Zespół Aspergera jako jedna z form autyzmu dziecięcego

Zespół Aspergera jako jedna z form autyzmu dziecięcego

Coraz częściej za pośrednictwem środków masowego przekazu do przeciętnego człowieka docierają wiadomości i informacje na temat autyzmu. Często dowiadujemy się, że u dziecka z naszego przedszkola, czy też z naszego miejsca zamieszkania zdiagnozowano autyzm. Osoby dotknięte tym zaburzeniem nie różnią się wyglądem zewnętrznym od innych dzieci, bowiem autyzmu nie można zaobserwować w wyglądzie zewnętrznym osoby, która jest nim dotknięta. Autyzm możemy obserwować tylko na podstawie pewnych charakterystycznych zachowań
dziecka. Wiedza przeciętnego człowieka na temat autyzmu jest bardzo ogólna
i odnosi się tylko do trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, unikaniem kontaktu wzrokowego.
Pierwsze niepokojące sygnały odnoszące się do autyzmu można zauważyć już w okresie niemowlęctwa, należą do nich: dziecko nie wyciąga rączek do mamy, nie reagowanie mimiką i gestami na obecność mamy, dziecko takie nie lubi być przytulane, brane na ręce, nie krzyczy gdy jest głodne. Są to pierwsze symptomy autyzmu.
W wieku przedszkolnym charakterystyczny jest brak kontaktu wzrokowego, dziecko preferuje samotne i ciągle te same zabawy, np. układanie klocków według ustalonego przez siebie schematu, nie bawienie się żadnymi zabawkami. Dziecko nie jest zainteresowane obecnością rodziców- jakby ich nie zauważało. Charakterystyczne jest też interesowanie się tylko jedną wybraną dziedziną wiedzy w sposób wręcz obsesyjny. Dzieci te bardzo nie lubią wszelkiego rodzaju zmian np. w ustalonym schemacie dnia. Dziecko autystyczne nie nawiązuje kontaktu z rówieśnikami, ponieważ ma małą zdolność naśladownictwa.
Bardzo charakterystyczną cechą dzieci autystycznych jest brak wykorzystania mowy do komunikowania się.
Z literatury dotyczącej autyzmu wiemy, że autyzm to całościowe zaburzenie rozwoju. Według A. Maciarz i D. Drała: „autyzm cechują nieprawidłowości
w trzech obszarach funkcjonowania dziecka: w przebiegu interakcji społecznych, zdolności do komunikowania się oraz powtarzające się wzorce aktywności zachowania i zainteresowań”. Autyzm spotykany jest najczęściej u chłopców.

Mimo pewnych wspólnych cech autyzm może mieć różną postać. Są dzieci
z autyzmem, które nie mówią i mają duże deficyty w rozwoju społecznym. Inne zaś mówią mając jednocześnie trudności w nawiązywaniu prawidłowych relacji
z rówieśnikami i liczne zachowania stereotypowe.
Po mimo wielu badań wciąż trudno jednoznacznie ustalić przyczyny występowania autyzmu. Nie ma żadnych medycznych badań, na podstawie których możemy jednoznacznie ustalić dlaczego akurat u tego dziecka wystąpił autyzm.
U wielu dzieci z autyzmem stwierdzono nieprawidłowości w przebiegu ciąży u matki, powikłania okołoporodowe, alergie, częste infekcje, rutynowe szczepienia, wiek ojca – powyżej 40 lat, ale jednocześnie jest wiele dzieci z takimi problemami i nie stwierdzono u nich autyzmu.
Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu.
Po raz pierwszy termin „Zespół Aspergera” użyła Lorna Wing w 1981r.: „zwróciła ona uwagę na to, że dzieci z objawami autyzmu we wczesnym dzieciństwie miały dobrze rozwiniętą mowę i procesy poznawcze, a zaburzony rozwój motoryczny i społeczny. Stwierdziła także, że zaburzenia te opisał już w 1944 roku dr Hans Asperger, od którego nazwiska nazwano to zaburzenie.
W niemowlęctwie i wieku przedszkolnym zespół Aspergera bardzo często nie jest prawidłowo rozpoznawany. Może to powodować fakt, iż dzieci z tym zaburzeniem w zakresie rozwoju mowy i języka nie odbiegają w zasadniczy sposób od swoich rówieśników.
W zaburzeniu tym występuje przede wszystkim upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian, mała elastyczność myślenia, brak upośledzenia umysłowego, obsesyjne zainteresowania. To co różnicuje zespół Aspergera (ZA) od autyzmu to: brak opóźnienia rozwoju mowy, prawidłowy rozwój oznawczy. Podobnie tak ja autyzm zespół Apsergera to zaburzenie rozwoju
o neurologicznym podłożu, którego przyczyny nie są znane.

