Funkcjonowanie samorządu uczniowskiego w szkole podstawowej

Funkcjonowanie samorządu uczniowskiego w szkole podstawowej


ROZDZIAŁ I

1.Funkcjonowanie samorządu uczniowskiego

1.1.Historia powstania samorządu uczniowskiego w Polsce .
Historia rozwoju samorządu uczniowskiego w Polsce sięga swymi korzeniami do wieku XVIII w. Geneza samorządu jest niezaprzeczalnie związana z powstaniem pierwszej organizacji edukacyjnej na ziemiach polskich czyli Komisji Edukacji Narodowej. Ustawa z 1783 r. mówiła o powołaniu instytucji uczniowskiej mającej kształt sądów koleżeńskich , które według zamysłu miały rozstrzygać spory . Sądy miały funkcjonować w kolegiach i szkołach parafialnych. Bliźniacze funkcje pełniły sejmiki szkolne lub urzędy dekurionów. Liczne badania historyków potwierdzają fakt, iż ustawa w pierwszych latach swojej bytności pozostała jedynie chwalebnym założeniem. Pomysł zapisany w ustawie był wywyższany i chwalony przez licznych pisarzy, działaczy i myślicieli jednak przez pewien okres czasu nie został wprowadzony w życie. Dopiero w późniejszych latach zastosuje go w praktyce Szkoła Rycerska, Uniwersytet Wileński oraz szkoły w Nowogródku, Mińsku, Krzemieńcu i Włodzimierzu Wołyńskim.
Na szczególną uwagę zasługuje samorząd uczniowski Liceum Krzemienieckiego. Tadeusz Czacki , dyrektor i założyciel tej szkoły z własnej inicjatywy stworzył w 1806 r. regulamin samorządu . Dzięki merytorycznej i praktycznej pomocy Hugo Kołłątaja , samorząd z bardzo nowoczesnym na owe czasy regulaminem rozpoczął swoją działalność. Przyczyną powstania samorządu w Liceum w Krzemieńcu stała się konieczność rozwiązywania konfliktów pomiędzy uczniami a nauczycielami. Tadeusz Czacki stwierdził, że należy nauczyć wychowanków rozwiązywania problemów i konfliktów poprzez zastosowanie metod w pełni demokratycznych i samorządnych. Mimo licznych sprzeciwów, obaw i protestów bardziej tradycyjnej części pedagogów, samorząd krzemieniecki działał mając na swoim koncie sporo sukcesów przez wiele lat. Uczył swoich wychowanków podstawowych zasad demokracji, reprezentował potrzeby społeczności szkolnej poprzez zastosowanie szeroko rozumianej autonomii i indywidualności.
Wiek XIX w historii Polski, zapisał się nie tylko tragicznie dla jej losów politycznych ale również dla rozwoju edukacji a w tym samorządności uczniowskiej. Wszystkie wcześniejsze próby wdrażania modernistycznych zasad praworządności, autonomii i demokracji wśród polskiej młodzieży zostały pogrzebane przez zaborców. Polityka prowadzona przez Rosję, Prusy i Austrię nie dała możliwości okrzepnięcia samorządom uczniowski jak również uniemożliwiła dogodny ich rozwój.
Jednak myśl o samorządności i kształceniu jej wśród młodzieży nie przestała trapić wielu pedagogów i naukowców. Jednym z nich był doskonały filozof i nauczyciel Bronisław Trentowski. Stworzył on pracę pt. : „Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży”, której założenia zostały dopiero zrealizowane w XX wieku. Opisuje on m.in. w swoim dziele metody wprowadzania zasad samorządności do szkół cyt. : „ Sądy (...) zamieniaj natychmiast w sejmy, tę warownię wszelkiej rozumnej wolności. Niech wychowańcy sami sobie prawa nadają: ty masz być sejmu tylko sekretarzem i praw stróżem. Oni są od Boga przeznaczeni do autonomii, ćwicz więc ich w niej za młodu!” . Bronisław Trentowski daje przyszłym pedagogom proste wskazówki i porady odnoszące się do sposobów prowadzenia samorządu uczniowskiego. Przyznaje , że samorząd powinien sam stanowić dla siebie władzę ustawodawczą i wykonawczą a nauczyciel wg założenia ma być jedynie jego strażnikiem. Bronisław Trentowski uważa, że demokracja i samorządność przyszłego, odrodzonego narodu polskiego powinna mieć początek w rozumnej młodzieży, która pierwsze szlify natury politycznej ma nabierać w szkole podczas działalności w samorządzie uczniowskim. Nauczyciel w żadnym razie nie powinien kierować ani nadużywać swojej władzy w stosunku do uczniów lecz do jego obowiązków należy wspieranie młodzieży w jej działaniach.
Rzeczywisty rozwój samorządu uczniowskiego nastąpił po I wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Instytucje uczniowskie działały w szkołach, zakładach kształcenia nauczycieli i placówkach opiekuńczych. Warto wymienić paru pedagogów , którzy zajęli się szerzej naszym zagadnieniem, należą do tej grupy m.in. J. Wójcik, M. Szczewińska,H. Rowid, W. Spasowski i L. Jeleńska. Natomiast czołową postacią dwudziestolecia międzywojennego był Janusz Korczak. Wielki pisarz, lekarz, społecznik ale przede wszystkim szczególnej klasy pedagog.
W swojej pracy z dziećmi kierował się niebywałą empatią, wyrozumiałością i humanizmem. Janusz Korczak wprowadzał metody współzarządzania w domu sierot, który prowadził. Uważał bowiem, że samorząd powinien pełnić przede wszystkim funkcję wychowawczą, nie powinien być w żadnym wypadku zabawą w samorządność lecz ciężką, solidną pracą. Sam określał samorząd w następujący sposób cyt. : „ Samorząd to nie tylko praca, ale i walka. Samorząd – to walka w obronie porządnych, cichych i słabych przeciwko wrogom porządku i sprawiedliwości. Jeden nie da rady, ale z gromadą będą musieli się liczyć”. Do metod wychowawczych stosowanych przez J. Korczaka należały sejmy i sądy koleżeńskie natomiast gazetka szkolna pomagała wyrażać dziecięce myśli i pomysły. J. Korczak nigdy nie stworzył określonego systemu organizacyjnego, on jedynie dostosowywał ogólną koncepcję do konkretnych potrzeb swoich wychowanków. Wynika z tego, że organizacja powstawała dość długo i w nie małym trudzie. Była dostosowywana do konkretnych potrzeb dzieci i młodzieży, nie była czymś twardym i skostniałym. Samorząd uczniowski miał służyć uczniom a nie na odwrót, wg założenia miał im pomagać w codziennym życiu, w regulowaniu norm trudnego współżycia. Z pewnością systemu organizacyjnego jaki stworzył J. Korczak nie udałoby się przenieść na jakikolwiek inny grunt, gdyż stosowane przez niego metody wychowawcze były przewidziane dla konkretnej młodzieży.
Janusz Korczak krytykował współczesny mu charakter szkół, prowadzenie młodzieży w sposób autokratyczny, bezdyskusyjny i twardy. Uważał, że szkoła powinna uczyć swoich wychowanków zasad demokracji i szanować młodzież , uczyć ich zasad godności i poszanowania drugiej osoby.
Po II wojnie światowej w Polsce Ludowej co prawda istniały samorządy uczniowskie ale były one jedynie wykonawcami postanowień dyrekcji a ta z kolei dostosowywała się do zarządzeń Ministerstwa Oświaty. Klimat tamtej epoki najlepiej odda poniższy cytat : „ Zarządzeniem ministra oświaty z 1951r. wprowadzono do szkół podstawowych i średnich regulamin samorządu uczniowskiego. Według regulaminu – samorząd uczniowski miał być powszechną organizacją młodzieżową działającą w ścisłym porozumieniu i całkowitej zgodności z organizacjami szkolnymi ZMP i ZHP” . Regulamin również pogwałcał wszelkie zasady demokracji, gdyż zarząd samorządu uczniowskiego był ustalany odgórnie nie zaś wybierany przez samych uczniów. Rada pedagogiczna w każdej chwili mogła rozwiązać samorząd. Instytucja uczniowska została zepchnięta to narzędzia , które miało za zadanie pomóc nauczycielom w indoktrynacji młodzieży, wychowaniu w duchu idei komunizmu. Na około pół wieku w struktury samorządu wniknęły myśli K. Marksa, F. Engelsa, W. Lenina i J. Stalina. Samorząd uczniowski przestał wdrażać przedwojenne kanony tj. demokracja, autonomia i praworządność. Lata szcześćdziesiąte i siedemdziesiąte ubiegłego stulecia, były szczególnie trudne dla instytucji samorządności. Maryla Sowisło pisze cyt. : „ Zlikwidowano wszelkie przedstawicielskie ogólnoszkolne i międzyszkolne organy samorządowe, pozostawiając tylko samorządy klasowe. Wytyczne ustalały zakres i formę działalności oraz strukturę organizacyjną samorządu. Na opiekuna samorządu uczniowskiego wyznaczały dyrektora szkoły” . Jak widzimy współpartnerstwo ucznia i nauczyciela w szkole było całkowicie niemożliwe, wszystkie ostateczne decyzje musiały być zaakceptowane przez dyrekcję szkoły. W rzeczywistości samorząd uczniowski stał się marionetką w rękach władz oświatowych, instytucją kierowaną z góry, nie do końca wygodną i potrzebną wszystkim.
Rok 1988 i zarządzenie MEN z dnia 19 lipca stały się początkiem nowej karty w historii trwania samorządu uczniowskiego. Powoli szkoły i inne placówki edukacyjne wprowadzają samorządność do świadomości swoich wychowanków. Jest to z pewnością żmudna praca , wymagająca nielichego poświęcenia ze strony nauczycieli ale również i ogromnej pracy uczniów.
Badania prowadzone nad polskim , samorządem uczniowskim przez Społeczny Ośrodek Monitoringu Edukacji w latach 1999 – 2002 oceniły bardzo krytycznie funkcjonowanie tej organizacji. Młodzież bowiem stwierdziła, że jest przez szkoły traktowana przedmiotowo i nie ma żadnego większego wpływu na decyzje podejmowane w swojej placówce. Uczniowie uważali, że samorząd jest prowadzony autokratycznie przez dyrekcję, natomiast opiekun samorządu pełni raczej rolę „ hamulca” wszelkich podejmowanych przez nich przedsięwzięć. Wszystkie pomysły i inicjatywy były wstrzymywane i natychmiast tłumione w zarodku. Redakcja czasopisma „Nowe w Szkole” w taki oto sposób podsumowuje działalność organizacji uczniowskiej cyt. „ Współczesna polska szkoła nie przygotowuje młodzieży do demokracji i nie wychowuje w jej duchu. W atmosferze zakłamania, ciągłego stresu i ustawicznego strachu wyzwala w swoich wychowankach najgorsze cechy i utrwala wzorce zachowań odlegle od ideałów społeczeństwa obywatelskiego” . Uważam, że zdanie zawarte w powyższym tekście jest bardzo przejaskrawione i nie wynika ono tak naprawdę ze złej woli pedagogów lecz z nieumiejętnego wdrażania samorządności między dzieci i młodzież. Janusz Gęsicki w swoim artykule inaczej ocenia funkcjonowanie samorządów w szkołach cyt. „ Zagrożenia (...) wynikają przede wszystkim z utartych schematów działania nauczycieli, ze złej praktyki rozpowszechnionej w szkołach. Mają jednak swoje odbicie w ustawie o systemie oświaty. W ten sposób prawo utrwala i sankcjonuje niedobrą
tradycję. ”
Aktualnie trwa spór pomiędzy pedagogami o charakter samorządów uczniowskich, jedni bowiem upatrują w organizacjach tylko metod wychowawczych, inni zaś pragnęliby aby samorząd był całkowicie oddany w ręce uczniów po to by mogli realizować własne cele.


