Przyczyny i możliwości radzenia sobie z agresywnymi zachowaniami dzieci

WSTĘP

Agresja i przemoc stają się zjawiskami coraz powszechniejszymi i częściej obserwowanymi w dzisiejszym świecie i to nie tylko poprzez przekazy mass mediów, ale w naszym najbliższym otoczeniu.
W związku z faktem, iż coraz częściej spotykamy się z agresywnymi zachowaniami naszych uczniów w środowisku szkolnym oraz domowym, spróbujmy zastanowić się nad głównymi przyczynami złości i agresji, a także nad sposobami radzeniami sobie z nimi w odniesieniu do dzieci i młodzieży.

1. Najczęstsze przyczyny agresji u dzieci i młodzieży .

- Doznawane frustracje, niepowodzenia związane np. z trudnościami w nauce, niepowodzeniami w relacjach z rówieśnikami – zachowania agresywne mogą być tu sposobem radzenia sobie z przykrymi emocjami.

- Napięcia, kłótnie, konflikty mające miejsce w domu . Nawet wtedy, gdy rozgrywają się tylko między rodzicami, powodują poczucie niepewności, braku stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa wywołujące wewnętrzne napięcie z którym dziecko próbuje sobie radzić poprzez zachowanie agresywne.

- Agresja może wynikać z chęci zwrócenia na siebie uwagi, być wyrazem strachu przed utratą miłości w sytuacji gdy poświęcamy dziecku zbyt mało czasu i uwagi, gdy lekceważymy jego troski i problemy.

- Podłożem agresji może być zazdrość np. w sytuacji pojawienia się młodszego rodzeństwa lub wtedy gdy jest ono bardziej faworyzowane przez rodziców.

- Brak rozsądnych granic, zasad postępowania , pewnych ustalonych reguł rodzinnych – przy czym niekorzystne jest dawanie dziecku zbyt dużo luzu, ale i nadmierna kontrola.

- Agresja może być reakcją na zbyt wygórowane wymagania, którym dziecko nie jest w stanie sprostać.

- Poczucie krzywdy społecznej, związane z trudną sytuacją materialną rodziny → poprzez zachowania agresywne dziecko pragnie odzyskać pewien status, poczuć się ważne.

- Obserwowanie modeli, obrazów przemocy demonstrowanych w mass mediach, ale także w najbliższym otoczeniu, np. rodzinnym („przemoc rodzi przemoc” → dzieci doświadczające przemocy bezpośrednio na swojej osobie, obserwujące zachowania agresywne swoich rodziców często naśladują ich postępowanie i powtarzają wzorce ich zachowań).

- Słaba osobowość dziecka, niskie poczucie wartości, brak pewności siebie, trudności w kontaktach z rówieśnikami → zachowania agresywne mogą w tym przypadku być sposobem dodania dziecku pewności siebie, podniesienie osobistego prestiżu i zwrócenia na siebie uwagi. Zachowanie agresywne może być również przejawem strachu, niepewności.

W okresie dorastania, gdy szczególne znaczenie dla dziecka ma grupa rówieśnicza, zachowaniom agresywnym sprzyjają ponadto takie czynniki i mechanizmy grupowe jak :

- naśladowanie zachowań rówieśników celem zyskania ich akceptacji, uznania,
- osłabienie mechanizmów kontrolnych wobec własnego zachowania, grupowe rozmycie odpowiedzialności, zmniejszenie poczucia winy i obaw przed konsekwencjami zachowania
- wzrost poczucia siły i bezpieczeństwa w grupie.

2. Jak pomóc dziecku radzić sobie z własną złością ?

Złość jest normalną emocją wpisaną w naturę człowieka tak jak radość, smutek czy lęk. Złość traktowana jako pewien rodzaj życiowej energii jest nam potrzebna m. in. dla obrony swoich praw. Przeżywanie tej emocji nie jest złe samo w sobie, natomiast nieakceptowane mogą być zachowania jakie często rodzą się pod jej wpływem : bicie, wulgaryzmy, wrzaski, trzaskanie drzwiami.
Krzyk, kara fizyczna na pewno nie rozwiążą problemu , a wręcz przeciwnie - mogą spotęgować złość i agresję. Dziecko – niezależnie od wieku – musi czuć, że rodzice je kochają , akceptują jako osobę, ale też musi wiedzieć, że nie pochwalają jego zachowań opartych na przemocy i agresji. A oto kilka wskazówek postępowania w sytuacji, gdy stykamy się z agresywnymi zachowaniami naszych dzieci.

