Pasowanie na ucznia za czasów J. Kochanowskiego i dziś. Scenariusz dla klasy V

Konkurs dla uczniów klasy V.

Regulamin

1. Konkurs prowadzony jest w oparciu o książkę Janiny Porazińskiej Kto mi dał skrzydła.
2. W konkursie biorą udział uczniowie klas V wyłonieni w wewnątrzszkolnych eliminacjach prowadzonych przez nauczyciela języka polskiego.
3. Uczestnicy przystępują do konkursu w 4-5 osobowych zespołach.
4. Konkurs przebiega w dwóch etapach:
a) ustne odpowiedzi na losowane pytania punktowane odpowiednio 1, 2, 3 punktami
b) prezentacja inscenizacji pt. Otrzęsiny Janka Kochanowskiego
5. Łączna ilość punktów uzyskanych za I i II etap zdecyduje o przyznaniu miejsc w rywalizacji.
6. W konkursie przewidziano nagrody za zajęcie pierwszych trzech miejsc.


PASOWANIE NA UCZNIA DZIŚ I ZA CZASÓW JANA KOCHANOWSKIEGO

Konferansjer:
Wszyscy znamy Jana Kochanowskiego, poetę, ojca, patriotę. Ale czy kiedykolwiek próbowaliśmy go sobie wyobrazić jako rówieśnika pierwszoklasistów? Jest to trudne zadanie dla naszej imaginacji. Dlatego dzisiaj postaramy się przybliżyć sylwetkę kilkunastoletniego Janka, krakowskiego żaka.

Scena I
Kotara. Za nią dwie postaci prowadza rozmowę. Na środku stolik, krzesło.
-Coś wam powiem, mężu.
-No?
-Dobrze się nam układa. Pewnie sam Bóg nam tę ścieżynę wskazuje.
-Z tym wyjazdem Sylwiusza. Damy mu pod opiekę Janka.
-Ale ...
-Niech chłopak jedzie na naukę do Krakowa. Przy matczynej kiecce na senatora nie wyrośnie.
-No, no, prawda, ale do Akademii... Jaki to będzie wykład pieniędzy!
-Jak chcemy dziecko do wysokiej godności prowadzić, to nie możemy się na wykład oglądać. Toć że my nie biedaki!
Tak mi do głowy z tym Jankiem wpadło. To was proszę panie mężu, nie bądźcie przeciwni.
-No dobrze, dobrze. Niechże nasz Janek rozgląda się po świecie.
Konferansjer:
I postanowiono, by Janek zobaczył miasto, które ma 50 kościołów, dwór królewski, rycerstwo, cudzoziemskie poselstwa, paradne wjazdy i uroczystości. Oczywiście nie tylko przyjemności czekały go w Krakowie, przede wszystkim miał zostać żakiem. Staraniem ulubionego nauczyciela Sylwiusza zamieszkał w bursie. Nie przypuszczał, co go tam spotka...

Scena II
Dzwonnik budzi chłopców. Janek zrywa się pierwszy. Pozostali powoli ziewają, podnoszą się, lecz znów opadają na poduszki.
-Czy się co stało?
-To się stało, że trzeba wstawać!
-Wstawać, wstawać!
-Te, nowy, nie marudź! Ściągaj koszulę, bierz portki i jazda do mycia!
-Zabierz swój ręcznik, a zatknij go sobie za pasek, aby ci nie zginął.
-I bacz, abyś nie międlił językiem po polsku, jeno po łacinie, bo za polskie gadanie kara.
-Kara?
-Jużci. Jak cię trzy razy przyłapią, to zapłacisz denara w sobotę.
Konferansjer:
Chłopcy byli w różnym wieku. Od dziesięciolatków do dryblasów wąsatych i brodatych. Słychać dzwonienie. Drugi dzwonek oznaczał porę wspólnej modlitwy, a trzeci zbiórkę w refektarzu na śniadanie: miseczka żuru i pajda razowca pociągniętego smalcem.
W tym czasie Janek zagląda do swego kufra. Pozostali w konspiracji prowadzą ciche rozmowy. Wygląd Janka: Obcisłe spodnie, kamizelka bez rękawów, na to rewerenda czyli tunika, płaszcz, który się przewiązywało sznurkiem, mycka na głowę, kałamarz na sznurku, gęsie pióro za paskiem, ciżemki.