1.2Samorząd a samorządność

Opracowując temat , zmierzyłam się z dwoma pojęciami , które nie odłącznie związane są z działalnością dzieci i młodzieży tj. „samorząd” i „samorządność”. O ile pierwszy termin jest dość łatwą i bardzo sztywną formą do określenia o tyle „samorządność” nadaje „samorządowi” sens istnienia, daje wytyczne i ustanawia podstawowe tory po których będzie przebiegała praca i działalność uczniów. Krótko mówiąc „samorząd” jest organizacją a „samorządność” to reguły i zasady współżycia.
Pojęcie „samorząd” po raz pierwszy pojawiło się u naszych wschodnich sąsiadów w Niemczech w XIX wieku. Selbstverwaltung był określeniem lokalnej administracji publicznej, która nie była zależna od państwa. Prawnicy określają samorząd jako wyodrębnioną i określoną przez przepisy grupę społeczną, która została powołana do samodzielnego wykonywania zadań. Grupa ma za zadanie wybierać swoich przedstawicieli , którzy ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje działania. Prawo dzieli „samorząd” na dwie grupy tj . terytorialny i funkcjonalny. Samorząd uczniowski będzie reprezentował drugi rodzaj organizacji, za względu na charakter działania, bowiem samorząd funkcjonalny dotyczy wspólnoty osób opartej na więzi pracy.
Natomiast pedagodzy określają samorząd uczniowski w następujący sposób :cyt. „ Samorząd (...) to forma organizacji społeczności ( uczniowskiej, nauczycielskiej itp. ), funkcjonująca na demokratycznych zasadach współżycia między jednostkami i między grupami. Samorząd jest statutową organizacją uczniów, nauczycieli, innych pracowników, reprezentowaną na zewnątrz przez wybrane spośród nich i przez nich organy przedstawicielskie ( rady, zarządy, sekcje, komisje itp. )”
Jak można zauważyć, terminologia pedagogiczno – dydaktyczna „samorządu” nie odbiega zbyt mocno od źródeł swego powstania czyli od prawniczego wyjaśnienia.
A.Kamiński , znany pedagog i współtwórca zasad funkcjonowania samorządu uczniowskiego w Polsce, wyodrębnił cztery etapy rozwoju samorządu cyt. „ ...propedeutyka samorządu ( klasy I - IV), samorząd pierwszego poziomu ( klasy V – VIII), samorząd średniego poziomu ( klasy licealne szkół ogólnokształcących, szkoły zawodowe, zasadnicze i technika ), samorząd wyższego poziomu ( młodzież szkół wyższych , uczestnicy uniwersytetów ludowych i powszechnych oraz szkół dla pracujących )”. Dzisiaj po zmianach dokonanych na początku XXI wieku, możemy zastosować nieco inny podział na etapy samorządów tj. propedeutyka samorządu ( klasy I – III), samorząd pierwszego poziomu ( klasy IV – VI), samorząd drugiego poziomu ( klasy I – III Gimnazjum ), samorząd średniego poziomu ( klasy w szkołach średnich ); samorząd wyższego poziomu ( studenci wszystkich rodzajów i typów uczelni ).
Piotr Legutko ocenia pracę w samorządzie uczniowskim w szkole podstawowej jako tę najbardziej żmudną . Argumentuje tezę słowami cyt. „ Cała sztuka pracy z „ podstawówkowym” samorządem polega na wznieceniu iskry społecznikostwa, zapaleniu do robienia czegoś w imieniu innych. Cały szkopuł w tym, że jest to piekielnie trudne”. Praca z dziećmi starszymi jest z pewnością mniej pracochłonna ale za to wymaga niebywałej osobowości, charakteru i możliwości opiekuna samorządu uczniowskiego. Jednym słowem, w samorządach wyższego szczebla, zmienia się przede wszystkim rola opiekuna samorządu. „ Jest on przywódcą – przewodnikiem, opiekunem i doradcą. Stopień ingerencji wychowawczej nauczyciela podczas pełnienia tych funkcji maleje”.
Najlepiej określił procent zróżnicowania pomiędzy samorządem jako organizacją a samorządnością Stanisław Firlit. „ ...organizacja samorządności polega na tym, by oddać w ręce młodzieży ich sprawy tak, by realizując własne cele, stawali się partnerami nauczycieli w realizacji celów, które stawia im szkoła. Natomiast organizacja samorządu jest rzeczą wtórną wobec organizacji samorządności i oznacza powoływanie pewnej struktury organizacyjnej(...).”
Dalej autor pisze o minimalizowaniu roli samorządu jako organizacji a większy nacisk kładzie na samorządność, działanie młodzieży.
Samorządność można podzielić na dwie strefy tj. bezpośrednią i pośrednią, bowiem działania młodzieży mają różny charakter , niektóre są wysoce samodzielne inne wymagają podpowiedzi , współdecydowania i kierowania.
Samorządność nie jest oderwaną formą współżycia uczniów, lecz naśladuje ogólnospołeczne zasady i reguły panujące w rzeczywistości. Samorządność aby była doskonałą formą wychowania młodzieży w duchu obywatelskim musi długo dojrzewać i zbierać najliczniejsze doświadczenia.
Swój wyraz znajduje samorządność przede wszystkim w kierunkach działalności szkoły i różnych formach organizacyjnych. Aby można było mówić o samorządności wśród uczniów musi nastąpić podstawowa zasada tj. akceptacja pomysłów młodzieży przez nauczycieli, rodziców i pracowników szkoły. W szkołach gdzie nie występuje partnerstwo pomiędzy uczniem i nauczycielem nie uda się nigdy nauczyć demokracji a samorządność stanie pusto brzmiącym słowem. Teresa Szymczyk opisuje w czarnych barwach interpretację pojęcia samorządności i daje wyraz swojej niechęci względem autorytarnemu panującego po dziś dzień w polskich szkołach. „ W szkole, w której podstawą stosunków międzyludzkich jest hierarchia zależności, a nie partnerstwo. W szkole, gdzie nauczyciel zawsze wie lepiej, a uczeń jest od tego, aby milczeć i słuchać. W większości wypadków szkoła jawi się jako instytucja autokratyczna, w której wytyczne i zasady zachowania uczniów są z reguły ustalone przez dorosłych. Od uczniów oczekuje się podporządkowania. To uczeń ma się „nadawać”, czyli sprostać wymaganiom - bez prawa sprzeciwu czy wyboru”.
W takich oto szkołach i placówkach nie ma mowy o samorządności, wszystko bowiem zależy od podejścia i otwartości grona pedagogicznego. W wyżej opisany sposób nigdy nie uda się wychować dzieci i młodzieży na świadomych obywateli.
Uważam, że zarówno samorząd jak i samorządność nie powinny być fikcją, ale potrzeba do tego zgranego tandemu - otwartego nauczyciela, który nie boi się intelektualnych wyzwań oraz radykalnej młodzieży.

