Karta logopedyczna

ĆWICZENIA JĘZYKA (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):

1. masaż języka zębami – przeciskanie szerokiego, spłaszczonego języka między zbliżonymi do siebie zębami;
2. kląskanie z przyssaniem języka do podniebienia (buzia szeroko);
3. mlaskanie czubkiem, potem środkiem języka (w tym układzie czubek języka skierowany jest za dolne zęby);
4. otwieranie ust, wysuwanie języka jak najdalej w linii prostej wraz z cofnięciem bez dotykania warg (język wyostrzony i wydłużony – grot) (buzia szeroko);
5. język, lekko wysunięty z jamy ustnej, jest raz szeroki (na rozszerzenie masy języka wpływa rozluźnienie
i częściowe schowanie go do jamy ustnej oraz uśmiech i spłaszczenie warg) – łopata, raz wąski, szpiczasty
i wydłużony – w kształcie grotu (buzia szeroko);
6. czubek języka wypycha policzki (buzia szeroko);
7. czubek języka dotyka nosa i brody (buzia szeroko);
8. czubek języka dotyka kącików warg (buzia szeroko);
9. czubek języka dotyka górnej i dolnej wargi oraz górnych i dolnych zębów (buzia szeroko);
10. masowanie podniebienia czubkiem języka (buzia szeroko);
11. czubek języka dotyka górnych i dolnych zębów – liczenie zębów (buzia szeroko);
12. wymiatanie językiem górnych i dolnych zębów (ruchy poziome) oraz na okrągło – czyszczenie zębów,
w dalszej kolejności można również przesuwać język po wewnętrznej stronie zębów (buzia szeroko);
13. ostrzenie czubka języka o górne i dolne zęby (buzia szeroko);
14. czubek języka oblizuje - najpierw górną, potem dolną wargę, a następnie całe usta (buzia szeroko);
15. wpychanie czubka języka pod wargę górną, a następnie pod wargę dolną (małpka);
16. szeroki język dotyka i zakrywa górne zęby (łódeczka) i dolne zęby oraz daleko podniebienia miękkiego,
a także może zakrywać górna wargę;
17. język zwinięty w rulon na zewnątrz jamy ustnej (boki języka uniesione w linii środkowej), następnie układ ten przenosimy do środka jamy ustnej i dmuchamy powietrze przez „rurkę”.

ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):

1. zakładanie wargi górnej na dolną i na odwrót, można przy tym wykonywać ruch ssania;
2. zęby górne zaciśnięte na dolnej wardze – wypychanie, dmuchanie powietrza (to samo odwrotnie);
3. nabieranie powietrza pod wargę górną, następnie dolną;
4. nadymanie policzków i zatrzymanie powietrza w ustach przez chwilę, potem swobodne wypuszczanie;
5. przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego;
6. wciąganie policzków do wewnątrz – zasysanie, wargi tworzą zajęczy pyszczek;
7. płaski ryjek z górną wargą zmierzającą do nosa;
8. wargi wysunięte do przodu – skręty w prawo i lewo oraz w górę i w dół – w kierunku nosa i podbródka,
szczęka złączona;
9. ruch okrężny warg;
10. przy zwartych szczękach i wargach - odchylanie na przemian kącików ust na boki;
11. zwieranie i rozwieranie warg przy zaciśniętych zębach;
12. wargi zasłaniają zęby – szerokie otwieranie ust;
13. parskanie, cmokanie przy zwartych szczękach, rybka (karpik), gwizdanie, dmuchanie balona itp.;
14. ściąganie ust jak przy wymawianiu głoski „u” i spłaszczanie ich jak przy samogłosce „i”
(szeroki uśmiech i dziubek – naprzemiennie, bez pokazywania zębów lub inaczej z odsłoniętymi zębami);
15. wymawianie samogłosek ustnych z przesadną artykulacją warg w kolejności: a-i-o-e-u-y; w następnej fazie
ćwiczenia samogłoski łączy się w pary i każdą z par kilkakrotnie powtarza (uwzględniamy jedynie
samogłoski o skrajnym układzie warg – a, i, u): a-i-a-i..., a-u-a-u..., u-i-u-i..., i-a-i-a..., i-u-i-u..., u-a-u-a...;

ĆWICZENIA Z DREWNIANYM PATYCZKIEM (warg i języka)

1. przesuwanie drewnianego patyczka przy pomocy warg i języka (nie zębów!);
2. ostrzenie czubka języka przy pomocy patyczka (usta szeroko, język na zewnątrz);
3. siłowanie się języka i patyczka (czubek języka oparty o wałek dziąsłowy – patyczek wcześniej może pomóc wyczuć, znaleźć, uczulić, dotknąć wałeczek);
4. masowanie wędzidełka podjęzykowego przy pomocy patyczka, palca lub szczoteczki do zębów – ruchy pionowe (góra – dół) i koliste, język w tym czasie uniesiony maksymalnie do góry, usta szeroko otwarte;
5. przytrzymywanie wargami patyczka trzymanego wzdłuż – próba wyciągnięcia, wargi mocno zaciśnięte;
6. utrzymywanie patyczka, rurki lub ołówka na górnej wardze (usta tworzą wysunięty ryjek);
7. „przyklejanie” patyczka do wyciągniętego na zewnątrz szpiczastego języka (usta szeroko otwarte);

