Rola rodziny i jej znaczenie w świecie współczesnym

Rodzina jest to grupa społeczna składająca się z kobiety i mężczyzny, których łączy więź małżeńska i którzy mają potomstwo (naturalne bądź przysposobione). Według Szczepańskiego, rodzina to pierwotne i najważniejsze środowisko wychowawcze, przygotowujące potomstwo do życia.
Rodzinę i dzieci łączą więzi pedagogiczne, psychologiczne, socjologiczne i prawne.
Funkcja pedagogiczna – rodzina spełnia rolę wychowawczą. Funkcja psychologiczna - zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dziecka. Funkcja socjologiczna- zakłada istnienie w rodzinie potomstwa. Funkcja prawna – prawa i obowiązki rodziny wobec dziecka i państwa.

Bardzo ważne są funkcje rodziny takie jak:
- biologiczna i prokreacyjna - zakładająca posiadanie potomstwa;
- wychowawcza i socjalizacyjna - opieka nad dzieckiem do wieku 5-6 lat;
- psychologiczna – zaspakajanie elementarnych potrzeb emocjonalnych;
- ekonomiczna – podzielona na mikroskale, dotyczy tylko rodziny oraz makroskalę dotyczy wzrostu dochodu całego społeczeństwa;
- rekreacyjna – przygotowanie potomstwa do spędzania wolnego czasu;
- kontrolna – tworzenie ram i zasad panujących w rodzinie i pośrednio wpływających na przygotowanie do życia w społeczeństwie;
- stygmatyzująca – przekazująca pewne położenie w grupie społecznej.
Rodzina przygotowuje do życia w społeczeństwie, przestrzegania norm społecznych. Zadania te realizuje w wyniku socjalizacji pierwotnej. Rodzice są pierwszym, znaczącym, innym wzorcem dla dziecka. Jednostka jest członkiem społeczeństwa dopiero, gdy osiągnie stopień internalizacji w wyniku właśnie socjalizacji pierwotnej. Na podstawie języka można zauważyć, że dziecko posługuje się kodem językowym rozwiniętym lub ograniczonym, wpływ na to ma jakiego języka używają jego rodzice. W domu rodzinnym następuje pierwsza identyfikacja dziecka przez naśladownictwo rodziców, przyswaja wtedy bezkrytycznie wszystkie wzorce.
Według wyżej wymienionych założeń, rodzina stanowi dla większości ludzi naturalne środowisko życia, nie trzeba nikogo przekonywać. Jednakże przemiany, jakim współcześnie podlega, każą się zastanowić nad jej znaczeniem jako pierwotnej grupy społecznej oraz instytucji, w której ramach przebiegają procesy socjalizacyjne, zaspokajane są ważne potrzeby jednostkowe i społeczne. Przeobrażenia strukturalne, zmniejszenie liczby dzieci, rozpad wielopokoleniowej tradycyjnej rodziny, przestrzenne rozproszenie, głębokie przekształcenia stosunków wewnątrzrodzinnych, towarzyszą na ogół procesom industrializacji i urbanizacji. Ich tempo i zakres są w poszczególnych krajach dość zróżnicowane. Podobnie rzecz ma się z przekształceniami funkcji rodziny, które określane są zarówno przez zjawiska i procesy ogólnospołeczne (przeobrażenia ekonomiczne, ustrojowe, polityczne), jak i specyficzne cechy środowiska społecznego i kulturalnego. Spośród wielu funkcji pełnionych przez rodzinę modyfikacji ulegają zwłaszcza funkcje: materialno – ekonomiczna, opiekuńczo – zabezpieczająca, socjalizacyjna, a także prokreacyjna. Zmienia się ich hierarchia, niektóre tracą nieco na znaczeniu (np. legalizacyjno – kontrolna), inne znów nabierają szczególnej wagi (np. emocjonalno – ekspresyjna).
Współczesne poglądy na rodzinę ukształtowały się pod wpływem licznych badań socjologicznych, antropologicznych studiów porównawczych, wiedzy psychologicznej, pedagogicznej, medycznej i prawniczej. Po okresie zainteresowania koncepcjami głoszącymi zmierzch tradycyjnej rodziny i kryzys małżeństwa w nowoczesnych uprzemysłowionych społeczeństwach zachodnich – obserwuje się od pewnego czasu poszukiwania bardziej subtelnych wyjaśnień tego zagadnienia.
D. Markowska podsumowując dotychczasowe wyniki badań nad rodziną w Polsce stwierdza, że nadal można mówić o szerokich powiązaniach z grupą krewniaczą, zwłaszcza w układzie międzypokoleniowym. Dodaje jednak, że owe powiązania nie zawsze są wynikiem dobrowolnych decyzji. Istotną rolę odgrywają obiektywne trudności mieszkaniowe, zmuszające młode rodziny do wspólnego zamieszkiwania z rodzicami, dodatkowo podtrzymywanie więzi z mieszkającą oddzielnie rodziną, miewa także charakter utylitarny (np. korzystanie z pomocy materialnej czy usługowej starszego pokolenia).
Bardzo destrukcyjny wpływ na rodzinę, a szczególnie dzieci ma rozwód. Rodziny rozbite stanowią coraz większy odsetek w społeczeństwie. Najtrudniejsze dla dzieci jest przejście procesu przedrozwodowego, w tym czasie w domu istnieją liczne konflikty, prowadzące w ostateczności do rozwodu. Wiele kobiet również decyduje się na wychowanie dzieci bez ojca, zwiększa się odsetek rodzin niepełnych tzw. samotnych matek, często pochłoniętych pracą zawodową. Znacznie uległy przetasowaniu lub nawet zamianie role ojca i matki. W wielu domach matka „otwarcie” kieruje rodziną, a ojciec jest na marginesie życia rodziny.
Nie wdając się w szersze analizy tej złożonej problematyki można przyjąć, że w polskim społeczeństwie więzi pokrewieństwa są istotnym czynnikiem społecznej integracji, a rodzina, zarówno miejska, jak i wiejska, stanowi dla wszystkich niemal kategorii demograficznych ważne źródło oparcia i pomocy w sytuacjach trudnych. Ten stan rzeczy, nie zawsze pożądany i aprobowany przez samych zainteresowanych, wynika w dużej mierze z przesłanek obiektywnych – braku urządzeń socjalnych, instytucji, które mogłyby wyręczyć lub wspomóc rodzinę w pełnieniu jej funkcji.
Podsumowując, rodzina mimo zmian społecznych, gospodarczych i politycznych, nadal pozostaje podstawową strukturą przeprowadzającą formułowanie osobowości dziecka i wpływającą na jego przyszłość, a zarazem właśnie przez wychowanie dziecka kształtuje obraz współczesnego społeczeństwa.


BIBLIOGRAFIA

Berger P. L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983.
Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980.
Morawska D., Współczesna rodzina w Polsce, Warszawa 1975.
Tyszka Z., Socjologia rodziny, Warszawa 1979.
Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973.