A vista w kształceniu młodego pianisty

Gra a vista- w tłumaczeniu z włoskiego – „na pierwszy rzut oka”. Jest to wykonanie utworu muzycznego od razu, bez przygotowania czyli bez wcześniejszego ćwiczenia. Utwór musi być zagrany w tempie, z uwzględnieniem wskazówek kompozytora dotyczących artykulacji, dynamiki i charakteru, stylu i epoki, z wykorzystaniem najbardziej logicznych i odpowiednich sposobów palcowania. Umiejętność gry a vista pomaga w szybkim odczytywaniu nowego utworu oraz „ogarnięciu” go w całości, jest niezbędna w pracy pianisty – akompaniatora.
Nauczanie gry a vista powinno się rozpoczynać od momentu zaznajomienia ucznia z podstawami notacji. Na początkowym etapie nauczania, kiedy wprowadzamy grę z nut, uczeń stawia „pierwsze kroki” w a vista: widzi nutę-czyta ją-wykonuje na instrumencie. Oczywiście idealne byłoby: widzi(czyta) – słyszy- wykonuje, lecz w praktyce w szkołach muzycznych takie przypadki są raczej rzadkością. Umiejętność usłyszenia dźwięku przed zagraniem zazwyczaj kształtuje się u młodego pianisty z czasem. Potrzebne jest do tego doświadczenie zdobyte podczas pracy na instrumencie oraz słuchania własnej gry. Oto kilka ćwiczeń pomagających w rozwoju słuchu wewnętrznego, pozwalającego nam słyszeć dźwięk przed jego wykonaniem: 1) Słuchanie muzyki z jednoczesnym patrzeniem w nuty- nauczyciel gra prosty utwór, a uczeń śledzi i pokazuje palcem w nutach miejsce aktualnego brzmienia. 2) Nauka utworu bez kontaktu z klawiaturą- zaczynamy od prostych zadań w wolnym tempie- uczeń patrząc w nuty, śpiewa melodię i zapamiętuje ją, a następnie wykonuje na instrumencie z pamięci.
3) Gra utworu a vista po bezpośrednim wysłuchaniu w wykonaniu nauczyciela- uczeń ma wyobrażenie o utworze, co ułatwia mu zadanie. 4)Wykonanie utworu na przemian: śpiew-gra tj. jeden motyw gramy, następny śpiewamy.
Niezmiernie ważne w umiejętności wykonywania utworu bez przygotowania jest dobre „wyczucie” klawiatury- czyli możliwość gry bez patrzenia na nią. W zdobyciu tego nawyku pomoże wyobrażanie sobie jak gramy utwór tylko na podstawie patrzenia w nuty(„na sucho”). Sprzyja to odczuciu własnych ruchów pianistycznych bez patrzenia na klawisze, pomaga również w pojmowaniu nut „graficznie”, czyli rozpoznawaniu od razu, od pierwszego spojrzenia, zapisanych interwałów. Ucząc tego warto podzielić interwały na dwie grupy: 1) Zapisywane tylko na liniach lub tylko na polach-tercje, kwinty, septymy.
2) Jedna nuta na linii a druga na polu- sekundy, kwarty, seksty i oktawy. Warto też ćwiczyć grę interwałów bez patrzenia na klawiaturę- wyobrazić sobie, co chcemy zagrać i ustawić palce na odpowiednią odległość. Ćwicząc systematycznie, po jakimś czasie, nie będziemy już się zastanawiać nad ruchem palców- ręka sama ustawi się w odpowiednią pozycję.
Bardzo ważnym aspektem w nauce grze a vista jest odpowiedni dobór aplikatury (palcowania). Warto zachęcać ucznia, by sam proponował palcowanie np. w krótkich fragmentach odczytywanych etiud i wykorzystywał przy tym wiadomości zdobyte podczas ćwiczenia gam i pasaży.
W czasie wykonywania utworu bez przygotowania niezmiernie znacząca jest umiejętność czytania nut przed zagraniem („patrzenie do przodu”). Grając z uczniem na lekcji a vista, zmuszajmy go do tego, zasłaniając kartką lub dłonią takt(lub fragment taktu), w którym aktualnie się znajduje. Spowoduje to, że młody pianista musi ogarnąć wzrokiem i zapamiętać to, co będzie grał za chwilę, a nie tylko to, co brzmi w danym momencie. Legendarny węgierski pianista i kompozytor Franciszek Liszt podobno był zdolny ogarnąć wzrokiem i zapamiętać aż osiemnaście taktów do przodu!
Nie mniej znaczące podczas nauki gry a vista jest rozwijanie u dziecka już mu poniekąd znanej umiejętności ogarnięcia pianistycznej faktury „pionowo”, a nie tylko poziomo(linearnie) oraz nauczenie go myślenia harmonicznego. Warto część lekcji poświęcić na analizowanie harmonii w aktualnie granych utworach, zgodnie z wiadomościami zdobytymi w szkole , na innych przedmiotach muzycznych. Często dzieci nie widzą powiązania pomiędzy zajęciami z kształcenia słuchu i z instrumentu. Dobrym materiałem do nauki „harmonii na fortepianie” jest praca nad gamami. Ucząc dziecko prawidłowego palcowania i techniki, zwróćmy również uwagę na powiązanie różnych akordów w aktualnie opracowywanej tonacji. Podczas gry a vista pianista powinien wiedzieć jaki jest „tonalny plan” utworu. Oczywiście jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania, uczeń musi potrafić rozpoznać tonację na podstawie znaków przy kluczu oraz wysokości dźwięków na początku i na końcu utworu. Wykonywanie a vista wymaga jednocześnie rytmicznego wyobrażenia muzycznej tkaniny utworu. Rytm w muzyce ma takie samo znaczenie jak melodia. Dzieci grając a vista często skupiają się tylko na wysokości nut, artykulacji, palcowaniu, zapominając przy tym o rytmie. Musimy im o tym regularnie przypominać. Na początku nauki zachęcajmy ucznia do liczenia na głos (możemy liczyć razem z nim), potem pozwólmy mu liczyć ”w myślach” ale dopiero wówczas, gdy widzimy że dziecko ma prawidłowo wykształcone poczucie pulsu.
Emocjonalna wrażliwość pianisty odgrywa bardzo ważną rolę w wykonaniu utworów, również tych bez przygotowania. Oznaczenia tempa, charakteru, dynamiki utworu ,zwolnienia lub przyśpieszenia zapisane w nutach mają bezpośrednie odbicie w grze przez pryzmat muzykalności dziecka. Nie mniej ważne są wiadomości o epokach i stylach, kompozytorach oraz cechach utworów sugerowanych tytułem (np. tańce: ”Walc”, „Polka”, utwory liryczne: „Słodkie marzenie”, czy skoczne: ”Pajacyki”...).
Kształtowanie umiejętności gry a vista powinno towarzyszyć pianiście podczas całego procesu jego kształcenia. Od pierwszych lat w szkole podstawowej starajmy się systematycznie ćwiczyć z uczniem grę bez przygotowania w czasie lekcji fortepianu, zachęcajmy dzieci do regularnego grania a vista w domu. Warto również raz do roku zorganizować w szkole sprawdzian lub konkurs czytania nut a vista .



W tekście wykorzystano materiały z książki T. Worobkiewicz „Metodyka gry fortepianowej”.

Marianna Nowak. Poznań.