ĆWICZENIA PRZYGOTOWAWCZE DO WYWOŁYWANIA:

1. SZ, Ż, CZ, DŻ, R (należy je wykonywać codziennie przed lustrem)
a. ćwiczenia szerokiego ułożenia języka:
- żucie brzegów języka włożonych między zęby trzonowe,
- zakładanie tzw. szerokiego języka na górną wargę oraz zęby górne (język ma pokryć czerwień warg),
b. wykonywanie ruchów języka na przemian do górnych (na wałku dziąsłowym) i dolnych dziąseł, przy opuszczonej dolnej szczęce i szeroko otwartych ustach;
c. ślizganie się szerokiego języka od gardła do wałka dziąsłowego – coraz szybciej;
d. zlizywanie czubkiem języka z podniebienia, np. kawałka czekolady, chrupka, papierka;
e. siłowanie się języka i patyczka lub palca (czubek języka oparty o wałek dziąsłowy – patyczek wcześniej może pomóc wyczuć, uczulić, dotknąć wałeczek);
f. czubek języka znajduje się dokładnie na tzw. wałku dziąsłowym, usta szeroko otwarte, broda opuszczona, nieruchoma:
• uderzanie czubka języka w wałeczek,
• energiczne dmuchanie powietrza na język (wprowadzamy go w wibracje, ale nie dopuszczamy do tego, by spadł z wałeczka),
• wypowiadanie samodzielnego l (język uderza w wałeczek), potem w sylabach (la..., lo...., le...., lu...., li...., ly...), następnie wypowiadanie głosek: t..., d..., n... najpierw powoli później szybciej, potem szybsza i wolniejsza równoczesna wymowa grupy głosek: t, d, n, t, d, n, t, d, n, t, d, n....

2. S, Z, C, DZ (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):
a. wykonywanie rurki z języka i dmuchanie przez nią powietrza;
b. napinanie i rozluźnianie języka z energicznym uderzaniem w wewnętrzną powierzchnię zębów dolnych (buzia szeroko otwarta);
c. liczenie dolnych zębów czubkiem języka po wewnętrznej stronie (buzia szeroko otwarta);
d. zlizywanie czubkiem języka dżemu lub czekolady z dolnych dziąseł;
e. energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów – wymiatanie „śmieci”;
f. gwizdanie oraz dmuchanie przez plastikową rurkę i do rurki (jest ona ułożona na środku języka) – chodzi
o wytworzenie rowka w linii środkowej języka (przy seplenieniu bocznym dodatkowo kładzie się nacisk na właściwy kierunek strumienia powietrza – tj. w linii środkowej a nie w kierunku bocznych zębów, z czasem rurkę można wyciągać i obserwować samodzielny przepływ powietrza);
g. seplenienie boczne c. d.: zasysanie powierzchni języka - na krzyż - do prawej i lewej strony podniebienia; żucie brzegów języka; przygryzanie języka po bokach zębami i wypowiadanie w tym układzie wyrazów, tak aby język nie szedł na boki (czubek języka nie może znajdować się między zębami).

3. Ś, Ź, Ć, DŹ (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):
a. głośne ssanie cukierka tak, by środek grzbietu języka całkowicie przylegał do podniebienia twardego;
b. mlaskanie środkiem języka – czubek języka skierowany do dołu;
c. naśladowanie śmiechu hi, hi... o brzmieniu wysokim, średnim, niskim, na przemian cicho i głośno;
d. wydawanie odgłosu rżenia konia – ihihihi, ihihihi.

4. K, G (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):
a. opieranie czubka języka o dolne zęby i cofanie go w głąb jamy ustnej, aby nastąpiło uniesienie grzbietu
języka do góry – koci grzbiet (buzia szeroko otwarta);
b. przesuwanie środka języka tak, by ocierał się o górne zęby, w tym czasie czubek języka należy zaczepić za
dolne zęby;
c. picie gęstych napojów przez długą, cienką słomkę;
d. ziewanie przy szeroko otwartych ustach;
e. wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami, podczas szerokiego otwierania ust;
f. przyklejanie całej masy języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach, następnie energiczne
opuszczanie przodu języka w dół.