1.3 Cele i zadania samorządu

Samorząd czyli reprezentacja wszystkich uczniów danej szkoły, ma przed sobą parę podstawowych zadań a mianowicie : rozwijanie zainteresowań i talentów u uczniów, organizowanie szkolnego życia ale najważniejszym celem jaki powinien realizować to dbałość o przestrzeganie ich praw. Samorząd został powołany z myślą o dzieciach i jego głównym celem jest wspomaganie i służenie im. Organizacja ma motywować do samokształcenia , doskonalenia i rozwijania.
W 2000 roku jeden z dyrektorów Szkoły Podstawowej w Kędzierzynie – Koźlu przeprowadził ciekawe badania dotyczące samorządu uczniowskiego w swojej szkole. Polegając na metodzie „burzy mózgów” zadał nauczycielom podstawowe pytanie tj. : Co to jest samorząd uczniowski? Pedagodzy udzielili trafnych odpowiedzi , które są jednocześnie określeniem celów i zadań jakie powinien uwzględnić każdy dobrze prosperujący samorząd. A oto odpowiedzi: organizowanie imprez szkolnych; pomoc dla uczniów; łączy uczniów i nauczycieli; rozwiązuje problemy uczniów; zaszczytna funkcja i zwiększone obowiązki. Zdaniem badanych nauczycieli samorząd powinien charakteryzować się następującymi cechami : samodzielny, ambitny, aktywny, odpowiedzialny, ciekawy i nowatorski. Dyrektor szkoły poprzez zorganizowane przez siebie warsztaty pragnął zmotywować jak również pobudzić grono pedagogiczne do twórczego i otwartego współdziałania z uczniami.
Maryla Sowisło podaje bardziej uporządkowane informacje dotyczące celów działalności, omawianej przez mnie organizacji młodzieżowej. „Wyodrębnia następujące cele: samodzielne rozwiązywanie problemów przez uczniów oraz partnerskie stosunki uczniów z nauczycielami w realizacji celów wychowawczych szkoły; rozwijanie demokratycznych form współżycia (...); kształtowanie umiejętności zespołowego działania, stwarzanie warunków do rozwijania aktywności społecznej, samokontroli, samooceny i samodyscypliny”. Są to informacje poddane ściśle zarządzeniu ministra oświaty i wychowania z dn. 08.09.1982 r. Ustawa również podaje zadania samorządu : organizacja powinna rozwijać zainteresowania ukierunkowując je na kulturę, naukę, sport oraz turystykę. Samorząd powinien skupić się na organizowaniu pomocy koleżeńskiej dla uczniów którzy maja trudności w nauce czy też nie potrafią dostosować się do norm społecznych. Młodzież z zarządu ma za zadanie współdziałać z władzami szkoły w celu zapewnienia swoim kolegom należytych warunków do nauki, powinna również dostrzec wśród uczniów , osoby których rodziny mają problemy materialne i dążyć do udzielenia im właściwej pomocy.
Inni teoretycy kładą nacisk na cele moralno – społeczne , a samorząd powinien być ich inkubatorem a następnie katalizatorem. Wg H. Muszyńskiego organizacja prowadzona przez młodzież, powinna przysposabiać uczniów do pełnienia funkcji obywatelskich i społecznych w przyszłości.
Z. Zaborowski w podobny sposób artykułuje cele i zadania samorządu, w jego zamyśle samorząd ma rozwijać „umiejętności współpracy i aktywności społecznej; rozwijać uczucia patriotyczne, internacjonalistyczne i przywiązywać do ustroju sprawiedliwości społecznej”. Głównym zadaniem zespołu uczniowskiego, powinna stać się umiejętność przetwarzania całej społeczności szkolnej w jeden, silny , dobrze prosperujący organizm. Zdaniem Z. Zaborowskiego to nie nauczyciel ma kierować samorządem ( poprzez swój nawet największy autorytet ), ale młodzież powinna w sposób spontaniczny i samodzielny zgłaszać swoje potrzeby i zainteresowania.
To właśnie samorządni uczniowie przejmują w swoje ręce ster i cały okręt, który będzie ich polem doświadczeń, sukcesów i porażek. Nauczyciel z racji większego doświadczenia, może stać się ich busolą bądź też gwiazdą polarną wskazującą ( co dziwnego ) nie kierunek działań ale sposób urzeczywistnienia obranego celu.
R. Taubenszlag przestrzega przed wciskaniem samorządu w sztywne i twarde ramy instrukcji, regulaminów i praw wynikających z pracy szkoły czy placówki. W przeciwnym razie samorząd stanie się jedynie martwą organizacją, w której będą działać jednostki w dalszej przyszłości skazane na samotność swoich decyzji. Organizacja stanie w obliczu kompletnego rozbicia i nonsensu istnienia.
Z literatury naukowej jak i badawczej wynika, że samorządy zorganizowane są w pewne modele i struktury. „ W strukturze organizacyjnej wymienia się radę bądź zarząd samorządu, który tworzą : przewodniczący, jego zastępca, sekretarz, skarbnik i przewodniczący sekcji ( komisji ). Przeważnie są to sekcje: porządkowa, nauki, pomocy koleżeńskiej, kultury i rozrywki, sportowo – turystyczna, propagandowo – redakcyjna i prac społecznie – użytecznych”.
Każda z sekcji ma przydzielone obowiązki , które zazwyczaj wynikają z planu samorządu uczniowskiego. H. Barankiewiczowa przestawiła szczegółowy wykaz zadań klasowych , do których zalicza : rolę administracyjną, społeczno – użyteczną, finansową i kulturalno – rozrywkową. Oprócz okolicznościowych działań uczniowskich, samorząd ma stale przydzielone role a mianowicie : ocenia i organizuje pracę dyżurnych, redaguje gazetkę, bierze udział w posiedzeniach rady pedagogicznej oraz zajmuje się organizacją cotygodniowych apeli. W innych szkołach samorząd organizuje sportowe rozgrywki, sprawuje dyżury podczas przerw w celu zapewnienia porządku i dyscypliny oraz wyświetla bajki w sali multimedialnej. Bardzo często samorząd współorganizują różne uroczystości szkolne np. Święto Odzyskania Niepodległości, Wigilię dla Seniorów, Dni Patrona Szkoły czy zabawę karnawałową.
Tak jak wspomniałam wcześniej, samorząd nie może działać w sposób chaotyczny lecz po ukonstytuowaniu się zarządu, tworzy swój plan. Uczniowie, po zapoznaniu się z nim, powinni podzielić się uwagami i spostrzeżeniami ( w tym celu tworzą skrzynkę „uwag i wniosków” ). Dzieci i młodzież należąca do rady samorządu musi się rozliczać ze swoich działań podczas zebrań.
Plan pracy samorządu nie może być sztywny ani nazbyt odbiegać od rzeczywistości, tworzy się go po to aby stał się mapą myśli, spisem spraw ważnych. Plan ma pomagać w działaniach a nie stać się nieugiętym żandarmem pracy samorządowej. Plan również, powinien współdziałać ze współczesnymi potrzebami uczniów danej szkoły czy placówki, nie można go tworzyć w sposób ad hoc.
Podsumowując zadania i cele samorządu uczniowskiego posłużę się słowami Anny Łagodna : „ Obcowanie na co dzień z samorządem uczniowskim od jego zarania do chwili osiągnięcia określonej pozycji zdaniem społeczności uczniowskiej pozwala na jednoznaczne stwierdzenie: samorządność stwarza różnorodne możliwości rozwijania aktywności uczniów, staje się drogą do realizacji głównego celu szkoły – to znaczy przygotowania uczniów do czynnego i samodzielnego udziału w życiu publicznym i kulturalnym”.
Szkoła jest areną na której występuje m.in. samorząd uczniowski, przedstawia on swoje propozycje , działa - a w swojej pracy nauczając innych, zdobywa doświadczenia potrzebne w przyszłości do kierowania mądrym, wyedukowanym politycznie społeczeństwem.


