Nauka czytania a vista na fortepianie

„Dobre czytanie a vista jest czymś, co się zdobywa,
co wymaga nie tylko talentu, ale ćwiczenia i doświadczenia”
H. Neuhaus

Sztuka pianistyczna


Nauka czytania a vista na fortepianie

Czytanie a vista jest to wykonanie tekstu nutowego bez uprzedniego przygotowania, w tempie zbliżonym do tempa oznaczonego przez autora. Gra a vista rozwija ucznia, kształci umiejętność słuchania, współpracy, wpływa na wzrost odpowiedzialności za swoją grę, jednocześnie wpływa na skrócenie czasu rozczytywania innych utworów, zapoznanie się z literaturą światową oraz doskonali wyobrażenia muzyczno-słuchowe.
Proces ten należy kształcić od pierwszych klas codziennie, poświęcać mu początkowo conajmniej 15 minut dziennie, następnie stopniowo wydłużając czas.
Czytając a vista jednym z ważnych procesów jest osiągnięcie przez ucznia umiejętności „słyszenia”, „odczuwania” przeglądanego tekstu - wykorzystania słuchu wewnętrznego. Dzieci zazwyczaj nie umieją wyobrazić sobie tekstu nutowego, który właśnie przejrzały, ale jest możliwe kształcenie tej umiejętności np.:
o Nauczyciel gra prosty utwór - uczeń śledzi i pokazuje palcem
w nutach, gdzie brzmi muzyka (wzrok + słuch).
o Uczeń uczy się melodii (rozpoczynając od 1 motywu) na pamięć bez fortepianu, jak już umie, zamykamy nuty i wykonuje je z pamięci na fortepianie.
o Nauczyciel gra fragment utworu, następnie uczeń naśladuje wykonawstwo.
o Naprzemienne śpiewanie i granie (jedną frazę uczeń śpiewa, drugą gra).
W grze a vista duże znaczenie ma umiejętność patrzenia „do przodu”
w poziomie i pionie, początkowo ogarnia się wzrokiem małe fragmenty melodii, a ćwicząc – coraz większe.
Wykonawca musi być zorientowany w tekście nutowym - powinien dokonać przeglądu wzrokowego utworu. Ważne jest uświadomienie tonacji za pomocą słuchu wewnętrznego, pomaga w tym np. zagranie gamy i kadencji
w tonacji utworu. Grający musi brać pod uwagę budowę formalną oraz charakterystyczne cechy kompozycji, zwrócić uwagę na gatunek, autora, wskazówki dotyczące tempa, charakteru utworu, metrum, tonację. Przeglądając tekst należy zwrócić uwagę na ewentualne zmiany tempa, klucza, tonacji czy metrum. Należy przemyśleć palcowanie, następnie wykonując je można sprawdzić, czy jest ono wygodne i właściwe.
Problemem niekiedy jest brak przestrzennego „odczuwania” klawiatury, gdyż uczeń zwykle nie ma czasu patrzeć na klawiaturę, ponieważ uważnie śledzi tekst nutowy, ale w wyniku częstego ćwiczenia można nabyć tę umiejętność.
Ważnym jest przekazanie uczniom informacji ułatwiających biegłe czytanie, np. wzrokowe skojarzenia (w interwały 3,5,7 nuty umieszczone są na polach albo na liniach, w interwałach 2,4,6,8 jedna z nut umieszczona jest na polu druga na linii lub odwrotnie), oszczędza to czas przy rozczytywaniu utworu.
Grając a vista należy grać bez zatrzymywania się, jeżeli trafi się pomyłka, to trzeba grać dalej nie zatrzymywać się. Kształcącym jest gra a vista na 4 ręce lub na 2 fortepiany z nauczycielem, pomaga to utrzymać odpowiednie tempo, puls, wyrabiać u uczniów szybką reakcję.
Dopuszczalne jest ominięcie ozdobników, drugorzędnych głosów w bardziej złożonej fakturze lub mniej ważnych dźwięków w akordzie. Najważniejszym jest, by nie naruszyć całości wykonania, poczuć wewnętrzny puls, charakter, treść utworu. Mamy prawo uprościć tekst np. wyciągów fortepianowych, które są często napisane niewygodnie, oczywiście nie naruszając schematu rytmiczno-muzycznego, charakteru i treści.
Nie można zapomnieć o pedalizacji, która zapewnia śpiewność utworu, urozmaica barwę oraz ułatwia pokonanie niektórych trudnych technicznie miejsc np. skoków.
W grze a vista uczniów można wyróżnić kilka błędów:
• brak orientacji w tekście ze względu na małe umiejętności teoretyczne;
• nieznajomość tonacji;
• nierytmiczność;
• brak umiejętności frazowania;
• brak skupienia;
• nieprzemyślane i nieracjonalne palcowanie;
• nieprawidłowa pedalizacja;
• niedokładna artykulacja;
• nieznajomość terminów muzycznych;
• nieprzemyślana gra.
Czytając a vista można sprawdzić jednocześnie zasób wiedzy teoretycznej ucznia oraz zakres jego umiejętności techniczno-muzycznych. Jeżeli stwierdzimy pewne niedociągnięcia powinniśmy tak dobierać repertuar, by je zlikwidować.
Repertuar wykorzystywany do czytania a vista powinien być zawsze dostosowany do wieku ucznia, obejmować utwory różnych kompozytorów, różnych stylów i form.
Rozbudzenie w uczniach zaciekawienia grą a vista wpływa bardzo pozytywnie na ich rozwój muzyczny i kreowanie artystycznej osobowości. Nauczyciele przedmiotu fortepian główny powinni poświęcać zawsze dużo czasu na kształcenie tej umiejętności.

Literatura:
G. Sandor O grze na fortepianie. Warszawa 1994.
L. Popowa Metodyka nauczania akompaniamentu fortepianowego. Warszawa 1979.
Т. Воробкевич Методика викладання гри на фортепіано. Львів 2001.