Złość i agresja dzieci w wieku przedszkolnym

Często słyszymy, bądź czytamy o złości i agresji, które występują u dzieci, często już u dzieci w wieku przedszkolnym. Rodzice mówią do swoich pociech „Bądź grzeczny, nie złość się”.
Złość i agresja skąd one się biorą czy oznaczają to samo?
Zdaniem J. Ranschburg złość jest emocją o charakterze atakującym, która skłania dziecko do agresji. Agresją zaś nazywamy każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej, mającej na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu.
W książce T. Brazeltona „Dzieci pełne złości” przeczytać można, że złość pojawia się wtedy, gdy zagrożone jest nasze bezpieczeństwo czy pomyślność. Jesteśmy biologicznie zaprogramowani na taką reakcję, co pozwala rozeznać się w trudnym położeniu i znaleźć wyjście z sytuacji. Czasami jednak gniew zbyt szybko prowadzi do pochopnych czynów, nie zostawiając czasu do namysłu. Autor podkreśla również, że termin agresja najczęściej odnoszony jest do bójek czy innych aktów przemocy, może on też sugerować manifestowanie własnego Ja. Można jednak dbać o swoje potrzeby, bronić się przed niebezpieczeństwem i wykorzystywać własne możliwości bez czynienia innym krzywdy.
Złość jest uczuciem, podobnie jak lęk, gniew, czy też smutek, do którego dziecko jak i każda osoba dorosła ma prawo. Złość potrafi szybko mijać, natomiast gdy jest podsycana może łatwo przerodzić się w akty agresji. Zatem złość i agresja to nie to samo ale między jednym i drugim jest cienka granica, którą bardzo łatwo można przekroczyć.
Z kolei Z. Skorny uważa, iż zachowanie się agresywne jest jednym z rodzajów zaburzeń w kontaktach społecznych dzieci i młodzieży. Może ono występować w grupie rówieśniczej, przyjmując formę kłótni, bójek, dokuczania, skarżenia, złośliwych plotek itp. Agresywność przejawiana w okresie dzieciństwa i młodości może u człowieka dorosłego przybrać postać brutalnego lekceważenia cudzych potrzeb i narzucania przemocą własnej woli.
Dzieci agresywne sprawiają dużo trudności, zarówno nauczycielom jak i rodzicom. Są one niezdyscyplinowane, naruszają zasady panujące w przedszkolu, negatywnie wpływają na swoich kolegów. Według E. Bocheńskiej praca z dzieckiem agresywnym wymaga od nas nieustającej uwagi i inwencji. Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania osobowości w taki sposób, aby dziecko umiało nazwać swoje odczucia i świadomie potrafiło hamować swoją agresję. Należy objaśnić dzieciom, że agresja należy do natury każdego człowieka i dzieci także mają prawo ją odczuwać. Ważne jest, jak sobie radzić z takimi uczuciami jak złość oraz jak postępować, kiedy inni wpadają we wściekłość.
Najkorzystniejszym i najbardziej znaczącym środowiskiem w życiu dziecka jest rodzina. To w niej dziecko gromadzi społeczne doświadczenia oraz rozwija się emocjonalnie. Tylko prawidłowo funkcjonująca rodzina może dać wyraz pełnej akceptacji dziecka dostrzegając równocześnie jego wady. Ważnym elementem w procesie wychowania jest stosowanie wzmocnień w konkretnych sytuacjach zachowania się dziecka. Rodzice muszą odpowiednio reagować na problemy i potrzeby dziecka. Nie można dziecku wszystkiego zabraniać i tylko karać, ani też na wszystko pozwalać i tylko nagradzać. Obie te sytuacje prędzej czy później prowadzą do zachowań agresywnych u dzieci.
Problem agresji to również problem nauczycieli przedszkolnych. Wychowawca spełnia bardzo ważną rolę w wychowaniu dziecka, jest dla niego wzorem. Sposób dobrego wychowania musi sobie stworzyć sam, uwzględniając możliwości i charakter swoich wychowanków. Podstawową zasadą jest akceptacja dziecka takim, jakim ono jest. Nie oznacza ona jednak tolerancji złych zachowań. Od wychowawcy w głównej mierze zależy, jakim człowiekiem będzie i na kogo wyrośnie to małe dziecko, jakie podsuniemy mu wartości, wzory, aby miało szansę zostać „kimś” w życiu. Żadna z metod nie będzie dawała określonych rezultatów, jeżeli dziecko nie będzie czuło się bezpiecznie i nie będzie pewne akceptacji zarówno ze strony rodziców jak i nauczycieli.
Literatura fachowa podpowiada nam jak radzić sobie z zachowaniami agresywnymi. Jedną z takich jest książka R. Portmann „Gry i zabawy przeciwko agresji”. Autorka zawarła w niej ponad 150 zabaw i ćwiczeń przezwyciężania złości i agresji. Dzięki nim dzieci mogą nauczyć się akceptować i wyrażać swoje uczucia. Oto kilka prostych ćwiczeń, które proponuje autorka:
1. Podczas zabawy „kiedy jestem wściekły’ dzieci siedzą w kole i pokazują co robią, kiedy się złoszczą,
2. Zabawa „Dziko wściekły” polega na naśladowaniu dzikich zwierząt. Dzieci prychają, szczerzą zęby, biegają w kółko jak tygrys uwięziony w klatce, itp. Grożą sobie nawzajem ale nie wolno się atakować, gdyż to drugie zwierzę może być silniejsze od nas samych. Po pewnym czasie wszyscy zbierają się na „pokojowej konferencji” zwierząt.
Jak twierdzi autorka dzieci uczą się wyrażać złe uczucia i jednocześnie ćwiczą sposoby przezwyciężania napiętej sytuacji; są w tym pomocne ustalane reguły zachowań i zawierane dodatkowe umowy. Dziecko, które użyje siły albo niecenzuralnego słowa ponosi odpowiednie konsekwencje. Proponowane zabawy wychodzą naprzeciw potrzebie ruchu, a jednocześnie stwarzają atmosferę pozytywnego napięcia, wymagają i uczą wzajemnego szacunku.
Agresywne zachowanie dzieci w przedszkolu to sygnał dla nauczyciela, aby właśnie temu dziecku poświęcić więcej uwagi, udowodnić mu, że chcemy być jego partnerem. Bo agresja dziecka to znak, że to właśnie dziecko ma problem i wymaga od nas pomocy, a my wykorzystując nasze umiejętności możemy mu pomóc.