ROZDZIAŁ II

2.Badania nad samorządem uczniowskim Szkoły Podstawowej w Krakowie.

2.1 Cel i przedmiot badania

Najważniejszą kwestią dotyczącą badań z zakresu pedagogiki jest uświadomienie sobie celu i przedmiotu , który zamierzamy dokładniej poznać .
Podążając za słowami T. Pilcha i T. Bauman, które zacytuję , cel powinien zostać osiągnięty po przeprowadzeniu badań i opracowaniu wyników. „ Zasadniczym celem poznania jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są nimi prawa nauki i prawidłowości”.
Celem badawczym będzie w tej pracy zdobycie wiedzy nt. funkcjonowania samorządu uczniowskiego w Szkole Podstawowej 114 w Krakowie.
Natomiast „ przedmiot badań socjologicznych jest niezmiernie złożony. Obejmuje bowiem bardzo różne twory życia społecznego , zarówno materialne, jakimi są np. zbiorowości społeczne, jak również idealne, do których zaliczamy np. idee, przesądy czy wierzenia ludzi. Bez przesady można więc powiedzieć , że przedmiotem tych badań jest to wszystko, co składa się na tzw. rzeczywistość społeczną”.
Zatem przedmiotem moich badań jest analiza opinii uczniów i nauczycieli o funkcjonowaniu samorządu uczniowskiego w Szkole Podstawowej Nr 114 w Krakowie.

2.2Problematyka badawcza i hipoteza

T. Bauman i T. Pilch wielokrotnie mówią jak niezmiernie ważne w pracy badawczej jest właściwe postawienie pytania. Wręcz uważają, że nie ma nauki bez wyraźnie postawionego pytania. „Pytania bowiem mogą dotyczyć cech przedmiotu , zjawiska, ich własności. Mają wówczas postać prostą, zawierającą pytanie o jedną cechę, o jedną właściwość przedmiotu”.
Poprzez badania empiryczne postanowiłam rozwiązać następujący problem główny oraz nasuwające się problemy szczegółowe:
GŁÓWNY PROBLEM BADAWCZY:
Jak funkcjonuje samorząd uczniowski w szkole podstawowej ?

Problemy szczegółowe:
1.Jaka jest znajomość zasad funkcjonowania ( regulaminu ) samorządu uczniowskiego wśród uczniów i nauczycieli?
2.Jak działalność samorządu uczniowskiego oceniają uczniowie i nauczyciele?
3.Jaki jest udział uczniów w działalności samorządu uczniowskiego
a w jakim stopniu nauczyciele wspomagają działalność uczniowską?
4.Jakie zmiany powinny zostać dokonane w zakresie funkcjonowania samorządu uczniowskiego?


2.3Metody, techniki i narzędzia badawcze

Kolejnym etapem badań jest właściwy dobór metod, technik i narzędzi , które pomogą w uzyskaniu odpowiedzi na główne i szczegółowe problemy zawarte w mojej pracy. „Przez metodę bowiem rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej i teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do którego się świadomie zmierza”.
Metoda:
Do zbadania problematyki określonej w mojej pracy, użyłam metody monografii pedagogicznej. T. Pilch i T. Bauman przedstawiają definicję owej metody w bardzo konkretny i jasny sposób, a mianowicie „Monografia to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych”.
Uważam, że poprzez zastosowanie tej metody, uzyskam maksymalnie pewną, ścisłą i ogólną wiedzę nt. funkcjonowania samorządu uczniowskiego w Szkole Podstawowej Nr 114.
Technika:
Jako narzędzie badawcze wybrałam ankietę, gdyż daję możliwość odpowiedzi szerszej grupie uczniów i nauczycieli na problem postawiony w poprzednim podrozdziale. Podążając za T.Pilchem – rozumiem , że pytania zawarte w ankiecie powinny być konkretne, zazwyczaj jednoproblemowe i ścisłe. Ankieta zwykle przedstawia jeden problem bądź zagadnienie, które może być podzielone na kilka etapów zawierających szczegółowe pytania. Ankietę należy wypełniać zaznaczając właściwe odpowiedzi przy odpowiednich zadaniach kafeterii.
„ Ankieta jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych”.

Narzędzie:
Narzędzie, którym posłużę się do przeprowadzenia badań będzie kwestionariusz ankiety. Rozpiętość kategorii pytań, jakie zostały umieszczone w kwestionariuszach, jest zróżnicowana tzn. od pytań otwartych ,poprzez półotwarte do pytań zamkniętych.

2.4Opis terenu badań i grupy badawczej

Szkoła Podstawowa Nr 114 w Krakowie mieści się przy ulicy Łąkowej 31, zajmuje ona jedno – piętrowy budynek. Szkoła jest wyposażona w boisko szkolne, salę gimnastyczną, podwórko świetlicowe, salę językową i komputerową oraz bibliotekę. Dodatkowo uczniowie mogą korzystać podczas zajęć z sali regionalnej, przyrodniczej i geograficznej. Placówka dysponuje łącznie 15 salami lekcyjnymi, 4 salami oddanymi do dyspozycji świetlicy oraz 4 pokojami pełniącymi funkcję administracyjną.
Po przeprowadzonej analizie dokumentów prowadzonych przez placówkę( głównie kronik szkolnych ) uzyskałam następujące informacji dotyczące historii Szkoły Podstawowej Nr 114.
1966 – to rok, w którym placówka rozpoczęła swoją działalność. Szkoła nosiła wówczas imię Juliana Marchlewskiego, działacza komunistycznego i założyciela Związku Robotników Polskich.
Gdy mur berliński został zburzony a „ żelazna kurtyna” przestała dzielić Europę na dwie części , wówczas szkoła przeżyła transformację. Dnia 29. X. 1993 r. ówczesny Kurator Oświaty Jerzy Lackowski zmienił patrona szkoły na Arkadego Fiedlera, sławnego podróżnika i wielkiego miłośnika egzotycznej przyrody.
Historia szkoły w ogólnym zarysie dzieli się na dwie części, pierwsza obejmuje lata 1966 – 1989 natomiast druga to 1989 – 2011.
Pierwsze 23 lata funkcjonowania szkoły to typowy model podstawowej jednostki edukacyjnej wciągnięty w tryby indoktrynacji politycznej, kształtującej i modelującej uczniów według ówczesnych realiów Polski Ludowej. A oto znamienne święta jakie obchodzili i przygotowywali wychowankowie: Dzień Górnika, Święto Pracy, 54 rocznica Rewolucji Październikowej czy też 100 rocznica urodzin Włodzimierza Lenina.
Do ważnych i w pełni wartościowych wydarzeń można zaliczyć wizytę wnuka Józefa Dietla – pierwszego prezydenta Miasta Krakowa – Pana Józefa Dietla.
W 1984 r. odwiedziła szkołę p. B. Adamkówna, aktorka teatru „ Bagatela”. Również dzieci stanęły na wysokości zadania i ochoczo brały udział w licznych konkursach np. : „Konkurs Rysunków Dziecięcych”, „ Konkurs Czytelnictwa” oraz „ Konkurs Przedmiotowy”.
Ostatnie 22 lat istnienia szkoły tj. od 1989 do 2011 r. to cała kaskada wycieczek. Wymienię niektóre miejsca do których podróżowali uczniowie w poszukiwaniu przygód : Warszawa, Oświęcim, Zakopane i Pszczyna. Również południowi sąsiedzi Polski – Słowacy gościli ich pod swoim dachem. Do świąt obchodzonych w szkole dołączyły te ważniejsze, podkreślające prawdziwe dzieje Polski np. Dzień 3 maja ( Uchwalenie Konstytucji 1791 ) i 11. XI. ( Dzień Odzyskania Niepodległości ).
W karty tradycji wpisały się nowe zwyczaje tj. Dzień Chłopaka, Walentynki, Dzień Sportu czy też Hellowen. Uczniowie wspierali swoim zaangażowaniem i dobrym sercem liczne fundacje pomagając chorym dzieciom i ubogim z Kazachstanu. Stali się również orędownikami i wiernymi przyjaciółmi zwierząt. W 1995 r. zajęli II miejsce w telewizyjnym teleturnieju „ Słowa, Słówka i Półsłówka”. Rok później swoją niezwykłą dojrzałością i zrozumieniem problemu nikotynowego, zachwycili goszczącego w szkole Brad’a Terry’go – znanego amerykańskiego Jazz Men’a.
Szkoła rozwinęła wachlarz propozycji i innowacji przed rodzimą dzielnicą. Co roku organizowany jest Festyn Rodzinny, Tydzień Patrona Szkoły oraz wigilijne spotkanie z Seniorami.
Spróbuję teraz nakreślić grupę badawczą, nauczycieli i uczniów , których poprosiłam o dokonanie analizy pracy samorządu uczniowskiego.
Obecnie grono pedagogiczne pracujące w Szkole Podstawowej Nr 114 liczy 30 nauczycieli.

