Uwarunkowania dotyczące powstania wad postawy ciała dziecka przedszkolnego i ich korekcji

Jednym z warunków normalnego rozwoju i zdrowia człowieka jest sprawa jego prawidłowej postawy ciała. Postawa ciała jest cechą charakterystyczną każdego człowieka, na to ogólne wrażenie rzutuje budowa ciała, a więc sylwetka człowieka. Istnieje wiele definicji określających postawę jako swobodny układ ciała w pozycji stojącej – sposób „trzymania się osobnika”; jest to także nawyk ruchowy, w dużej mierze zależny od budowy naszego ciała, sprawności funkcjonowania jego narządów i układów, a także działalności człowieka jako istoty społecznej.
Prawidłowa postawa to także estetyczna sylwetka osobnika, harmonijne wykonywanie ruchów. Jakże często mówimy „on ma piękną sylwetkę”, to znaczy estetyczną, prawidłową poprawną.
O postawie ciała decyduje wzajemne ułożenie elementów ciała: głowy, kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy kończyn. Największy wpływ na postawę ciała ma kształt kręgosłupa. Stanowi on konstrukcję wieloczłonową, niezwykle pod względem budowy i funkcji zróżnicowaną. U dorosłego prawidłowo ukształtowany kręgosłup ma, patrząc z boku, fizjologiczne wygięcia: do przodu – zwane lordozami (lordoza szyjna i lordoza lędźwiowa) oraz do tyłu – w odcinku piersiowym (kifoza piersiowa). Patrząc z tyłu, kręgosłup powinien być prosty. Brak wygięć bocznych to cecha zdrowego kręgosłupa w każdym wieku – a więc również w wieku przedszkolnym.
Postawa ciała prawidłowa to:
- głowa ustawiona wprost nad klatką piersiową, biodrami i stopami lub podana nieco ku przodowi,
- klatka piersiowa wysklepiona ku przodowi, przy zachowaniu swobodnego oddychania,
- brzuch lekko wygięty lub płaski,
- plecy łagodnie wygięte, przy czym łopatki nie wystają poza linię pośladków,
- ręce i nogi prawidłowo ukształtowane,
- stopy wysklepione.
Nieprawidłowa postawa ciała jest wtedy, gdy:
- głowa jest wysunięta do przodu lub wysunięta w bok,
- klatka piersiowa płaska , zapadnięta lub zniekształcona, barki wysunięte do przodu,
- brzuch wypukły, wysunięty do przodu lub zwiotczały, obwisły,
- plecy zgarbione, zaokrąglone, a miednica posiada zbyt duże nachylenie, co łącznie daje silne wygięcie krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej,
- stopy płaskie.
Dobra, poprawna postawa ciała ma ogromne znaczenie dla zdrowia dziecka. Jeżeli dziecko zażywa dużo ruchu, przebywa w higienicznych warunkach i prawidłowo odżywia się, to jego postawa ciała kształtuje i rozwija się w sposób prawidłowy. W związku z tym niezmiernie ważnym zadaniem rodziców jest dbałość o poprawną postawę dziecka, która w okresie przedszkolnym i pierwszych lat szkolnych łatwo ulega zniekształceniu.
Wadą postawy nazywamy zmiany w wyprostowanej, swobodnej pozycji ciała, które zdecydowanie różnią się od ukształtowania typowych dla danej płci, wieku, budowy konstytucjonalnej.
Przyczyny wad są różnorodne o pochodzeniu zarówno zewnętrznym (środowiskowym), jak i wewnątrzustrojowym. Predyspozycje wrodzone wyrażają się wiotkością stabilizatorów układu ruchu, zaburzeniami czynności chrząstek wzrostowych, zaburzeniami równowagi mięśniowej. Najczęstszymi przyczynami zewnętrznymi są nieprawidłowe warunki i tryb życia: brak ćwiczeń fizycznych, zabaw ruchowych oraz zły nawyk postawy. Jednym z największych niebezpieczeństw, jest mała aktywność ruchowa, siedzący tryb życia i jednostajność pozycji ( oglądanie telewizji, siedzenie przed komputerem), na które – znajdujący się w okresie intensywnego wzrostu organizm dziecka – nie jest dostatecznie uodporniony. Mała aktywność ruchowa sprawia, że mięśnie są słabsze, a układy krążenia i oddechowe mniej wydolne. Organizm dziecka staje się przez to bardziej podatny na niekorzystne zmiany. Wadliwą postawę wywołują także częste przyczyny natury psychicznej – przygnębienie, zahukanie, co tak często można zauważyć u dzieci wychowujących się w nieodpowiedniej atmosferze domowej, a także przejściowe osłabienie po przebytych chorobach.
Wady postawy nie tylko sprawiają bóle, cierpienia, lecz także obniżają ogólną sprawność fizyczną. Wywierają hamujący wpływ na rozwój naturalnych czynności ruchowych – chód, bieg, skok, rzut; stale przydatne w życiu codziennym. Wadom postawy sprzyja słaby rozwój mięśni, mała siła lub osłabienie ich.
U dzieci o silnej budowie ciała (dobrze umięśnionych z niewielką ilością tkanki tłuszczowej) wady postawy ciała występują rzadko. Natomiast u dzieci o budowie charakteryzującej się przewagą słabych elementów konstrukcji (mało tkanki mięśniowej, duże odłuszczenie) są bardziej skłonne do nabywania wad postawy.