Dziecko z zespołem Aspergera- charakterystyka ogólna
Kontakty i więzi społeczne

Najbardziej charakterystycznym i bardzo widocznym symptomem zespołu Aspergera u dzieci są trudności w kontaktach z rówieśnikami. Dziecko z ZA w ogóle nie bawi się z innymi dziećmi, nie odczuwa potrzeby przebywania z nimi. Trudność sprawia mu odczytywanie wyrazów twarzy i mowy ciała u innych ludzi, więc często popełnia gafy, robiąc lub mówiąc coś, co może urażać innych ludzi. Ma problemy
z opanowaniem zasad rządzących grupą dlatego sprawiają mu trudność, np. zabawy
i gry zespołowe, ponieważ nie rozumie ich zasad.
Dziecko z ZA ma problemy z wyrażaniem własnych uczuć i emocji w sposób niewerbalny, tak jak robią to inni ludzie. Nie nawiązują kontaktu wzrokowego podczas rozmowy z inną osobą, mając niejako trudność z jednoczesnym słuchaniem
i patrzeniem w twarz swojego rozmówcy. Nie nawiązują przyjaźni, ponieważ dziwaczność i stereotypowe zachowania zniechęcają rówieśników do bliższych kontaktów. Zdarzają się dzieci z zespołem Aspergera, które mają dziwaczne preferencje smakowe lub wąchają lub liżą różne przedmioty.Według A. Maciarz i D. Drała: „dzieci te charakteryzuje obojętność wobec ludzi, co może być spowodowane ukierunkowaniem tych dzieci na czynności stereotypowe, np. kiwanie się, chodzenie wkoło, przywiązanie do jednego ograniczonego wzorca zachowań”.
Według Toniego Attwooda: „dzieci z ZA w ograniczony sposób używają gestykulacji, mają sztywne spojrzenie i ekspresję mimiki twarzy, w niewłaściwy sposób wysławiają się, charakteryzuje je niezgrabny język ciała”.


Mowa

Prawidłowy rozwój mowy i posługiwanie się nią zgodnie z zasadami gramatyki to czynnik odróżniający dzieci z zespołem Aspergera od autyzmu. Dziecko z zespołem Aspergera bardzo często używa zaimka „ty” lub „on” zamiast mówienia o sobie „ja”. Ma skłonność do bardzo precyzyjnego mówienia, co sprawia, że jego wypowiedzi są sztuczne, jakby słownikowe, dziecko bardziej podaje informacje jakby z encyklopedii, niż prowadzi wymianę zdań. Jego wypowiedzi często ukierunkowane są na temat, który tylko je interesuje i nie zwraca uwagi na to, że jego rozmówca nie jest zainteresowany tematem. W wypowiedziach często pojawiają się echolalie (powtórzenia) ostatniego wyrazu lub zdania.
Ton głosu dziecka może być monotonny lub bardzo nasilony, a gestykulacja niezdarna lub przesadna. Zdarza się też niewłaściwe używanie konkretnych słów. Dziecko z zespołem Aspergera nie rozumie żartów, przenośni, przysłów i metafor. Bardzo często zadaje ciągle te same pytania, jakby nie słyszało odpowiedzi.
Dzieci z zespołem Aspergera mają duże problemy w wyrażaniu i rozumieniu komunikatów niewerbalnych, nie używają w czasie mówienia żadnych gestów, ani nie zmienia się ich mimika twarzy, brakuje im również widocznej empatii i wzajemności. U dzieci z zespołem Aspergera mimika twarzy jest bardzo mało wyrazista.
Pamięć i zainteresowania

Swoistą cechą osób z zespołem Aspergera jest bardzo dobra pamięć mechaniczna dotycząca różnych często przypadkowych sytuacji, obiektów, czy wybiórczo zapamiętanych ich elementów lub właściwości. Dzieci z Za łatwo przyswajają sobie pamięciowo różne sprawy, daty, wiadomości encyklopedyczne, natomiast mają trudności z percepcją intelektualną i zapamiętywaniem treści zawierających fabułę czy ukazujących pewne zjawiska w ich złożoności i zależności.
Z niezwykłą pamięcią mechaniczną dzieci z ZA łączy się wybiórczość
i obsesyjny charakter ich zainteresowań. Mają jedno lub kilka stereotypowych zainteresowań, np. samochody, dinozaury, mapy. Poświęcają temu całą swoją uwagę. Zbierają różne przedmioty lub informacje encyklopedyczne na ich temat, wielokrotnie je oglądają, ustawiają zawsze w tej samej kolejności tworząc kolekcje. Zainteresowania te zawsze wykonywane w samotności nigdy w kontakcie z drugą osobą.
Motoryka

Dla dziecka z zespołem Aspergera charakterystyczna jest słaba koordynacja ruchowa, zarówno w obrębie motoryki małej jak i dużej. Jego ruchy są z reguły źle skoordynowane i mało elastyczne, więc bardzo niechętnie włączają się do gier
i zabaw sportowych. pojawiają się u nich często trudności w pisaniu lub
w wykonywaniu prac plastycznych. Związane jest to z nieskoordynowaniem
i sztywnością dłoni. Bardzo często dzieci z zespołem Aspergera charakteryzuje specyficzny chód.
Zachowania stereotypowe