Lwią część grona pedagogicznego stanowią nauczyciele dyplomowani ( 19), niewielką zaś pedagodzy niższego szczebla ( 10 ).
Część nauczycieli tj. 7 jest zatrudniona na mniej niż cały etat. Natomiast 21 pedagogów ma zapewnioną pracę na zasadach „umowy na czas nieokreślony”, pozostali ( 9 ) są to nauczyciele zatrudnieni na czas określony . Strukturę zatrudnionych w szkole wg płci pokazuje tabela nr 1.


Nauczyciele szkoły ( % )
mężczyźni kobiety ogółem
16,6 83,3 100
Tabela nr 1.

Wszyscy nauczyciele posiadają wykształcenie wyższe kierunkowe z przygotowaniem pedagogicznym.

Obecnie w placówce kształci się 337 uczniów w 13 oddziałach klasowych.

Dnia 21.11.2011 rozdałam ankiety 30 nauczycielom, pozostawiając dwa tygodnie czasu na ich wypełnienie. W rezultacie po upływie określonego wyżej czasu, dostałam 15 wypełnionych ankiet. Część respondentów oddała mi niewypełnione kwestionariusze ankiet, tłumacząc zaistniały fakt brakiem czasu, i niedostateczną wiedzą nt. funkcjonowania samorządu uczniowskiego w szkole w której pracują.
Moja pierwsza grupa badawcza, do której zaliczyłam nauczycieli, składała się z 15 pedagogów.
W grupie tej znalazło się dwanaście kobiet ( 80% ) i trzech mężczyzn ( 20% ). W badanej grupie tylko sześć osób ( 40% ) było wychowawcami , pozostała część nie pełniła takiej funkcji ( 60% ).

Wszyscy badani przeze mnie nauczyciele posiadali wykształcenie wyższe , kierunkowe z przygotowaniem pedagogicznym.
Aby moja praca była kompletna i dawała prawdziwe odbicie funkcjonowania samorządu uczniowskiego w szkole, zbadałam również grupę uczniów .
Moją drugą grupą badawczą, były dzieci uczęszczające do klas piątych i szóstych. Uczniowie zostali zbadani tą samą metodą co grupa nauczycieli – wypełnili kwestionariusz ankiety podczas jednej lekcji. Ogólnie zbadałam cztery oddziały klasowe o łącznej sumie osiemdziesięciu dzieci.
Spośród badanych - 23 ( 28,7 % ) uczniów stwierdziło , że osiąga w nauce bardzo dobre wyniki; 33 ( 41,25% ) - dobre; 21( 26,25 % ) – przeciętne; 2 ( 2,5% ) – słabe i 1( 1,25% ) – bardzo słabe.

Z czego dziewczęta w klasach piątych stwierdziły, że uzyskują lepsze stopnie niż chłopcy .Natomiast chłopcy jak i dziewczęta z klas szóstych uzyskują zbliżone wyniki w nauce.
Respondenci odpowiadali również na pytanie dotyczące ich sprawowania , zachowania podczas lekcji, przerw śródlekcyjnych i wypełniania obowiązków ucznia. Większa część uczniów odpowiedziała, że zasługuje na ocenę wzorową ( 43,7 %), bardzo dobrą (18,7% ), dobrą (23,7% ), poprawną ( 12,5% ), nieodpowiednią ( 2,5% ) i naganną ( 0% ).
Zauważa się,że ocena ze sprawowania u dziewcząt jest wyższa niż u chłopców.
Spośród 80 ( 100 % ) badanych uczniów jedynie 7 ( 8,75 % ) było przedstawicielami zarządu samorządu uczniowskiego


ROZDZIAŁ III

1.Analiza wyników badań.

3.5Znajomość zasad funkcjonowania ( regulaminu ) samorządu uczniowskiego wśród uczniów i nauczycieli.
Respondenci z grupy badawczej grona pedagogicznego, odpowiedzieli na cztery pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczące pierwszego problemu szczegółowego. Jedno z pytań ściśle było skorelowane z regulaminem samorządu uczniowskiego i brzmiało następująco : czy członkami samorządu uczniowskiego są wszyscy uczniowie? Większa część nauczycieli tj. 12 ( 80% ) odpowiedziała twierdząco, natomiast 3 ( 20% ) przecząco.
Drugie pytanie dotyczyło ordynacji wyborczej przeprowadzanej do zarządu samorządu uczniowskiego. Regulamin samorządu uczniowskiego jasno mówi o wyborach powszechnych, tajnych i bezpośrednich. Tymczasem odpowiedzi respondentów były różne i przeważnie mijały się z prawdą. Tylko 3 nauczycieli ( 20% ) zaznaczyło wszystkie ( poprawnie ) odpowiedzi w kwestionariuszu ankiety.
Kolejne pytania były otwarte i dotyczyły istoty i zadań samorządu. Większość nauczycieli twierdziła, że samorząd to grupa osób w szkole, która pod kierunkiem nauczyciela realizuje pomysły uczniów. Respondenci określali samorząd jako organ, organizację, stowarzyszenie i reprezentację uczniów danej szkoły. Inni respondenci utożsamiali samorząd z celami wychowawczymi jako naukę demokracji i samorządności .
Część respondentów do głównych zadań jakie realizuje samorząd Szkoły Podstawowej Nr 114 w Krakowie podawali: różne akcje charytatywne ; kontrolowanie porządków w klasach; organizację imprez, dyskotek; prowadzenie kroniki szkolnej. Inni nauczyciele postrzegali zadania jakie realizuje samorząd przez pryzmat wychowania w tym m.in. podawali : nauka odpowiedzialności; zapobieganie konfliktom; rozstrzyganie sporów pomiędzy nauczycielami a ich wychowankami; wydobywanie pozytywnych cech charakteru ze swoich wychowanków; organizowanie pomocy koleżeńskiej; rozwijanie zainteresowań naukowych i sportowych. Niewielu respondentów podawało jako główny cel prowadzenie efektywnego dialogu z radą pedagogiczną czy dyrekcją szkoły w celu dokonania pewnych zmian w funkcjonowaniu placówki. Tylko jeden nauczyciel określił samorząd jako współgospodarza szkoły.
Druga grupa badawcza – uczniowie klas piątych i szóstych , również miała postawione przed sobą trudne pytania dotyczące znajomości zasad funkcjonowania samorządu uczniowskiego . Najważniejsze moim zdaniem, pytanie miało zbadać poziom wiedzy wynikających z regulaminu samorządu. Pytanie brzmiało następująco : czy członkami samorządu uczniowskiego są wszyscy uczniowie? Wyniki osiągnięte po przeprowadzeniu analizy kwestionariuszy ankiet , ukazały całkowite niedoinformowanie uczniów w ich prawach. 56 uczniów ( 70 % ) stwierdziło, że nie należą do samorządu uczniowskiego; 13 ( 16,25 %) respondentów czuje się przedstawicielami tego organu a 11 ( 13,75 %) nie wiedziało jak odpowiedzieć na zadane pytanie. Podane dane w obu oddziałach klasowych są podobne, przy czym w klasach piątych większą wiedzą wykazali się chłopcy niż dziewczęta. Natomiast w klasach szóstych lepiej doinformowane o swoich prawach są dziewczęta.

Kolejne pytania zgłębiały poziom wiedzy uczniów z zakresu merytorycznego , a odnosiły się do zadań i celów samorządu uczniowskiego. Uczniowie określali samorząd jako: grupę, grono, organizację uczniów mających wpływ na życie szkoły. Czasami nawet respondenci podawali wymagane cechy charakteru owej wyjątkowej grupy np. twierdzili, że muszą to być osoby inteligentne stanowiące dla reszty uczniów wzór do naśladowania. Niekiedy padały porównania do sejmu, szkolnego parlamentu, rządu lub nawet klubu czy załogi szkolnej.
Głównym zadaniami jakie realizuje samorząd wg respondentów to: organizacja dyskotek, imprez okolicznościowych, zawodów sportowych, konkursów ( np. konkurs pieśni patriotycznej, konkurs halloweenowy ). Bardzo często uczniowie pisali o różnorodnych akcjach charytatywnych np. „Gwiazdka dla zwierzaka”, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Caritas czy też zbieranie zakrętek i baterii. Inne cele jakie stały się udziałem samorządu to : pomoc słabszym uczniom , sprawdzanie porządku w klasach, organizacja poczty walentynkowej i losowanie „szczęśliwego numerka”. Padały również bardzo wzniosłe przykłady zadań np. samorząd pomaga w rozwoju szkoły, urozmaica edukację, poprawia warunki bytowe placówki. Respondenci twierdzili, że organizacja ta powstała po to aby realizować różne pomysły nie tylko uczniów ale i nauczycieli.
Niewielka część uczniów 13 ( 16,25 %) nie wiedziała jak odpowiedzieć na powyższe pytania.