§ Ważne jest poszanowanie i chęć zrozumienia uczuć dziecka, także tych powszechnie nieakceptowanych jak złość, wściekłość.

§ Zachęcajmy dziecko do mówienia o swoich uczuciach, emocjach (np. o tym kto je zdenerwował, dlaczego jest smutne) i znajdźmy czas, aby cierpliwie je wysłuchać.

§ Dajmy dziecku wyraźny komunikat : dziecko ma prawo się przeżywać złość, a nawet wściekłość, gdy ktoś je skrzywdzi lub mu dokuczy, ale nie powinno przy tym samo obrażać i krzywdzić innych osób. Nie chodzi o to, aby tłumić emocje, zwłaszcza te o zabarwieniu negatywnym, ale umieć nad nimi zapanować i wyrażać w sposób społecznie akceptowany

§ Kiedy widzimy, że dziecko jest rozłoszczone, dobrze jest powiedzieć : ” Widzę, że jesteś zły, zdenerwowany ...” i spróbować porozmawiać na ten temat, co takiego się stało.

§ Czasem warto pozostawić dziecko na jakiś czas, pozwolić mu np. wykrzyczeć czy wypłakać się w swoim pokoju, przy jednoczesnym daniu zapewnienia o naszej gotowości do rozmowy kiedy samo będzie do tego gotowe. Możliwość opowiedzenia o przyczynie złości, wyrzucenie z siebie żalu, wściekłości może okazać doskonałym lekarstwem pod warunkiem, iż dziecko ma w dorosłym cierpliwego słuchacza.

§ Warto modelować u dziecka konstruktywne sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami, poprzez to, iż sami otwarcie o nich mówimy. Kiedy nastolatek obraża czy rani naszą osobę , bądź postępuje w sposób przez nas nieakceptowany warto stosować komunikaty „Ja” : „ Denerwujesz mnie, kiedy .... ; nie lubię, gdy .... ; jestem wściekły, kiedy ... „ , a następnie podać przyczynę naszego zdenerwowania, czy złości. (np. „Nie lubię kiedy na mnie krzyczysz”).

§ Starajmy się zastępować rozkazy czy nakazy – prośbą, sugestią, a najlepiej wspólnym ustalaniem pewnych spraw. Nastolatek biorący udział w uzgadnianiu pewnych kwestii czuje się ważny, współodpowiedzialny i chętniej się dostosuje do wspólnych ustaleń aniżeli w sytuacji, gdy coś zostanie mu odgórnie narzucone.

§ Dziecko potrzebuje wyraźnych granic czemu sprzyja formułowanie jasnych reguł postępowania w rodzinie – co wolno a czego dziecku nie wolno.

§ Dostrzegajmy i chwalmy dziecko za postępowanie zgodne z ustalonymi regułami – łatwiej bowiem dziecku zmienić swoje postępowanie, gdy czuje się docenione i akceptowane.

§ Ustalmy odpowiednie sankcje za łamanie reguł np. poprzez pozbawienie dziecka jakichś przyjemności.

Tu : ważne jest rozgraniczenie pomiędzy osobą a zachowaniem, w związku z tym nie powinno się potępiać całej osoby dziecka („Jesteś zły !”) a jedynie wyrażać niezgodę na jego agresywne zachowanie („Nie podoba mi się gdy bijesz swoich kolegów. Nie zgadzam się na takie zachowanie”).

§ Zachęcajmy dziecko do rozładowania nagromadzonej energii i emocji poprzez np. sport, pójście na spacer, uprawianie jakiegoś hobby, a nawet takie metody jak krzyk, boksowanie poduszki, tupanie czy napisanie „wściekłego listu” do osoby która je skrzywdziła.

ZAKOŃCZENIE

Radzenie sobie z emocjami jest ważną umiejętnością społeczną i istotnym aspektem dojrzewania dzieci i młodzieży. Odpowiednie postawy i sposób postępowania dorosłych może im pomóc w uczeniu się konstruktywnego przezwyciężania złości i wściekłości , a tym samym stanowić ważnych element oddziaływań profilaktycznych, zarówno w środowisku szkolnym jak i domowym.