Rola zabawy w życiu dziecka

Zabawa odgrywa w rozwoju dziecka rolę bardzo wielostronną – oddziałuje na rozwój poznawczy, wpływa na sferę emocjonalno-motywacyjną, a także na kształtowanie osobowości dziecka bawiącego się. W zabawie kształtują się postawy i poczucie moralne dziecka.
Zabawa stanowi tę formę działalności dziecka, dzięki której może ono, odtwarzając i przetwarzając treść swoich doświadczeń w świetle realnym przeżywać je na nowo po wielokroć i poddawać opracowaniu od strony poznawczej, uczuciowej i wartościującej.
Dzięki temu możliwe staje się włączenie tych doświadczeń do zasobów pamięci trwałej oraz do systemu psychicznego dziecka.
Wydobycie na zewnątrz – poprzez własne działania markujące główne punkty sytuacji i cechy zdarzeń – własnych przeżyć z sytuacjami tymi związanych pozwala na ponowne ich przeżycie i głębsze poznanie.
Oznacza to zarazem głębsze poznanie nowych dla dziecka obszarów i spraw świata, w którym żyje i wzrasta.
Ponowne przeżycie obserwowanych zdarzeń i sytuacji czy działań innych ludzi stwarza też okazję do porządkowania własnych doświadczeń dziecka i ich opracowania emocjonalnego. Oddalenie się od świata realnego w zabawie poprzez tworzenie przestrzeni wyobrażeniowej umożliwia dziecku głębsze poznanie tego świata. Ma przy tym charakter symboliczny – dzięki kodowaniu doświadczeń w działaniach na niby, i całościowy – w sensie pełni przeżywania. To właśnie sprawia, iż zabawa jest dla dziecka tak atrakcyjna, a zarazem przemawia za szczególną wartością wychowawczą zabawy dzieci w wieku przedszkolnym.
Zabawa dziecka odgrywa istotną rolę w procesie kształtowania się jego czynności symbolicznych.
Odtwarzanie rzeczywistości w zabawie dokonuje się w sposób symboliczny i umowny. Dziecko odtwarza znane sobie przedmioty i zdarzenia przy użyciu przedmiotów zastępczych oraz za pomocą własnych działań na niby. Wprowadza je to w świat czynności symbolicznych właściwych dla wewnątrzpsychicznej aktywności człowieka. Przedmiotem tej aktywności jest odbiór, kodowanie i transformacja oraz przekazywanie informacji przy użyciu znaków i przenoszonych przez nie znaczeń.
W dzieciństwie czynności te muszą przybierać formę uzewnętrznioną w działaniu na przedmiotach, niemniej jednak ich rola jest ta sama – stanowią one istotę aktywności psychicznej człowieka. W dzieciństwie przybiera ona postać zabawy, by w późniejszych okresach rozwoju – dzięki procesom interioryzacji – przekształcić się w wewnątrzpsychiczną aktywność ludzkiej jednostki.
Zabawa dziecka ma też charakter twórczy i sprzyja rozwojowi aktywności twórczej w różnych dziedzinach.
Twórcze aspekty zabawy zawierają się w tym, że elementy doświadczeń dziecka zostają w zabawie połączone w nowe układy, których osią najczęściej bywa rola. Ponadto wykonywanie czynności na niby, mimo iż w zabawie stosuje dziecko pewne reguły, podporządkowane jest przede wszystkim jego wyobraźni, dzięki czemu odtwarzanie znanej sytuacji, zdarzeń czy ról ma charakter skrótowy, symbolicznie przetworzony, a przez to subiektywnie twórczy.
Aspekty twórcze zabawy zawierają się przede wszystkim w wydzieleniu przez dziecko wyobrażeniowej przestrzeni zabawowej i przyjęciu konwencji świata na niby. Oznacza to tworzenie umownego świata zabawy powołanego do istnienia przez samo dziecko, które poza tym nie traci bynajmniej poczucia realności świata poza tą przestrzenią zabawową. Wszystko to sprawia, iż dziecko tworzy konrealny świat fikcji, wchodzi weń, gdy chce, a dzięki temu czuje się względnie niezależny od świata realnego, nad którym nie panuje. Staje się, więc twórcze i czuje się twórcą i panem swego świata zabawowego.
W zabawie dziecko w sposób najpełniejszy odczuwa i kształtuje swoją podmiotowość. Jest w niej twórcą zabawowej przestrzeni wyobrażeniowej i sprawcą tego wszystkiego, co się w niej odbywa.
To poczucie sprawstwa i podmiotowości działań zabawowych sprawia, że zabawa może odegrać istotną rolę w genezie i kształtowaniu własnego ja dziecka, a więc tej struktury psychicznej, która odgrywa szczególnie istotną rolę w kierowaniu postępowaniem człowieka.
Dzięki temu aktywność zabawowa dziecka w formie zabaw tematycznych miewa walor twórczy w dwojakim znaczeniu- w odniesieniu do własnych działań i przeżyć dziecka oraz w znaczeniu autokreacji poprzez własne działania.
W miarę jak zabawy przybierają formę działań grupowych, zabawa tematyczna wymaga przyjmowania wcześniej uzgodnionych reguł postępowania, rozdziału ról, konwencji dotyczących przestrzeni zabawowej, jak również używanych w niej przedmiotów zastępczych itp. Sprzyja to kształtowaniu się decentracji, a więc gotowości do wychodzenia poza własny egocentryzm, także poznawczy; uczy stosowania negocjacji w kształtowaniu współdziałania; sprzyja kształtowaniu zdolności do współdziałania oraz samodyscypliny w stosowaniu przyjętych reguł postępowania. Zabawa ma więc swój udział w rozwoju społecznym dziecka.