Rola komputera w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Rola komputera w pracy z dziećmi
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

W ostatnim czasie obserwuje się dynamiczny rozwój zastosowań komputera w różnych dziedzinach życia, także i w edukacji. W pedagogice, komputer występuje jako narzędzie służące do wykonywania szeregu czynności użytkowych, np. dydaktycznych, zarówno w odniesieniu do elementów procesu nauczania jak i uczenia się. Jeżeli proces dydaktyczny zdefiniujemy jako ciąg systematycznych czynności nauczycieli i uczniów umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy, ukształtowanie określonych umiejętności, nawyków, postaw, to komputery mogą być istotnym czynnikiem wpływającym na skuteczność tego procesu (B. Siemieniecki 1992).
Sposoby wykorzystania komputera w nauczaniu mogą być następujące (B. Siemieniecki 1994):
• komputer jako nauczyciel;
• komputer jako narzędzie;
• komputer jako uczeń.
Zdaniem K. Berlińskiej (1990) komputery w kształceniu dzieci i młodzieży spełniają cztery funkcje:
• informacyjną;
• ćwiczeniową;
• kontrolną;
• organizacyjną.
Komputerowe wspomaganie nauczania ma tę główną zaletę, że nadaje informacjom bardzo atrakcyjną i urozmaiconą formę. Wykorzystując komputer w nauczaniu, dzieci uczą się formułowania problemu i analizowania możliwości uzyskania jego optymalnego rozwiązania. Wyrabia to u nich nawyki myślenia pojęciowego, twórczego i realizuje w ten sposób cel procesu nauczania i uczenia się. Poprzez korzystanie ze sprzętu informatycznego kształtowany jest nawyk do koncentracji i właściwej organizacji swojej pracy. Zaznajomienie ze sposobem użycia klawiatury, uruchomieniem programu i praca z nim stanowią istotny element kultury informatycznej wzbogacanej na dalszych etapach edukacji. Wykorzystanie komputera do opracowania nowego materiału przyczynia się do powstania pozytywnej motywacji do nauki, rozbudza aktywność poznawczą uczniów i umiejętność rozwiązywania przez nich sytuacji zadaniowych czy problemów o różnym stopniu trudności. Praca z komputerem bez wątpienia rozwija wyobraźnię, uczeń odczuwa indywidualną odpowiedzialność za swoją pracę. Zastosowanie dydaktycznych gier komputerowych wprowadza element współzawodnictwa, silnie aktywizuje, zachęca ucznia do rywalizacji z samym komputerem. Gry bawiąc jednocześnie uczą, diagnozują lub służą terapii. Komputer „nie zdenerwuje się” mimo kolejnych potknięć ucznia, powtórzy wielokrotnie to samo zadanie, gdy zajdzie taka potrzeba. Brak oceny stawianej dziecku przez komputer spowoduje, że dziecko może pracować z nim bez stresu (S. Juszczyk, W. Zając 1997).
W pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi podstawowa przesłanką oceny zasadności wykorzystania komputera powinna być jego wartość rewalidacyjna. W pedagogice specjalnej wyróżnia się cztery podstawowe drogi ukierunkowujące prace rewalidacyjną (J. Doroszewska 1989):
• działania kompensacyjne;
• działania korekcyjne;
• działania usprawniające;
• wzbudzanie dynamizmu rewalidacyjnego.
Działania kompensacyjne polegają na udostępnianiu poddawanej rewalidacji osobie takich warunków, które pozwolą zaburzone funkcje zastąpić czymś, co posiada dla niej porównywalne znaczenie. Najprostszymi działaniami kompensacyjnymi są te, które obejmują oprotezowanie. Dla osób niepełnosprawnych ruchowo komputer stanowi urządzenie umożliwiające samodzielną aktywność, np. dzieciom z porażeniem mózgowym, które korzystając z komputera mogą pisać, malować, korzystać z programów alternatywnej komunikacji, jeżeli silnie zaburzona jest mowa. Osoby niedowidzące mogą skorzystać z programów powiększających pismo na monitorze, a niewidome – z urządzeń pozwalających odczytywać, pisać i drukować teksty alfabetem Braile΄a. Tym, którzy nie mogą samodzielnie poruszać się komputer pozwala komunikować się z otoczeniem, np. poprzez Internet. W przypadku ograniczeń w sferze intelektualnej komputer staje się środkiem oglądowego poznania rzeczywistości.
Działania korekcyjne, zmierzające do naprawy zaburzonej funkcji organicznej bądź psychicznej, wsparte komputerowo pozwalają zarówno nauczycielowi jak i uczniowi, staranniej kontrolować wykonywane czynności, wymuszając wręcz precyzyjne ich wykonanie. Komputer stwarza szerokie możliwości obrazowania wzorca poprawnego działania i jego wyniku, co umożliwia szybkie korygowanie błędów, np. w przypadku wad wymowy, zaburzeń sfery ruchowej, ale także w trudnościach w pisowni wyrazów, gramatyce, ortografii, wykonywaniu działań arytmetycznych.
Działania usprawniające – już sama obsługa systemu wymaga posługiwania się klawiaturą lub myszą, przez co usprawnia się ręka, ćwiczy koordynacja wzrokowo-ruchowa, rozwija umiejętność koncentracji uwagi, spostrzegawczość oraz inne funkcje percepcyjne.
Dynamizowanie wysiłku nastawionego na usprawnianie zaburzonej funkcji jest bardzo ważne w pracy rewalidacyjnej bez względu na rodzaj niepełnosprawności. Dla osiągnięcia tego celu niezbędne jest oddziaływanie na sferę motywacji oraz emocji. Komputerowe wspomaganie procesu rewalidacji przynosi niekiedy zaskakujące wręcz rezultaty, gdyż komputer jest urządzeniem bardzo atrakcyjnym dla uczniów. Żmudna nieraz praca staje się atrakcyjną, a uczniowie mobilizują się do dalszych wysiłków. „Dynamizująca” rola komputera przejawia się jeszcze w innym aspekcie. Stworzenie dzieciom specjalnej troski możliwości pracy z komputerem przybliża je do świata ludzi „normalnych”, co znacznie wzmacnia ich samoocenę, podnosi wiarę we własne możliwości. Upowszechnianie edukacji komputerowej w procesie rewalidacji jest dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych szansą na wyrównywanie możliwości życiowych (J. Łaszczyk 2001).

Literatura:
1. Berlińska K.: Komputer jako środek kształcenia. [W:] Kształcenie, wychowanie i opinie w obliczu przemian. (red.): W. Strykowski, K. Berlińska, T. Żuk. Poznań 1990.
2. Doroszewska J.: Pedagogika specjalna. Ossolineum, Wrocław 1989.
3. Juszczyk S., Zając W.: Komputerowa edukacja uczniów z zaburzeniami w czytaniu i pisaniu. „Śląsk” Sp. Z o.o., Katowice 1997.
4. Łaszczyk J.: Rola komputera w edukacji dzieci specjalnej troski. „Szkoła Specjalna” nr 1, 2001.
5. Siemieniecki B.: Komputery i hipermedia w procesie edukacji dorosłych. Toruń 1994.