3.6Ocena działalności samorządu uczniowskiego dokonana przez uczniów i nauczycieli.

Grupa nauczycieli oceniając pracę samorządu uczniowskiego, odpowiedziała na trzy pytania. Pierwsze zagadnienie poruszało kwestię poziomu zaangażowania uczniów w działalność samorządową oraz przesłanki i motywy kierujące ich aktywnością . Wyniki wskazują, że ok. 20% respondentów uważa, że dzieci są zdolne do samorzutnego , samodzielnego podejmowania różnych zadań; również 20% twierdzi, że uczniowie podejmują działalność chętnie z myślą o pomocy drugiemu. Aż 40% badanych uważa, że uczniowie klas 5 i 6 , podejmują działalność samorządową wówczas gdy widzą interes grupy społecznej ( klasy , szkoły ); 12% respondentów twierdzi, że uczniowie aktywizują się wówczas gdy mogą uzyskać korzyść własną, indywidualną. Tylko 8% nauczycieli nie potrafiło ocenić sytuacji.
Kolejne pytanie dotyczyło oceny i wagi działań przeprowadzonych w szkole. Za potrzebną i konieczną aktywność respondenci uznali : akcje charytatywne gdyż to one uczą dzieci empatii; organizację uroczystości szkolnych, dyskotek i zabaw; za ważną wymieniano pomoc udzielaną słabszym uczniom. Podkreślano znaczenie samorządu w kategoriach wychowawczych i podawano liczne cele np. uczenie kreatywności i samodzielności; rozwijanie inicjatywy ; współpraca pomiędzy uczniem a nauczycielem na równorzędnych zasadach. Została również wymieniona działalność kulturowo – oświatowa i funkcje porządkowe.
Tylko jeden respondent za niepotrzebną akcję samorządu uczniowskiego uznał konkurs przeprowadzony w klasach 4-6 , którego tematem była najładniejsza dekoracja halloweenowa. Nauczyciel uznał ją za krzewienie wśród dzieci satanistycznych obrządków. Pozostali respondenci ( 93, 3%) stwierdzili, że wszystkie akcje w jakie angażuje się samorząd są potrzebne i adekwatne do teraźniejszych potrzeb środowiska szkolnego i lokalnego.
Młodsza grupa respondentów odpowiedziała na cztery pytania odnoszące się do powyższego zagadnienia. Większa część uczniów - 37( 46,25 %) przyznała, że działalność samorządu raczej zaspakaja ich potrzeby i zainteresowania. Zdecydowane „tak” dla aktywności organizacji uczniowskiej wyraziła grupa 11 osób( 13,75 % ). Do grupy raczej negatywnie oceniającej samorząd należy 19 ( 23,75 % ) respondentów. Za kategorycznym „nie” opowiedziało się 12 ( 15% ) uczniów.

Kolejne zagadnienie miało za zadanie zbadać stosunek ogółu nauczycieli do podejmowanych przez samorząd uczniowski decyzji i działań. 22, 5% uczniów oceniło, że działalność samorządu jest akceptowana przez ogół nauczycieli, kolejna grupa ( 11,25 % ) stwierdziła, że uczniowie sami podejmują postanowienia, jednak nauczyciele muszą je zatwierdzić. Największą grupę respondentów bo 23,75 % stanowili uczniowie, którzy wypowiedzieli się za sformułowaniem określającym aktywność organizacji w większości uzależnionej od decyzji nauczycieli, natomiast tylko wybrane działania, ich zdaniem są podejmowane przez samych uczniów. Niektórzy respondenci ( 10,8% ) uważają, że inicjatywa wychodzi od opiekuna samorządu natomiast ( 6,25 % ) stwierdziło, że decyzje organizacji są uzależnione od decyzji ogółu nauczycieli. Część uczniów ( 15 % ) twierdzi, że za aktywność samorządu i podejmowanych przez niego działań odpowiada dyrekcja szkoły. Część respondentów ( 11,25 %) nie udzieliła żadnej odpowiedzi.
O ile zdania uczniów nt. akceptacji ich działań są bardzo zróżnicowane i nie dają jednej, głównej odpowiedzi o tyle pewna dominacja twierdzeń występuje w osobnych grupach wiekowych. Niemal zupełnie inne zdania mają na ten sam temat klasy piąte i szóste.

Ostatnie zagadnienie poruszające ocenę samorządu przez uczniów, dotyczyło wagi i potrzeby akcji przeprowadzanych przez organizację. Najważniejsza działalność zdaniem respondentów ( 60% ) jest ulokowana w akcjach charytatywnych, gdyż w ten sposób można pomóc innym. Uczniowie wymieniali następujące akcje : „ Góra grosza”, „ Gwiazdka dla zwierzaka” ,„ Caritas” oraz gromadzenie zużytych baterii i nakrętek . Do innych ważnych, ich zdaniem działań zaliczyli różne konkursy ( m.in. konkurs czystości, konkurs pieśni patriotycznej czy hallowee’nowy ) zawody sportowe i prosperowanie na terenie szkoły „szczęśliwego numerka”. Respondenci również chwalili pomysły dotyczące sfery rozrywkowej tj. dyskoteki, zabawy andrzejkowe i karnawałowe. Spora grupa uczniów ok. 30 % nie udzieliło żadnej odpowiedzi.
Większość respondentów ( 57,5 % ) twierdziła, że wszystkie działania podejmowane przez ogół uczniów są potrzebne , stosowne do sytuacji i aktualnych potrzeb dzieci; ( 35% ) nie udzieliło żadnej odpowiedzi.
Natomiast do działań niepotrzebnych ( 7,5 %) niektórzy respondenci zaliczyli konkurs czystości, uzasadniając swój osąd brakiem potrzeby sprawdzania porządków w klasach, gdyż każdy powinien dbać o ład panujący w klasie i szkole, gdyż stanowi to obowiązek uczniów. Drugą akcją negatywnie ocenianą przez uczniów jest funkcjonowanie tzw.” szczęśliwego numerka”, ponieważ nie wszyscy nauczyciele stosują się do jego regulaminu, łamiąc tym samym prawa ucznia.

3.3 Udział nauczycieli i uczniów w działalności samorządu uczniowskiego.

Grupa nauczycieli zgodnie uznała stopień zaangażowania swoich podopiecznych w akcje samorządowe. Niemal całość tj. 93.3% oceniła udział uczniów na średni; 6,6 % twierdziło, że jest on niski.
Jako najbardziej popularną działalność wśród uczniów wymieniano : organizację dyskotek, różnych imprez wewnątrzszkolnych, zaangażowanie w akcje charytatywne, inscenizacje licznych uroczystości oraz zawody sportowe. Tylko jeden respondent nie udzielił odpowiedzi.
Nauczyciele również podali działania z których uczniowie się wycofują , nie biorąc w nich udziału. Respondenci uważają ,że dzieci niechętnie udzielają pomocy w nauce swoim kolegom, mają mało czasu lub brak wewnętrznej chęci poświęcenia się drugiemu człowiekowi. Często zniechęcają uczniów działania długofalowe, gdyż chcą widzieć efekt swojej pracy niemal natychmiast. Większa część nauczycieli ( 66,6 % ) nie wiedziała jak odpowiedzieć na powyższe pytanie. Tylko 13,3 % respondentów uważało, że dzieci nie wycofują się z akcji samorządowych lecz chętnie do nich przystępują.
Respondenci ( 86,6% ) twierdzili, że chętnie angażują się w działania samorządowe.
Nauczyciele również wymienili działania samorządowe w które się angażowali bądź też byli głównymi ich inicjatorami. Do akcji należało : koło dziennikarskie; akcje charytatywne i ekologiczne; organizacja dyskotek; konkursy m.in. czytelniczy oraz tenisa stołowego. Niemal 1/3 respondentów nie udzieliła żadnej odpowiedzi.
Młodsza grupa respondentów odpowiedziała na trzy pytania dotyczące udziału nauczycieli i uczniów w działaniach samorządowych.
Uczniowie najpierw próbowali ocenić swój własny wkład w akcje organizowane przez samorząd uczniowski. Respondenci uczęszczający do klas piątych i szóstych bardzo surowo ocenili swoje działania. Tylko 7,5 % stwierdziło , że ich wkład jest wysoki; 18,75 % uważało, że średni; 15 % uznało , że niski i aż 53,75 % przyznało, że żaden ( diagram nr 11 ukazano w % ). 5 % respondentów nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Uczniowie wymienili również działania w których brali udział a należały do nich m.in. akcje charytatywne; Dzień Nauczyciela; Tydzień Patrona Szkoły; różne konkursy ( konkurs pieśni i poezji o ziemi oraz pieśni patriotycznej ) i turnieje sportowe. Około 45% respondentów twierdzi, że nie brało udziału w żadnych akcjach samorządu uczniowskiego. Jedynie 3,75% nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Następnie uczniowie wyrazili swoje zdanie na temat współpracy ( zaangażowania ) nauczycieli z samorządem . Respondenci ( 67,5 % ) twierdzili, że nauczyciele chętnie angażują się w działania samorządowe (diagram nr 12 ukazano w %).