ĆWICZENIA I ZABAWY ODDECHOWE (należy je wykonywać codziennie):

1. ćwiczenia oddechu przeponowego (O pełnym oddechu przeponowym świadczą nie tylko swobodne ruchy przepony, ale także rozszerzająca się w czasie wdechu klatka piersiowa. Podczas prawidłowego pełnego oddechu przeponowego ruch przepony wyprzedza o ułamek sekundy ruch żeber.):
a. oddychanie w pozycji leżącej z zatrzymaniem oddechu i długim wydechem (na brzuchu umieszczona książka) – wdech nosem, wydech ustami (w trakcie ćwiczenia widać wyraźnie unoszącą się książkę);
b. w pozycji siedzącej – dłonie splecione na przeponie kontrolują wdech (rozsuniecie dłoni - nadmuchanie brzucha) i wydech (dociśniecie dłoni w celu wyrzucenia resztek powietrza);
c. wydech z długą artykulacją samogłosek: a, o, i, e, u, y oraz innych głosek: sz, s, z, ż, f, w – wydłużanie fazy wydechowej;
2. dmuchanie świecy – odległość 0, 5 – 3 cm, kawałków waty lub styropianu po gładkiej i szorstkiej powierzchni, wiatraczka, chorągiewki, dmuchawca, chłodzenie gorącej zupy, odtajanie zamarzniętej szyby, wąchanie np.: kwiatka i wszystkiego, co nas otacza...;
3. robienie baniek mydlanych – dmuchanie przez rurkę mydlin (bulgotanie);
4. dmuchanie poziomo kartki trzymanej w dłoniach lub kartki „przyklejonej do ściany”;
5. dmuchanie wacików, piórek, zabawek zawieszonych na nitkach, baloników;
6. naśladowanie dźwięków otoczenia: lokomotywa – nadmiar pary: sz, sz, sz, f, f, f, u, u, u..., zatrzymywanie konia: prrrr..., zimno: brrrr..., karetka: eu, eu, eu, iłu, iłu, iłu, au, au, au..., wypuszczanie powietrza
z balonika: s, s, s, s..., sikawka: siii, i, i, i..., dzwonek: dryn, dryn, dryń, dryń, bim, bam, bom, śmiech: he, he, he..., hu, hu, hu..., ho, ho, ho..., hi, hi, hi..., ha, ha, ha..., dźwięk motoru: brrrr, brum bram..., kapanie wody: kap, kap, kap, plum plam, plim...;
7. naśladowanie zwierząt: pies – hau, hau..., kot - miał, miał..., kura - ko, ko..., kogut – kuku - ryku, gęś - gę, gę..., krowa - mu, mu..., koza - meee..., baran - beee..., koń - ihahaha..., ptak – ćwir, ćwir..., piskle – pi, pi..., mucha – bzzz..., wąż – ssss..., świnia – gudź, gudź..., chrum, chrum..., bocian – kle, kle... itd.;

ĆWICZENIA FONACYJNE (w tym dykcyjne i związane z tempem mowy):

1. sprawdzanie gotowości do fonacji – 5 cm płynu w szklance (do połowy) – bulgotanie rurką tak wysoko, by płyn prawie wydostawał się ze szklanki, przez 3 sekundy (gdy próba się powiedzie – gotowość do fonacji);
2. wypowiadanie na wydechu wszystkich samogłosek, jak najgłośniej i jak najdłużej (ćwiczenia te łączą się
z ćwiczeniami wydłużania fazy wydechowej);
3. kilkakrotne powtarzanie tych samych samogłosek, np.: a, a, a,..., wielokrotne wypowiadanie samogłoski płynnie, rytmicznie, powoli i szybko oraz ze zmianą wysokości dźwięku (niski – wysoki), a także wydłużanie i skracanie przerw między wymówieniami;
4. mruczenie poprzez przedłużanie głoski m (potem n);
5. wybrzmiewanie przedłużanego m (n) w otoczeniu samogłosek.: ma, mo, me, my, mi, am, om, em, um, ym, im, mam, mom, mem, mum, mim, mama, mamo, mame, mumu, mymy, mimi;
6. tzw. swobodne paplanie: ba, ba, pa, pa, itd., naśladowanie tzw. obcej mowy;
7. mówienie rytmiczne w takt – wybijanie rytmu wymawianych słów z szeroko otwartymi ustami (mówienie sylabami – tzw. „mowa robocikowa”);
8. mówienie lub czytanie głośnym, energicznym szeptem oraz schodzenie od mówienia głośnego do szeptu
i całkowitego wyłączenia głosu – ruch wykonują tylko narządy artykulacyjne;
9. mówienie z przesadną artykulacją samogłosek i ich przedłużanie (powtarzanie wyrazów rozpoczynających się na daną samogłoskę – nagłos, także śródgłos potem wygłos oraz zdań, w których wyrazy zaczynają się na identyczną samogłoskę np.: I...nteligentny I...rek i...nteresował i...nnych i...nżynierów. itd.);
10. mowa śpiewana – wyśpiewywanie z wykorzystaniem dowolnej – wymyślonej lub znanej - melodii tekstu;
11. metoda cienia – powtarzanie przez pacjenta tekstu czytanego przez terapeutę z nieznacznym opóźnieniem, jednego, dwóch wyrazów (od tempa wolnego do szybszego przy zmiennej intonacji – mowa śpiewana, niemonotonna – stymulacja prawopółkulowa).
12. metoda żucia – żucie z udziałem głosu, mówienie zautomatyzowanych ciągów słownych – dni tygodnia, miesięcy, potem fraz, dłuższych wypowiedzi w wolnym tempie przeżuwając jakby sylaby i słowa (ważne myślenie o żuciu

