O problemach z tożsamością narodową i sztuką

„O problemach z tożsamością narodową i sztuką”

Zdaniem wielu autorów jądrem kultury narodowej w decydujący sposób kształtującym tożsamość narodową jest twórczość artystyczna. Trudno ocenić rolę, jaką odegrała sztuka w Polsce, szczególnie w okresie zaborów, w kształtowaniu i zachowaniu tożsamości narodowej.
Pomimo ekspansji społeczeństwa konsumpcyjnego, którego kulturę określa się jako homogeniczną, nic nie wskazuje na to, by sztuka, zaprzestała kształtowania poczucia tożsamości narodowej. Ważnym argumentem uzasadniającym to rozstrzygnięcie jest fakt, że współcześni ludzie nadal poszukują zaspokojenia potrzeby własnej wartości, przynależności, szacunku i uznania oraz orientacji aksjologicznej.
W momentach szczególnie ważnych dla Polski następuje intensyfikacja narodowych uczuć, których świadectwa wyraźnie widać w sztuce. Przykładem może być Kraków, który jest poniekąd duchową stolicą Polski. W okresie zaborów był mekką wspaniałych talentów, filozofów, artystów, literatów, którzy ściągali pod Wawel ze wszystkich trzech zaborów, zachęceni największymi na ziemiach polskich swobodami twórczymi pod rządami zaborcy austriackiego, nie stawiającego większych przeszkód w organizowaniu polskiego życia naukowego i kulturalnego. Kraków, znany ze swego przywiązania do tradycji, szacunku dla przeszłości, obchodów różnych rocznic patriotycznych, jubileuszy, wzniosłych uroczystości, zwłaszcza pogrzebów bohaterów narodowych stał się miejscem „eksplozji” zjawisk artystycznych.
Ważnym miejscem w polskiej sztuce zajmuje Katedra św. Wacława i św. Stanisława na Wawelu, która uważana jest za najcenniejszy obiekt sakralny w Polsce. Uważam, że to nie tylko wspaniały zabytek, ale również miejsce o szczególnym znaczeniu dla tożsamości polskiego narodu. Ten najstarszy kościół katedralny wzniesiono na początku XI wieku. Obecnie zachowana świątynia powstawała w XIV wieku dzięki staraniom Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego.
W centrum bazyliki znajduje się konfesja, w której mieści się srebrny relikwiarz św. Stanisława Biskupa i Męczennika, głównego patrona Polski(obok św. Wojciecha). Konfesja traktowana jest jako Ołtarz Ojczyzny. Tutaj dziękowano za triumfy Polaków, składano trofea wojenne, m.in. sztandary krzyżackie zdobyte po bitwach z Krzyżakami pod Grunwaldem. W latach 1320-1734 była miejscem koronacji, królewskich ślubów i pogrzebów. Spoczywa tu większość polskich królów. W podziemiach katedry znajdują się groby bohaterów narodowych i wieszczów, m.in. Tadeusza Kościuszki, Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Krypta św. Leonarda pod nawą główną katedry to jedno z najpiękniejszych wnętrz romańskich w Polsce. Katedra jest istotnym skarbcem dzieł sztuki oraz cennych pamiątek historycznych. Wnętrze katedry zdobią gotyckie rzeźby, bizantyjskie freski i witraże. Zabytki są bowiem elementem dziedzictwa kulturowego, stanowią materialny ślad przeszłości. Często są również świadectwem ważnej idei i budują naszą tożsamość.
Malarstwo historyczne, czerpało tematykę z różnych wydarzeń, które wpływały na losy ludzkości. Zazwyczaj na płótnach ukazywano ważne bitwy, wystąpienia czy triumfy. Najbardziej cenionym rodzajem malarstwa historycznego była batalistyka.
Dziełem, które wpisuje się w problematykę polskiej sztuki jak i poczucia polskości jest jeden z najsłynniejszych obrazów znajdujących się polskich zbiorach. Chodzi o „Bitwę pod Grunwaldem” Jana Matejki, który na przestrzeni lat był wielokrotnie instrumentalizowany i doczekał się licznych interpretacji. Ogromne dzieło ukazuje w swej treściwej formie zmagania wojsk polskich i litewskich z wojskami zakonu krzyżackiego podczas trwania jednej z największych bitew średniowiecznej Europy, która odbyła się w 1410 roku pod Grunwaldem. Uwagę zwraca duża liczba postaci ukazanych w gwałtownym ruchu, podkreślonym dodatkowo dynamicznym poruszeniem szat. W centrum obrazu symetrycznie rozmieszczone zostały postaci dowódców, księcia Witolda po prawej stronie oraz Ulricha von Jungingena po lewej. Wpatrując się w obraz można odnaleźć, w dalekim planie, równie ważnych bohaterów historycznych: Władysława Jagiełłę i Zbigniewa z Oleśnicy, który ratuje królowi życie. Powyższy zabieg kompozycyjny pozwala z jednej strony na wydobycie jednoznacznego przekazu, z drugiej zaś uzupełnia historię o kolejne elementy, niezbędne do właściwego jej odczytania i zrozumienia.