Scena III
Nagle chłopcy otaczają kołem Janka.
-Co to jest beanus?
-Nie wiesz, to się dowiesz.
-Otrzęsiny!
-Bean jest zwierzęciem nie znającym życia studenckiego.
-Bean to kloc drzewa-niezdrowy, sękaty, koślawy, chropowaty!
-Trzeba go wygładzić!
-Trzeba go nauczyć cierpliwości, a wtedy będzie godzien wejść do przybytku nauki i pić ze źródła wiedzy!
Zarzucają mu sznur na szyję i prowadzą Janka za miasto. Wąsal wie dlaczego, wszystkich głośno strofuje.
Konferansjer:
Nie trzeba zwracać na siebie uwagi, bo beania jest zakazana. Zanadto dokuczano podczas niej nowo przybyłym szkolarzom. Akademia Krakowska ogłosiła, że kto urządza otrzęsiny, ten będzie z uczelni usunięty.

Scena IV
Janek na środku.
-Kim jesteś? Ktoś zakłada mu rogi na głowę.
-Baranem!
-Czy możemy pozwolić, aby taka rogata bestia między uczciwymi żakami przebywała?
-Nie, to wstyd i hańba!
Żacy rzucają się na Janka, popychają go, szarpią, spadają rogi, któryś żak wymazuje mu twarz sadzą.
-Umyjcie go wreszcie!
-Trzeba go ociosać, ostrugać! Niech się stania podobny do ludzi!
Janek prowadzony przez dwóch chłopców podchodzi do kolejnych. Następuje czesanie grabiami, szorowanie szczotką, struganie heblem, wycieranie workiem.
-Dość! A oto, co sterczało z kieszeni beana! List od pani matki.
Głośne śmiechy żaków.
-No! Otrzęsiny skończone. Jesteś już studentem, obywatelem rzeczpospolitej żakowskiej.
-Nie miej do nas żalu za to trząchanie i skubanie, myśmy tez to przeszli.
-Tak każe stare prawo żakowskie.
-Teraz do gospody. Musisz nam przecież podziękować za to, żeśmy cię do społeczności naszej wprowadzili.
Konferansjer:
I ruszyli ze śmiechem ku żakowskiej gospodzie. Łatwo ja było poznać, bo nad drzwiami miała wyrzeźbioną oślą głowę z wielkim uszami.

PYTANIA DO KONKURSU
1 PUNKT ZA POPRAWNĄ ODPOWIEDŹ
1. Ile kościołów mógł podziwiać mały Janek w Krakowie?(50)
2. Beania to słowo pochodzące z ... ( łaciny).
3. Jak nazywał się prowadzący ceremonię otrzęsin, nie chodzi o jego imię ?(depositor)
4. Co takiego wyciągnął z kieszeni Janka w czasie otrzęsin jeden z żaków? Do czego ów przedmiot był potrzebny?( list od matki wcześniej przygotowany przez żaków po to, by ośmieszyć Janka)
5. Co to jest rewerenda?(szata wierzchnia, dawniej sutanna)
6. Jaki kolor ubrania wybrał młody Kochanowski?( Niech będzie strój z tego sukna koloru makowego, co wygląda jak owe polne maczki, które tkwią we zbożu...)
7. Z jakich dań składało się śniadanie żaka?(miseczka żuru, pajda razowego chleba)
8. Jak nazywała się sala, w której podawano śniadanie?(refektarz)
9. Jakim językiem musieli rozmawiać miedzy sobą żacy?( po łacinie)
10. W jaki sposób zakończyła się beania?(biesiada w gospodzie)
11. Z kim Janek przyjechał do Krakowa?( z Sylwiuszem)
12. Dlaczego niewielu żaków ubierało się na kolorowo?(Ogromna większość nosiła strój sporządzony z czarnego sukna, bo było ono najtańsze)
13. O jaką pieśń chodzi?- Nagle w górze nad głowami ludzi, nad dachami domów zabrzmiała na cały Kraków pieśń surmacza, zdawała się spadać z obłoków. Przygłuszyła targowy gwar i tumult( hejnał z Wieży Mariackiej).
14. O jakim kościele mowa?: Przed Jankiem wznosiła się świątynia. Cała z cegły i z kamienia, a tak wydawała się leciutka i ku obłokom pnąca, jakby w nie chciała ulecieć. Wieże miała nierównej wysokości. Tę wyższą w górze obiegały wieńcem smukłe drewniane wieżyczki. A jeszcze wyżej złota gałka to kryła się we mgle, to wypływała z niej iskrząca się w słońcu aż do bólu w Jankowych oczach. (kościół Mariacki)
15. Co działo się z żakami, gdy kończyli oni akademię?( większość z nich zostawała duchownymi)