Wady postawy u dzieci w wieku przedszkolnym najczęściej występują rzadko. Pewne ich nasilenie obserwuje się od 5 roku życia. Są to jednak najczęściej wady o nieznacznym stopniu zaawansowania zmian. Można je, w zdecydowanej większości przypadków, łatwo usunąć i to niekoniecznie za pomocą skomplikowanych ćwiczeń korekcyjnych czy rehabilitacyjnych. Najczęściej dla skorygowania wad postawy dzieci w wieku przedszkolnym wystarcza ogólne wzmocnienie organizmu przez stosowanie większej ilości wszechstronnego ruchu.
Gimnastyka korekcyjna jest częścią wychowania fizycznego, jest specyficzną formą ćwiczeń fizycznych, w których ruch został w pewnej mierze podporządkowany celom terapeutycznym. Stosowane tu ćwiczenia mają doprowadzić przede wszystkim do korekcji postawy ciała.
Gimnastyka korekcyjna jest kierowana głównie do dzieci młodszych z wadami nie wymagającymi jeszcze postępowania rehabilitacyjnego. Są to dzieci z przedszkoli i młodszych klas szkoły podstawowej, u których wady postawy są wynikiem słabego umięśnienia, dystonii mięśniowej oraz nieprawidłowego nawyku w utrzymaniu postawy ciała. Dzieci te wymagają dodatkowej dawki ruchu – ruchu korekcyjnego. Aby zachęcić je do ćwiczeń, stworzyć dodatkową motywację, należy w zajęciach gimnastyki korekcyjnej stosować zabawy i gry ruchowe.
Celem gimnastyki korekcyjnej jest:
- skorygowanie istniejących zaburzeń statyki ciała i doprowadzenie jej, o ile jest to możliwe, do stanu prawidłowego,
- niedopuszczenie do powstania wad postawy ciała, gdy zaistnieją warunki sprzyjające ich powstaniu,
- doprowadzenie sprawności fizycznej dziecka do stanu uznanego za prawidłowy.
Cel ten osiąga się drogą realizacji następujących zadań:
- wyrobienie u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego,
- wytworzenie silnej wytrzymałej stabilizacji mięśniowo-więzadłowej kręgosłupa po uprzednim usunięciu dystonii mięśniowej,
- wdrożenie do rekreacji ruchowej uwzględniającej elementy profilaktyki i korekcji zaburzeń,
- opanowanie przez dziecko i jego środowisko rodzinne wiedzy i umiejętności dotyczących spraw jego zdrowia związanych z wadą.
Realizację wyżej wymienionych zadań i celów realizuje się poprzez schemat postępowania korekcyjnego w którym uwzględnia się następującą kolejność działań:
1) Uświadomienie dziecku i rodzicom obecności wady i wynikających z tego zagrożeń.
2) Ustalenie i zapewnienie optymalnych warunków toru środowiskowego.
3) Rozciągnięcie mięśni przykurczonych.
4) Nauka przyjmowania postawy skorygowanej.
5) Wzmacnianie mięśni osłabionych.
6) Wyrabianie nawyku postawy prawidłowej.
Największy wpływ na prawidłowy rozwój dzieci mają rodzice i nauczyciele. Oni przebywają z dziećmi najdłużej i są dla niego wzorami, przekazują wiadomości, umiejętności i nawyki. Warunki w jakich żyje, przebywa i wypoczywa dziecko w znacznym stopniu wpływają na jego postawę. Wiele wad postawy powstaje na wskutek niekorzystnych wpływów środowiskowych. Bez ich zmiany, bez usunięcia czynników powodujących utrwalenie wad postawy, niemożliwe jest osiągnięcie korekcji postawy. Tak więc organizacja warunków życia dziecka pod kątem profilaktyki i przeciwdziałania wadom postawy zależy od świadomości i aktywności rodziców.
Świadomość – to zdolność do krytycznej, obiektywnej oceny rzeczywistości i umiejętność ustosunkowania się do niej, określenie w niej swojego miejsca, a także zdanie sobie sprawy z czegoś. Świadomy rodzic to taki który zdaje sobie sprawę z pełni odpowiedzialności spoczywającej na nim, w organizacji warunków życia dziecka pod kątem profilaktyki i przeciwdziałania wadom postawy, a także taki, który jest świadomy zagrożeń wynikających z nieprawidłowych warunków środowiskowych. Ogromna jest również jego rola w szeroko pojętym wychowaniu fizycznym dziecka.
Zapobieganie wadom postawy u dzieci przedszkolnych powinno sprowadzać się do zapewnienia im wszechstronnej, zgodnej z potrzebami rozwojowymi aktywności ruchowej (umożliwienie dużej dawki ruchu, zwłaszcza na świeżym powietrzu, odpowiedniej ilości snu), kształtowaniu nawyku „poprawnego trzymania się” (utrzymania poprawnej postawy), eliminowania długotrwałego siedzenia przed telewizorem i komputerem, odpowiedniego odżywiania, dostosowania sprzętów domowych (krzesła, stół) do wysokości ciała dziecka oraz unikania pozycji i sytuacji sprzyjających rozwoju wady.
Zapewnienie dziecku w czasie przebywania w przedszkolu i domu warunków higienicznych, racjonalnego rozkładu pracy i wypoczynku z uwzględnieniem zabawy i ruchu w pomieszczeniu oraz na powietrzu, pełnowartościowego odżywiania może w znacznym stopniu ograniczyć powstanie i rozwój wad postawy. Jest to podstawowe zadanie rodziców w kształtowaniu prawidłowej postawy ciała u dziecka.