Dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

Dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

Historia badań nad trudnościami czytania i pisania liczy sobie ponad 100 lat, odkąd w 1886 roku opisano pierwszy przypadek dający się zakwalifikować jako dysleksja rozwojowa (M. Bogdanowicz, 2006).
W Polsce termin dysleksja rozwojowa pojawił się w latach 60-tych i został zaproponowany przez M. Bogdanowicz (2006), w nawiązaniu do terminologii stosowanej w literaturze obcej. Nazwa ta posłużyła autorce do określenia całego syndromu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. W ramach tego syndromu wyróżniono trzy terminy dysleksja (specyficzne trudności w czytaniu), dysortografia (specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni-w tym błędy ortograficzne), dysgrafia (trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma tzw. brzydkie pismo) (M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, 2005).
Aktualnie obowiązująca definicja dysleksji, sformułowana przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji (1994), twierdzi, że dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie, charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego (phonological procesing abilities). Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia i oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się trudnościami w zakresie różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu (reading problems), dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania (writing) i poprawnej pisowni (sperling). (M.Bogdanowicz, 2003, s.497).
Prowadzone przez badaczy obserwacje rozwoju dyslektyków od dzieciństwa aż do wieku dorosłego, wskazują na jego nietypowy wzorzec. Pojawiające się tutaj dysharmonie dotyczą rozwoju psychoruchowego i przejawiają się one opóźnionym rozwojem niektórych funkcji poznawczych, funkcji ruchowych oraz ich integracji, leżących u podstaw nabywania czynności czytania i pisania (M. Bogdanowicz, 2006).
Najczęściej trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci dostrzegane są dopiero z końcem okresu nauczania początkowego, a powinno się je zauważać w klasie
zerowej. Najlepiej jednak, gdy przed rozpoczęciem nauki szkolnej zostaną dostrzeżone symptomy, zapowiadające przyszłe trudności w czytaniu i pisaniu.. Są to objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego i określane bywają mianem ,,symptomów ryzyka dysleksji”. Dzieckiem z ,,ryzyka dysleksji”, jak pisze M. Bogdanowicz (2002), jest każde dziecko pochodzące z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu. Należy zatem bacznie obserwować rozwój dzieci urodzonych przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową, w złym stanie fizycznym. Duże prawdopodobieństwo wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu dotyczy także dzieci z rodzin, w których trudności, takie jak: dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność już pojawiały się.
J. Cieszyńska (2001) podaje, że objawy dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego przyjmującego postać parcjalnego lub fragmentarycznego opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych (głównie funkcji językowych i wzrokowych) oraz funkcji ruchowych, mogą wskazywać na wystąpienie u dziecka w przyszłości, dysleksji rozwojowej.
Szczegółowo na temat objawów nieharmonijnego rozwoju funkcji psychomotorycznych, pojawiających się w dysleksji rozwojowej, pisze M. Bogdanowicz i A. Adryjanek (2005). Według autorek, w obrębie każdego ze wspomnianych procesów, można zaobserwować następujące nieprawidłowości:

Motoryka duża
Dziecko:
- wykazuje małą sprawność ruchową całego ciała- słabo biega, skacze, ma trudności z nauczeniem się jazdy na hulajnodze, wrotkach, łyżwach itp.
- ma trudności z wykonaniem ćwiczeń równoważnych-chodzenie po linii, stanie na jednej nodze, i/lub wymagających uczenia się sekwencji ruchów ;

Motoryka mała
Dziecko:
- posiada małą sprawność manualną – przejawia się to trudnościami w wykonywaniu precyzyjnych czynności w czasie zajęć szkolnych np. używanie nożyczek;

Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Dziecko:
- ma trudności z rzucaniem do celu;
- ma problemy z odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych;

Pamięć fonologiczna-sekwencyjna
Dziecko ma trudności z:
- zapamiętaniem sekwencji nazw np. dni tygodnia, pory roku itp.;
- zapamiętaniem wierszy, piosenek;
- z szybkim wymienieniem serii nazw np. nazw owoców, które zna
- zapamiętywaniem tabliczki mnożenia;

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni
Dziecko:
- ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała i określenia ich terminami: prawa-lewa;
- ma trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie;
- zdarza się, że pisze litery i cyfry zwierciadlane i/lub zapisuje wyrazy od prawej do lewej;

Orientacja w czasie
Dziecko:
-ma trudności z określeniem pory roku, dnia, czasu na zegarze;

Oprócz powyższych symptomów, dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności czytania, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni (G.Krasowicz-Kupis, 2003).


Znajomość objawów dysleksji jest niezbędna do trafnego rozpoznania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Są to symptomy, które można obserwować w:
- czytaniu: wolne tempo czytania, słaba technika czytania (przedłużony etap głosowania, sylabizowania), znaczna liczba błędów, charakterystyczny rodzaj błędów, słabe rozumienie przeczytanego tekstu, niechęć do czytania;
- pisaniu: trudności w pisaniu ze słuchu, ze wzoru i z pamięci, charakterystyczne błędy w pisaniu;
- zachowaniu: objawy nieharmonijnego rozwoju psychomotorycznego (M.Bogdanowicz, A.Adryjanek, 2005).


Bibliografia:
1. Bogdanowicz M., (2002), Realność dysleksji-historia badań, terminologia, definicje, [w:] S. Grabias (red.), Zaburzenia mowy, Lublin
2. Bogdanowicz M., (2002), Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Gdańsk
3. Bogdanowicz M., (2003), Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu-dysleksja rozwojowa [w:] T.Gałkowski, G.Jastrzębowska (red.), Logopedia-pytania i odpowiedzi. Tom 2, Opole
4. Bogdanowicz M., (2006), Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, [w:] G. Krasowicz-Kupis (red.), Dysleksja rozwojowa. Perspektywa psychologiczna, Gdańsk
5. Bogdanowicz M., Adryjanek A., (2005), Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Gdynia
6. Cieszyńska J., (2001), Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji, Kraków
7. Krasowicz-Kupis G., (2003), Językowe, ale nie fonologiczne deficyty w dysleksji, [w:] B.Kaja (red.), Diagnoza dysleksji, Bydgoszcz