyczyny tkwiące w nim samym.
Podsumowując, edukacja przez całe życie jest koniecznością, jest wyzwaniem stojącym przed współczesnym pedagogiem. Przed edukacją nauczyciela staje bowiem zadanie przygotowania dzieci i młodzieży do osiągania sukcesów, radzenia sobie w sytuacjach współzawodnictwa i rywalizacji.