3.4 Propozycje zmian dokonane w zakresie funkcjonowania samorządu uczniowskiego.

Respondenci zastanawiając się nad udoskonaleniem funkcjonowania samorządu, odpowiedzieli na cztery pytania. Pierwsze dwa zagadnienia dotyczyły praw i obowiązków jakie powinna pełnić opisywana organizacja.
Nauczyciele powtórzyli prawa i obowiązki samorządu jakie wynikają ze statutu szkoły i aktualnie obowiązują w Szkole Podstawowej Nr 114 . Druga grupa respondentów podzieliła się swoimi pomysłami i refleksjami a oto parę innowacji:
• wyróżnianie uczniów szczególnie aktywnych podczas apeli szkolnych
• ochrona uczniów słabszych
• pomoc międzykoleżeńska, głównie w nauce
• mediacje w przypadkach konfliktowych
• redagowanie gazetki szkolnej
• udzielanie poręczenia za uczniów w uzasadnionych wypadkach
Natomiast do nowych obowiązków samorządu mogłoby należeć:
• sprawowanie dyżurów podczas przerw śródlekcyjnych
• opracowanie procedury postępowania względem uczniów, którzy notorycznie nie przestrzegają praw i obowiązków ucznia
• zapoznanie uczniów z ich kompetencjami np. podczas godzin wychowawczych
Większa część nauczycieli ( 80% ) przyznała, że samorząd bardzo dobrze pracuje i nie potrzebne są żadne zmiany. Dwóch respondentów przyznało, że należałoby usunąć tzw. „szczęśliwy numerek” oraz wyeliminować z zarządu uczniów , których zachowanie jest nieprawidłowe.
Niemal połowa respondentów ( 46,6 % ) przyznała, że niektóre działania mogliby uczniowie sami wykonywać bez znaczącej pomocy i interwencji nauczycieli. Oto przykłady:
• zwracać sobie wzajemnie uwagę na właściwe zachowanie
• udzielać pomocy słabszym uczniom
• opiekować się młodszymi koleżankami i kolegami podczas imprez np. zabawy karnawałowej
• dyżurować podczas przerw
• wydawać gazetkę szkolną
• dokonywać oceny pracy szkoły i nauczycieli
Około 53,3 % respondentów nie odniosła się do pytania tłumacząc to brakiem dostatecznej wiedzy na powyższe zagadnienie.
Druga, młodsza grupa respondentów odpowiadała na dokładnie takie same pytania jak nauczyciele. Uczniowie podobnie jaki ich pedagodzy powtarzali prawa i obowiązki samorządu uczniowskiego , które spisane są w statucie szkoły. Niewielka część respondentów podała nowe rozwiązania:
• możliwość negocjacji z dyrekcją szkoły
• większa akceptacja i otwartość na pomysły uczniów
• eliminacja z zarządu uczniów , których zachowanie jest nieodpowiednie
• samodzielne organizowanie wycieczek
• stworzenie „ skrzynki pomysłów” , która byłaby aktywnym dialogiem pomiędzy uczniami a zarządem
• więcej imprez sportowych, konkursów i dyskotek
• zorganizowanie dla wszystkich uczniów „szklanki soku”
• udzielanie pomocy słabszym uczniom
• większa dbałość o poprawne, kulturalne słownictwo pomiędzy uczniami ( zwracanie uwagi na złe zachowanie )
• sprawowanie wraz z nauczycielami ( jako pomoc ) dyżurów podczas przerw

Tylko 27% respondentów nie udzieliła żadnej odpowiedzi, natomiast 21 % nie widzi potrzeby dokonywania żadnych zmian w funkcjonowaniu samorządu.
Uczniowie , również zastanawiali się nad sytuacjami problemowymi, które sami mogliby rozwiązywać bez widocznej pomocy nauczycieli. Respondenci udzieli następujących odpowiedzi:
• Samodzielne rozwiązywanie konfliktów między uczniami ( czasami, gdy problem jest zbyt złożony poprosiliby o pomoc nauczyciela)
• udzielanie pomocy innym słabszym uczniom
• samodzielne organizowanie konkursów o tematyce, która aktualnie interesuje uczniów
Lwia część uczniów nie udzieliła żadnej odpowiedzi ( 65% ). Twierdzili, że nie mają pomysłów lub argumentując to brakiem nadziei na jakiekolwiek zmiany, gdyż „ i tak o wszystkim decydują nauczyciele”.



Podsumowanie - wnioski
Po przeprowadzeniu ankiety i dokonaniu analizy materiału badawczego uważam, że zarówno uczniowie jak i ich nauczyciele nie znają w stopniu zadawalającym regulaminu funkcjonowania samorządu uczniowskiego. Natomiast respondenci obu grup potrafią z dość dobrym rezultatem określić zadania i cele jakie powinien roztaczać wokół siebie owy organ.
Pedagodzy uznali, że uczniowie chętniej podejmują działania wtedy gdy widzą wynikającą z nich korzyści dla klasy czy też szkoły, ale pod warunkiem, że cel jest łatwo osiągalny. Wszyscy nauczyciele uznali, że zadania jakie realizuje samorząd są ważne i potrzebne.
Uczniowie twierdzili, że co prawda w większości przypadków są inicjatorami akcji ale to od nauczycieli zależy czy będą one zrealizowane. Młodsi respondenci przyznali , że pedagodzy raczej chętnie akceptują ich pomysły. Uczniowie stwierdzili, że wszystkie akcje jakie realizuje samorząd są potrzebne, niezbędne i konieczne.
Ponad połowa uczniów przyznała , że nie angażuje się w działania samorządowe. Uważam, że nie wynika to z braku aktywności wśród dzieci, ale niestety z niedoinformowania uczniów. Około 70% dzieci nie wie , że należy do samorządu uczniowskiego a ową organizację utożsamia jedynie z zarządem samorządu.
Respondenci podali różne pomysły aby udoskonalić funkcjonowanie samorządu, niejednokrotnie innowacje nauczycielskie pokrywały się z dziecięcymi np. pełnienie dyżurów podczas przerw międzylekcyjnych ( chęć udzielenia pomocy nauczycielom ); parokrotnie pojawiła się myśli udzielania wsparcia we wzajemnej nauce. Uczniowie również apelowali do swoich pedagogów o większą dozę zaufania w kwestii samodzielnego rozwiązywania konfliktów pomiędzy dziećmi. Natomiast nauczyciele pragnęliby częściej nagradzać najbardziej aktywnych uczniów podczas apeli szkolnych, uważając formę pozytywnego wzmocnienia za najbardziej skuteczną metodę wychowawczą.