Opracowała: Marzena Pucka

Źródła:
1. Bocheńska E., Przedszkolne zabawy przeciwko agresji. „Edukacja i Dialog” 2003, nr 3
2. Brazelton T. B., Sparrow J. D., „Dzieci pełne złości”, wyd. GWP Sopot 2012
3. Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji, wyd. „Jedność” Kielce 1999
4. Ranschburg J., Lęk, gniew, agresja, wyd. WSiP warszawa 1993
5. Skorny Z., Psychologia wychowawcza dla nauczycieli, wyd. WSiP warszawa 1987
6. http://www.superkid.pl/wierszyki-dla-dzieci-emocje-postawy-i-zachowania

Chciałbym, autor: Dorota Rozwens

Tata na mnie dzisiaj krzyczał,
mama chodzi smutna.
Ciągle sobie obiecuję
grzecznym być od jutra.
Jednak jakieś podłe licho,
co mi siedzi w głowie,
zawsze jakąś nową psotę
chętnie mi podpowie.
Podstawiłem dzisiaj nogę
Kaśce podczas przerwy.
Wytykała do mnie język -
puściły mi nerwy.
Pawła tak mocno popchnąłem,
że aż się przewrócił -
ale sam jest sobie winien,
bo się ze mną kłócił.
Ance rękę wykręciłem -
a niech sobie ryczy.
Mogła dać tę żółtą kredkę,
gdy chciałem pożyczyć.
Antek wszędzie szukał teczki -
ja mu ją schowałem,
a Olkowi z pierwszej ławki
w nos przyłożyć chciałem.
Nikt się nie chce ze mną bawić...
Czy wiecie dlaczego?
Przecież chciałbym w głębi duszy
być dobrym kolegą!