Rola nauczyciela - wychowawcy w zaspokajaniu potrzeb dziecka w młodszym wieku szkolnym

Rola nauczyciela w zaspokajaniu potrzeb dzieci w klasach I – III jest ogromna, bowiem to właśnie nauczyciele zaspokajają większość potrzeb dzieci w tym właśnie wieku. Nauczyciel powinien być otwarty na nowości, powinien poznawać i stosować interesujące metody pracy pedagogicznej. Powinien starać się poznać środowisko domowe uczniów, a także lokalne uwarunkowania społeczne, historyczne, kulturowe. Niezbędnymi cechami, którymi powinni być obdarzeni nauczyciele, to jak twierdzą liczni pedagodzy: autentyzm, akceptacja i empatia. W szkole nie tylko uczniowie powinni się uczyć, rozwijać i kształtować swe umiejętności. Takie samo za-danie stoi przed nauczycielami.
Funkcjonowanie instytucji, a zarazem „systemu” społecznego, jakim jest szkoła, zależy od tego, w jaki sposób uczniowie i nauczyciele wypełniają swoje zadania.
Tadeusz Tomaszewski podaje taką definicję zadań:
„Zadania wynikają ze szczególnych układów wzajemnego stosunku człowieka ze światem otaczającym. Jeśli układ ten jest pod jakimś względem niepomyślny (sytuacja zagrożenia, deprywacji, niewygody, utrudnień, stresu, itp.), powstaje stan potrzeby i związana z tym aktywność”.
Jest to więc , jak widać, zależność dwustronna:
— jeśli człowiek nie wypełnia zadań, naraża się na dezaprobatę społeczną;
— niewypełnienie zadań odbija się niekorzystnie na funkcjonowaniu systemu społecznej organizacji.
Zadanie polega na powiązaniu celu z potrzebą. Nauczyciel musi po-trafić przekształcić sytuacje niepomyślne w pomyślniejsze oraz znaleźć do każdej sytuacji trudnej jej rozwiązanie.
Nauczyciel świadomie stwarza sytuacje wychowawcze, organizuje działalność dziecka, (np. kontakt z przyrodą, otoczeniem), świadomie i celowo kształtuje czynności psychiczne: myślenie, mowę, spostrzeganie, wyrabia nawyki, umiejętności i nowe sprawności. Nauczyciel wychowuje dziecko – zaspokaja jego potrzeby, odnosi się do jego woli, charakteru, umiejętności, współżycia w grupie. W procesie wychowania oczywiście bierze udział proces uczenia się. Tak więc w wychowaniu ważne jest kształtowanie zdolności obronnych osoby na zagrożenie jej życia, indywidualności, mocy sprawczej czy osobistej godności.
Nauczyciel w procesie nauczania powinien uwzględniać indywidualne potrzeby i predyspozycje ucznia, kierować jego nauczaniem i wychowaniem w oparciu o następujące instrukcje:
— zajęcia w szkole podstawowej powinny przyczyniać się do te-go, żeby dziecko stało się bardziej samodzielne, odpowiedzialne oraz ciekawe wiedzy;
— zabawa, wolne zajęcia, dialog i praca grupowa są, obok planowanego, stawiającego sobie konkretne zadania procesu nauczania, najważniejszymi czynnościami i formami nauki dziecka w szkole;
— istotne cele wychowawcze szkoły podstawowej można osiągnąć poprzez współuczestnictwo dzieci w kształtowaniu zajęć lekcyjnych, to znaczy w określaniu treści i sposobów pracy co do poszczególnych przedmiotów;
— decydujące znaczenie w wychowaniu dziecka ma sposób zwracania się nauczyciela do ucznia; czy szanuje jego prawa, czy występuje jako pomocnik i doradca w nauce, a także inicjator określonych zachowań społecznych.
Zadaniem nauczyciela jest wytworzenie w wychowankach motywacji, czyli wewnętrznego procesu regulującego pewne czynności, w taki sposób, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonych celów. Tak więc, wszystkie zachowania uczniów ułatwiające osiągnięcie celów będą przez nauczyciela wzmacniane, natomiast zachowania czy reakcje przeciwne będą przez nauczyciela wyhamowywane.
Motywowanie aktywności uczniowskiej, zarówno w pracy lekcyjnej, jak i domowej, należy zawsze do bardzo istotnych działań nauczyciela – kierownika uczniów.