2 PUNKTY ZA PRAWIDŁOWĄ ODPOWIEDŹ

1. Jakie godło wisiało nad żakowską gospodą?(Mieściła się ona przy ulicy Mikołajskiej, a na znak, że odbywają się tu poczęstunki sprawiane przez świeżo otrzęsionych asinusów, miała nade drzwiami wyrzeźbioną w drzewie i pomalowana na zielono oślą głowę z wielkimi uszami)
2. Jaki kłopot związany był z wypełnieniem następującego polecenia: No, otwórzcie kałamarze! Umoczcie pióra i napiszcie na ścianie swoje miano, to znaczy asinus, co tłomaczy się na polskie osioł(kałamarze były drewniane).
3. Jakie przedmioty zgromadzili żakowie do obrządku otrzęsin, podaj chociaż 5.( kubeł wody, stary worek, grabie, baranie rogi, drewniana piła, strug, kałamarze, siekierka, hebel)
4. Gdzie i kiedy dokonywana była beania?( za miastem, w szopie, do której nikt nie zaglądał, niedziela, by ustrzec się od ciekawskich)
5. Jaka choroba panowała w Krakowie przed przyjazdem Janka?( mór, zaraza, dżuma)
6. W którym roku Kochanowski przyjechał do Krakowa?( 1544)
7. Podaj nazwę szkoły, w której mieszkał Janek(Jeruzalem).
8. O której godzinie i na jaki sygnał rozpoczynał się dzień żaka?( wczesnym rankiem, przed 5.00, na sygnał dzwonka)
9. W jakim wieku byli chłopcy pobierający naukę?( od 10 do 20 lat)
10. O której godzinie kończyły się zajęcia?( o godzinie 15.00)
11. Jak nazywał się krawiec żaków?( mistrz Onufry Ścibiłatka)
12. Kim byli wykładowcy na uczelni?( duchowni)
13. Co interesującego mógł zobaczyć Janek w XVI-wiecznym Krakowie?( dwór królewski, Wawel, Rynek, rycerstwo, kościół Mariacki, cudzoziemcy, sztuczne ognie, paradne wjazdy)
14. Jakie zarządzenie obowiązywało żaków w związku z otrzęsinami?( otrzęsiny były zakazane, bo dokuczano nowym szkolarzom, karą było usuniecie z uczelni)
15. Kto opiekował się żakami?( bakałarze)



3 PUNKTY ZA PRAWIDŁOWĄ ODPOWIEDŹ
1. Opisz strój żaka( Spodnie będą obcisłe i długie do samej ziemi, kamizelka bez rękawów do pasa, na to kabat z rękawami, a jeszcze na wierzch rewerenda zwana tuniką, rodzaj płaszcza, którą będzie się przewiązywało sznurem).
2. Z ilu komnat składał się Zamek na Wawelu?(90)
3. Jakie wydarzenie umożliwiło wyjazd Janka do Krakowa?(Rektor, ksiądz biskup Maciejowski, powołuje mnie( Sylwiusza) od zimowego półrocza na profesora Akademii Krakowskiej- razem z nim pojechał Janek)
4. Co zawierała skrzynia, która Janek zabrał ze sobą do Krakowa?( kilka nowych koszul, pościel, odświętny żupanik, ciepłą wełnianą kamizelkę, rękawice, cynową miskę, łyżkę, kozik do krajania chleba, parę woskowych świec, hubkę i krzesiwo, puchową pierzynę, poduchę, wilcza skórę, kilimek na nakrycie łóżka)
5. Kiedy i jakim środkiem lokomocji Janek zmierzał do Krakowa?(zimą, saniami)
6. Na jakie dwie części dzieliła się bursa?( Kolegium Mniejsze, które przygotowywało żaków do słuchania wykładów w Kolegium Większym)
7. Co oznacza słowo dormitorium?(sypialnia)
8. Za panowania jakich władców przybył Janek do Krakowa?( Zygmunt Stary, Bona)
9. Jak wyglądał XVI-wieczny Kraków?( Miasto opasywał podwójny mur i fosa wypełniona wodą, i wał ziemny. Z muru wyrastały wysokie baszty, w ścianach ich czerniały malutkie okienka strzelnicze. Kraków był dobrze zabezpieczony! Mury wysokie i gładkie, bramy wjazdowe, Barbakan)
10. Podaj nazwę budowli, przez którą wjechał Janek do miasta?( Barbakan, Brama Tworyjańska - Floriańska)
11. Ile bram posiadał XVI-wieczny Kraków?(8)
12. Wyjaśnij, co takiego wisiało przed bramami krakowskich domów?( godła rzemiosł np. nożyce- krawiec, wieniec- winiarnia)
13. Jaki charakter miał strój żaka, w jakim był kolorze?( charakter kościelny, żółty, czerwony, niebieski, zielony, czarny)
14. Ilu chłopców prowadzono na otrzęsiny wraz z Jankiem? Podaj ich imiona( Pawełek znad Sanu, Szymon przezywany Baryłą).
15. Żak to inaczej student. Podaj inne znaczenie słowa żak (żak to sieć do połowu ryb, głównie węgorzy, wykonana z tkaniny sieciowej rozpiętej na kilku obręczach).