U wielu dzieci z zespołem Aspergera widoczne są zachowania stereotypowe. Według L. Bobkowicz- Lewartowskiej: „ dzieci te mają skłonność do stereotypii ruchowych (autostymulacji), np. chodzą po kole, kiwają się, podskakują, klaskają.”
Stereotypie to pierwsze dostrzegalne niepokojące zachowania u dziecka
z zespołem Aspergera. W ich czasie dziecko ciągle powtarza pewne czynności czy sposób zachowania się.
Rytualizm i lęk przed nieznanym
Tony Attwood twierdzi: że dziecko z zespołem Aspergera może mieć tendencję do ustanawiania i praktykowania pewnych rutynowych czynności: „kiedy tylko określony ciąg czynności zostanie ustalony, powstaje przymus powtarzania go
w identyczny sposób.” Dzieci wykonują niektóre czynności zawsze w ten sam sposób.
Dzieci z zespołem Aspergera trzymają się tych samych czynności rytualnie wykonywanych w danej porze dnia, czy w danej sytuacji, dbają o ten sam ściśle przestrzegany porządek przedmiotów (układają przedmioty w szeregi, kolekcjonują rzeczy o określonym kształcie), z trudem wprowadzają i akceptują w swoich codziennych czynnościach i w swoim otoczeniu zmiany. Wpływa to na utrwalanie zachowań stereotypowych i fiksacji. Ponieważ najlepiej czują się
w uporządkowanym otoczeniu z ustalonymi schematami. Próby zmian mogą prowadzić nawet do zachowań agresywnych.
Jak podaje L. Bobkowicz- Lewartowska: „ dzieci z zespołem Aspergera potrzebują stabilnego otoczenia i stałego rytmu zajęć. Spowodowane jest to ty,
że dzieci te mają zaburzoną zdolność akceptowania zmian w swoim otoczeniu”.
Dziecko z zespołem Aspergera często niechętnie opuszczają dom, nie lubią zmian w umeblowaniu, ciągle chodzą tą samą drogą, nie lubią nieznanych im miejsc, nie akceptują zmian w codziennym jadłospisie.
Wszystko musi mieć swoje ustalone miejsce, swój rytm i swój czas. Dzieci
z zespołem Aspergera powtarzają ciągle te same czynności w określonym czasie dnia, ustawiają rzeczy w ten sam niezmienny sposób, co zapewnia im poczucie bezpieczeństwa.
. Fiksacje

Fiksacja to nadmierne przywiązanie do osób, przedmiotów, pewnych zachowań i skłonności. U dzieci z zespołem Aspergera może występować w formie ciągłego zadawania tych samych pytań, bowiem dziecko jest skoncentrowane tylko na jednym temacie i ciągle do niego wraca. Fiksacja może również polegać na ustawicznym powtarzaniu jakiegoś wyrazu, jak również na ciągłym rysowaniu jednego tylko przedmiotu, czytaniu wciąż tej samej książki.
Bibliografia

• L. Bobkowicz – Lewartowska, „Autyzm dziecięcy, zagadnienia diagnozy
i terapii”, Kraków 2005
• Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, MEN
• Tony Attwood, „Zespół Aspergera”, Poznań 2006
• A. Maciarz, M. Biadasiewicz, „Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera”, Kraków 2005
• E. Pisula, „Małe dziecko z autyzmem”, Gdańsk 2005
• E. Żurawska – Seta, R. Seta, „Muzykoterapia w pracy z dzieckiem autystycznym” [w:] J. Błeszyński (red.) „Terapie wspomagające rozwój osób
z autyzmem”, Kraków 2005
• M. Bogdanowicz, D. Okrzesik, Opis i planowanie zajęć według Metody Ruchu Rozwijającego W. Sherborne, Gdańsk 2008
• Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M.: Metoda Weroniki Sherborne
w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. WSiP, Warszawa 1992.
• J. Błeszyński, „Wykorzystanie metody Ruchu Rozwijającego w terapii dziecka z głębokimi deficytami rozwojowymi – autystycznego” [w:] J. Błeszyński (red.) „Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem”, Kraków 2004
• R. Domań, Metody pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, Lublin 2003
• Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu, Gdańsk 1998
• U. Firth, Autyzm i zespół Aspergera, Warszawa 2005
• U. Firth, Autyzm: wyjaśnienie tajemnicy, Gdańsk 2008
• A. Budzińska, M. Wójcik, Zespół Aspergera: księga pytań i odpowiedzi, Gdańsk 2010
• P. Randall, J. Parker, Autyzm: jak pomóc rodzinie, Gdańsk 2010
• B. Winczura, Autyzm na granicy zrozumienia, Kraków 2009
• E. Pisula, Autyzm: przyczyny, symptomy, terapia, Warszawa 2000
• E. Pisula, Autyzm u dzieci: diagnoza, klasyfikacja, etiologia, Warszawa 2000
• Autyzm wyzwaniem naszych czasów, pod red. T. Gałkowskiego i J. Kostrzewskiej, Kraków 2001
• H. Jaklewicz .: Autyzm wczesnodziecięcy. Gdańsk 1993.
• W. Sherborne, Ruch rozwijający dla dzieci, Warszawa 1997.
• Bliżej przedszkola nr 3/2009