Do specjalnych form motywacyjnych stosowanych przez nauczycie-li mogą należeć między innymi:
— konkursy, wiadomości i umiejętności;
— zawody sportowe i sprawnościowe w różnych dyscyplinach;
— olimpiady przedmiotowe, problemowe, artystyczne;
— turnieje w różnych dziedzinach aktywności;
— wyzwanie rzucone uczniom, ale jednocześnie demonstracja wiary w ich sukces;
— korzystanie z atrakcyjnych źródeł wiedzy, materiałów i środ-ków dydaktycznych;
— obietnica nagrody, rozgłosu w szkole, satysfakcja w różnych postaciach: wysoka ocena, dyplom;
— wystawy, przeglądy prac i wytworów uczniowskich.
Motywacje wzmacniają potrzeby uczniów, oraz wpływają na ich zaspokajanie (zwłaszcza potrzeby miłości, ciepła, bezpieczeństwa i uznania).
Jak wynika z przedstawionych form działań motywacyjnych, cały proces kształcenia i wychowania może charakteryzować się pozytywną motywacją, wzmacniającą zachowania uczniów, umożliwiającą realizację celów, jakie szkoła stawia przed uczniami.
Praktycznie wszystkie zachowania nauczycielskie mogą mieć walor motywacyjny, zaspokajający potrzeby uczniów. Rzecz w tym, aby każdy nauczyciel aranżował sytuacje motywujące, świadomie i skutecznie dostosowywał je do celów, jakie mają być osiągnięte. Stąd też ogromne znaczenie ma uświadomienie sobie tych celów i stosowanie ich w swojej pracy.
W procesie wychowania organizuje się odpowiednie warunki i sytuacje, sprzyjające zaspokajaniu potrzeb. Potrzebę uczestnictwa w życiu grupy oraz akceptacji i uznania jednostki przez członków grupy można na przykład zaspokoić wprowadzając zespołowe formy pracy na lekcjach lub przez włączenie ucznia w działania samorządu szkolnego, drużyny harcerskiej, itp. zadaniem wychowawcy jest więc podsuwanie dziecku sposobów zaspokajania potrzeb.
Mieczysław Łobocki uzasadnia konieczność zastosowania w wy-chowaniu altruizmu, jako celu w zasięgu uniwersalnym. W opinii tego au-tora, altruizm jest nie tylko bezcenną wartością w sensie moralnym, ale także „warunkiem (sine qua non) wszelkiego ładu społecznego: poczucia bezpieczeństwa w kontaktach interpersonalnych i międzygrupowych” – a przecież taką rolę powinien spełniać nauczyciel w klasach młodszych. Al-truizm rozumiemy jako troskę o dobro drugiego człowieka, każdego człowieka, bez względu na jego pochodzenie, kolor skóry, przynależność narodową czy kulturową.
Odniesieniem postawy altruistycznej może i powinien być każdy człowiek, z którym jesteśmy w kontakcie (nauczyciel – uczeń). Nauczyciel może dawać dziecku swoją radość, swoje zainteresowanie, zrozumienie, swoją wiedzę, humor.
W pracy dydaktycznej wychowawca, który nie współdziała z potrzebami ucznia, który utrudnia lub udaremnia ich zaspokojenie, jest nienawidzony razem ze swoim przedmiotem. Natomiast pedagog, który kojarzy w umysłach ucznia nabywanie wiedzy z zaspokojeniem potrzeb, jest wraz ze swoim przedmiotem lubiany.
W pracy wychowawczej, potrzeby i ich styl decydują o życiu wewnętrznym i zewnętrznym, umysłowym i uczuciowym, o postawach, tragediach i radościach. Toteż jednym z naczelnych zadań wychowawców jest wyrabianie w dzieciach takich potrzeb i takich sposobów ich zaspokajania, które harmonizują z zadaniami szkoły.
Wychowawcy uczą dziecko sposobów zaspokajania potrzeb przez stawianiu mu odpowiednich zadań i wymagań. Starają się „czuwać nad tym, aby wyuczone sposoby zaspokajania przez dziecko potrzeb tzw. Indywidualnych, nie kolidowało ze sposobami zaspokajania potrzeb społecznych”.
Zadaniem nauczyciela jest więc kształtowanie silnej osobowości oraz wytworzenie pełnej jego samodzielności. Stosunek wychowawcy do ucznia powinien opierać się na dwustronnej umowie, a dziecko ma być współpartnerem dorosłych. W każdej sytuacji należy liczyć się z dzieckiem, postępować rozumnie z pozycji jego dobra i dla jego dobra.