Aneks
Kwestionariusz ankiety dla nauczyciela

1. Płeć:
a.kobieta
b.mężczyzna
2. Stopień awansu zawodowego :
a. nauczyciel stażysta
b. nauczyciel kontraktowy
c. nauczyciel mianowany
d. nauczyciel dyplomowany


3. Pełnione funkcje:
a. wychowawca klasy
- tak
- nie

4. Co to jest samorząd uczniowski?
5.Jakie prawa powinien mieć samorząd uczniowski?
6. Jakie obowiązki powinien mieć samorząd uczniowski?
7. Czy członkami samorządu uczniowskiego są wszyscy uczniowie
a. tak
b. nie
c. nie wiem
8. Jakie zadania realizuje samorząd uczniowski?
9. Czy wybory do samorządu uczniowskiego są:
a. powszechne
b. bezpośrednie
c. tajne
d. inne
10. Co myśli Pan(i)o zaangażowaniu dzieci w działalność samorządową na terenie szkoły?
a. są zdolne do samorzutnego, samodzielnego podejmowania różnych zadań
b. działalność samorządową podejmują chętnie, z myślą o pomocy drugiemu
c. działalność samorządową podejmują wtedy, gdy widzą interes grupy społecznej ( klasy, szkoły )
d. działalność samorządową podejmują wtedy, gdy widzą własną, indywidualną korzyść
e. podejmują działalność samorządową pod przymusem
f. nie wierzą w efekty działalności samorządowej
g. są niechętni działalności samorządowej
h. są bierni
i. nie potrafię ocenić
11. Jakie sprawy mogliby uczniowie samodzielnie rozwiązywać w szkole, a nie rozwiązują i dlaczego?
12. Które działania samorządu uczniowskiego uważasz za niepotrzebne i dlaczego?
13.Jaki jest Pan (i) zdaniem udział uczniów klas 5-6 w działalność samorządu uczniowskiego?
a. wysoki
b. średni
c. niski
d. żaden
14. W jakich działaniach wspierałeś(łaś) samorząd uczniowski?
15. Jakie zdaniem Pana(i) należałoby wprowadzić zmiany w funkcjonowaniu samorządu uczniowskiego ?
a. nie potrzeba wprowadzać żadnych zmian ( dlaczego? )
b. należałoby wyeliminować ( co?)
c. należałoby wprowadzić coś nowego ( co?)
16. Które działania samorządu uczniowskiego uważa Pan (i) za potrzebne, konieczne i dlaczego?
17. Czy chętnie podejmuje Pan (i) działania zainspirowane przez samorząd uczniowski?
a. tak
b. raczej tak
c. raczej nie
d. nie
18. W których działaniach samorządu uczniowskiego, dzieci najchętniej biorą udział i dlaczego?
19.Z których działań samorządu uczniowskiego, uczniowie się wycofują i dlaczego?


Kwestionariusz ankiety dla ucznia

3. Do której klasy chodzisz?
a. Piątej
b. Szóstej
4. Twoja płeć:
a. chłopiec
b. dziewczynka
3. Jakie są Twoje postępy w nauce?
a. bardzo dobre
b. dobre
c. przeciętne
d. słabe
e. bardzo słabe
4. Twoja ocena ze sprawowania:
a. wzorowa
b. bardzo dobra
c. dobra
d. poprawna
e. nieodpowiednia
f. naganna
5. Czy należysz do zarządu samorządu uczniowskiego?
a. tak
b. nie
6. Czym jest dla Ciebie samorząd uczniowski?
7. Jakie prawa powinien mieć samorząd uczniowski?
8. Jakie obowiązki powinien mieć samorząd uczniowski?
9. Czy członkami samorządu uczniowskiego są wszyscy uczniowie?
a. tak
b. nie
c. nie wiem
10. Jakie zadania realizuje samorząd uczniowski?
11. Czy działalność samorządu uczniowskiego zaspakaja Twoje potrzeby i zainteresowania?
a. tak
b. raczej tak
c. raczej nie
d. nie
12. Jak oceniasz stosunek ogółu nauczycieli do podejmowanych przez samorząd uczniowski decyzji i działań?
a. wasze propozycje, wnioski są akceptowane przez ogół nauczycieli
b. sami podejmujecie postanowienia, jednak nauczyciele muszą je zatwierdzić
c. większość postanowień dotyczących ważnych dla was spraw podejmują nauczyciele, niektóre tylko są podejmowane przez was i wprowadzane w życie za zgodą nauczycieli
d. o wszystkim co realizujecie w szkole decyduje opiekun samorządu
e. o wszystkim co realizujecie w szkole decydują nauczyciele
f. o wszystkim co realizujecie w szkole decyduje dyrekcja szkoły
g. inne...
13. Jaki jest Twój udział w działalności samorządu uczniowskiego?
a. wysoki
b. średni
c. niski
d. żaden
14. W jakich działaniach samorządu uczniowskiego brałeś udział?
15. Czy nauczyciele chętnie współpracują z samorządem uczniowskim?
a. tak
b. raczej tak
c. raczej nie
d. nie
e. nie wiem
16. Które działanie samorządu uczniowskiego najbardziej Ci się podobały i dlaczego?
17. Które działania samorządu uczniowskiego są niepotrzebne i dlaczego?
18. Jakie Twoim zdaniem należy wprowadzić zmiany w funkcjonowaniu samorządu uczniowskiego?
19. Jakie sprawy mogliby uczniowie samodzielnie rozwiązywać w szkole, a nie rozwiązują i dlaczego?


Bibliografia

- M. Sowisło Funkcje Samorządu Uczniowskiego – założenia i rzeczywistość. Kraków 1996, WSP.
- J. Radziewicz, M. Mirgos O samorządności uczniów w procesie wychowania szkolnego. Warszawa 1988, Nasza Księgarnia.
- A. Kamiński Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza. Warszawa 1973
- A. Matusiewicz Samorząd uczniowski w szkole. Poradnik dla nauczyciela, Warszawa 2000
- J. Radziewicz Równi wśród równych, czyli o samorządzie uczniowskim, Warszawa 1985
- Samorząd uczniowski w Polsce w latach 1918-1939. T. I, Z doświadczeń nauczycieli : praca zbiorowa, red. Kasperowiczowa H., Warszawa 1960
- Samorządy uczniowskie. Poradnik dla praktyków., Fundacja Edukacja dla Demokracji, Warszawa 1996
- M. Taraszkiewicz Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1996
- R. Taubenszlag Samorząd uczniowski w Polsce w latach 1918-1939. Część II, Samorząd uczniowski jako czynnik wychowania społecznego : teoria - praktyka, zalety - wady, wskazania, Warszawa 1960
- H. Barankiewiczowa. : Efektywność wychowawcza samorządów klasowych. W: A. Lewin ( red. ) Dylematy wychowawcze. Warszawa 1972, NK
- E. Bastrzyk Szkolna lekcja demokracji, Gazeta Szkolna. - 2002, nr 44
- L. Bojarska O samorządzie uczniowskim. [ Cz.] 2, Gazeta Szkolna. - 2003, nr 9
- L. Bojarska O samorządzie uczniowskim. Cz. 1, Gazeta Szkolna. - 2003, nr 8
- K. Cichacka Demokracja w teorii, polecenia w praktyce, Gazeta Szkolna. - 2005, nr 5
- A. Danielewicz Gospodarz klasy, Gazeta Szkolna - 2002, nr 13
- Z. Dembska-Pierzchała Recepta na dobry samorząd, Gazeta Szkolna. - 2002, nr 1
- S. Firlit Organizacja samorządu i samorządności uczniowskiej, Nowa Szkoła. - 1994, nr 2
- J. Gęsicki Prawo i samorządność uczniowska, Edukacja i Dialog. - 1992, nr 9
- B. Jankowska Samorządy uczniowskie aktywizują się, Dyrektor Szkoły. - 2000, nr 3
- H. Jaruszewska, S.Adamczyk Młodzi gospodarze szkoły, Gazeta Szkolna. - 2004, nr 3
- A. Mączyńska-Dilis Kilka pomysłów na samorządy, Gazeta Szkolna. - 2005, nr 19
- J. Kropiwnicki Papierowa samorządność, Nowe w Szkole. - 2002, nr 12
- E. Królikowska W czym może pomóc Samorząd Uczniowski? Wybory do władz samorządu uczniowskiego, Wszystko dla Szkoły. - 1998, nr 7/8
- P. Legutko Rzeka podziemna: samorząd uczniowski - trzecia siła?, Edukacja i Dialog. - 1992, nr 1
- A. Łagodna Samorząd uczniowski, Edukacja i Dialog. - 2002, nr 4
- U. Michalak Demokracja w szkole : warsztaty samorządu uczniowskiego, Biblioteka w Szkole - 2002, [nr] 2
- B. Moroz Jak sobie pościelesz..., Gazeta Szkolna. - 2000, nr 2
- U. Myler Samorząd uczniowski źródło satysfakcji nauczyciela, Nowe w Szkole. - 1999/2000, nr 3
- T. Pilch, T. Bauman Zasady badań pedagogicznych – strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa 2001, Żak
- A. Stolarska Samorząd uczniowski nie może być fikcją, Edukacja i Dialog. - 2005, nr 2
- J. Sztumski Wstęp do metod i technik badań społecznych. Warszawa 1984, PWN
- T. Szymczyk Jak uczyć demokracji w szkole?, Dyrektor Szkoły - 2000, nr 3
- Uczniowska samorządność : społeczna ocena stanu samorządności uczniów i ochrony ich praw, Nowe w Szkole. - 2002, nr 12
- Z.Zaborowski Problemy wychowania społecznego w szkole. Warszawa 1966, PZWS
- M. Wardyńska Czy szkole potrzebny jest samorząd uczniowski?, Dyrektor Szkoły. - 2000, nr 3
- M. Wardyńska Poglądowa lekcja demokracji, Gazeta Szkolna. - 2001, nr 43