PODNIEBIENIE ORAZ PIERŚCIEŃ ZWIERAJĄCY GARDŁO (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):

1. próba nosowa (klamerka) – przy jej pomocy sprawdza się porażenie podniebienia miękkiego: liczenie do 20 na głos przy zatkanym nosie na jednej fazie wydechowej – jeśli jest to wykonalne to znak, że nie ma porażenia w tym obrębie;

2. szerokie otwarcie ust i obniżenie żuchwy – powoduje zamknięcie pierścienia zwierającego gardło;
3. wdech nosem wydech ustami – przy otwartych ustach przez cały czas (to samo tylko wdech i wydech ustami – nos w tym czasie jest zatkany palcami);
4. buzia szeroko, czubek języka dotyka dolnych zębów lub dziąseł – energiczna artykulacja: k, uk, h, uch, g, gę, gę, gą, ką, gę, kę, go, ko, gu, ku, og, ok, ug, uk, rku, ugu, uk-ku, ug-gu, ok-ko, go-og;
5. przy otwartych ustach – kaszlenie, chrząkanie, naśladowanie płukania gardła, ziewanie, chuchanie, energiczne wciąganie powietrza;
6. kaszlenie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku;
7. wykonywanie pozornych ruchów ssania cukierka, leżącego w tylnej części jamy ustnej;
8. przenoszenie z miejsca na miejsce waty, skrawków papieru przy pomocy rurki i oddechu;
9. wypowiadanie sylab apa, apa... z wydłużonym momentem przeznaczonym na wymowę p (ap...a, ap.....a) – wytwarza się ciśnienie w jamie ustnej przy którym konieczne jest uniesienie podniebienia miękkiego (zamkniecie jamy nosowej).

SZCZĘKA DOLNA (należy je wykonywać codziennie przed lustrem):

1. opuszczanie i unoszenie szczęki dolnej (ćwiczenie powtarza się kilkakrotnie przy napiętych mięśniach, ruchy są rytmiczne i płynne; w pozycji uniesionej – górnej - szpara ust jest zamknięta, zęby zbliżone;
w pozycji opuszczonej – skrajnej dolnej – wargi rozciągnięte, szpara ust w kształcie pionowej elipsy, język podczas wykonywania ćwiczeń leży na dnie jamy ustnej, a wargi nie wykonują samodzielnych ruchów);
2. opuszczanie szczęki dolnej w dwóch wyraźnych etapach:
a. ruch od zamknięcia do pozycji umiarkowanego otwarcia,
b. pogłębienie otwarcia – szczęka zajmuje skrajną pozycję dolną, widoczne jest napięcie muskulatury szyi;
3. ruchy żucia z równoczesnymi pełnymi ruchami warg i policzków charakterystycznymi dla tej czynności (szczęka dolna wykonuje ruchy zarówno w linii pionowej, jak w obu poprzednich ćwiczeniach i w linii poziomej – ruchy boczne – usta zamknięte);
4. przy otwartych wargach (inna wersja - przy zamkniętych, nieaktywnych wargach) i lekko opuszczonej szczęce, ruchy szczęki dolnej od skrajnej pozycji przedniej do tylnej;
5. ruchy szczęki dolnej w prawo i lewo z wyraźnym zaznaczeniem pozycji środkowej – ćwiczenie wykonuje się na 4 takty:
- wychylanie w prawo,
- powrót do pozycji środkowej,
- wychylanie w lewo,
- powrót do pozycji środkowej;
wargi są zwarte i wykonują ruchy jednocześnie z ruchami szczęki, to samo ćwiczenie może być
wykonywane przy rozchylonych wargach;
6. ruch szczęki dolnej ze skrajnego położenia prawego do lewego bez zaznaczenia pozycji środkowej – neutralnej;
7. ćwiczenie stawu skroniowo-żuchwowego - czubek języka opiera się o górne dziąsła, w takiej pozycji wykonuje się delikatne rytmiczne rozwarcia szczęki (ćwiczenie wykonuje się przez kilka minut kilka razy dziennie – do granicy bólu).


Opracowanie: Katarzyna Jakubowska