Aspekt ideowy obrazu pozostawał raczej niezmienny w swym przesłaniu w ciągu dziesięcioleci, od momentu powstania po okres PRL-u. Należy tu wyszczególnić znaczenie Grunwaldu w czasie, gdy Polska nie istniała na mapie Europy, a wszelkie zrywy narodowościowe były krwawo tłumione przez zaborcę. Tożsamość narodowa, by przetrwać, musiała odwoływać się do przeszłości. W tych warunkach malarstwo i literatura „ku pokrzepieniu serc” pełniły istotną rolę kultywując świadomość i uczucia patriotyczne.
W wielu dziełach malarskich kreowano obraz bohaterskiego żołnierza - Polaka, który poświęcał swoje życie oraz wszystko co miał, by bronić ukochanej ojczyzny. Przykładem tego stwierdzenia jest „Pożegnanie powstańca” Artura Grottgera, który powstał w roku 1866, a więc dwa lata po upadku powstania styczniowego. Ten odważny zryw, zyskał w oczach Polaków olbrzymie uznanie i stał się symbolem waleczności ludzi pragnących przywrócić ojczyźnie wolność. Dla Polaków istotna w tym obrazie staje się jego symbolika. Ważnymi elementem jest przedmiot przypinany powstańcowi do czapki jako symbol nadziei i miłości, tak samo jak jasne niebo, szabla u pasa symbolizująca polskość i patriotyzm oraz latorośl oplatająca kolumny domu symbolizująca przetrwanie Polski, która mimo iż podległa, dalej będzie walczyć i nigdy nie umrze. Kobieta ubrana w czarną suknię, jako czarna wdowa w żałobie za krajem, wspomaga powstańców. Oboje wydają się być dumni i ufni, iż dobro ojczyzny jest najważniejsze.
W oparciu o artykuł Joanny Winnickiej - Gburek „ O problemach z tożsamością narodową i sztuką” dotyczący kwestii roli sztuki w kształtowaniu tożsamości narodowej, starałam się zanalizować powyższe zganienie opierając się na wybranych dziełach sztuki, które miały wpływ na kształtowanie tożsamości narodowej ściśle związanej z historią i przywiązaniem do tradycji.
Uważam, że sztuka odgrywa bardzo ważną rolę w kreowaniu tożsamości, gdyż dostarcza informacji na temat losów naszego kraju, w którym się urodziliśmy, w którym wzrastamy i żyjemy. Każdy z nas powinien znać historię własnego kraju. Stąd też warto zwrócić uwagę na wiele dzieł o tematyce historycznej, które są bardzo cennym źródłem wiedzy. W dalszym ciągu bowiem tworzona jest sztuka nasycona wątkami narodowymi, która posiada walory uniwersalne. Jest ponadczasowa i odgrywa istotną rolę w kreowaniu tożsamości polskiego narodu.

Bibliografia:
1. Krzysztofowicz- Kozakowska S., „Sztuka Młodej Polski”, Kraków 2003.
2. Przybysz P. J., „Sztuka a tożsamość narodowa”, [w:] Kilka uwag o stereotypach i tożsamości narodowej na marginesie powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i Mieczem, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej nr 4 (171) 2007.
3. Winnicka- Gburek J., „O problemach z tożsamością narodową i sztuką”, Estetyka i Krytyka 9/10 (2/2005-1/2006).
Strony internetowe:
1. A. Grottger, Pożegnanie powstańca http://eszkola.pl/jezyk-polski/pozegnanie-powstanca-1354.html (23.01.2013r.)
2. Malarstwo historyczne, http://eszkola.pl/jezyk-polski/malarstwo-historyczne-1308.html (24.01.2013r.)
3. M. Wróblewska, Jan Matejko „Bitwa pod Grunwaldem” [w:] http://www.culture.pl/baza-sztuki-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/jan-matejko-bitwa-pod-grunwaldem (23.01.2013r.)
4. http://dziedzictwo.ekai.pl/@@krakow_katedra_na_wawelu (22.01.2013r.)
5. http://city4u.info/lokal-info/92/krakow-katedra-na-wawelu (22.01.2013r.)