Komunikacja niewerbalna w kontakcie z uczniem

Opisz, w jaki sposób można wykorzystać wiedzę z zakresu komunikacji niewerbalnej w kontakcie z Twoim podopiecznym.

Ludzie porozumiewają się nie tylko słowami. Pewne jest, że większość informacji o świecie dociera do nas inaczej. Często zdajemy sobie sprawę, że o zjawiskach związanych z komunikacją niewerbalną wiedzieliśmy intuicyjnie, ale dopiero kontakty z innymi ludźmi, czasami niepełnosprawnymi, sprawiają, że stajemy się bardziej wyczuleni na pewne sygnały i jesteśmy w stanie o nich mówić. Mamy także przez to możliwość lepszego rozumienia i akceptowania siebie i innych – co jest warunkiem niezbędnym do rozwoju każdego z nas.
Komunikowanie niewerbalne, czasem zwane językiem ciała, wykorzystuje twarz, gesty, dotyk, ruch oczu, pozycję ciała do realizacji zamiarów komunikacyjnych. Stanowi ona niezmiernie ważną część procesu porozumiewania się, czasem ważniejszą niż wymiana słowna. Jest to prawdziwe szczególnie wtedy, gdy dochodzi do wyrażenia przeżywanych uczuć i formułowania ocen.
Do niewerbalnych aktów komunikacyjnych należą między innymi:
- gestykulacja- czyli ruchy dłoni, rąk, palców, nóg, głowy i korpusu ciała
- wyraz mimiczny twarzy – jego bogate możliwości przekazywania zarówno stanów psychicznych, jak i informacji obiektywnych
- dotyk i kontakt fizyczny – w zróżnicowanej gamie od łagodnego głaskania do brutalnego uderzania
- wygląd fizyczny – sposób ubierania się, czesania, ozdabiania, malowania, ekspozycji wizualnej
- dźwięki paralingwistyczne – takie jak westchnienia, pomruki, płacz, sapanie, gwizdanie, jęki, śmiech, czyli wszystkie odgłosy, które nie tworzą słów i ich części
- kanał wokalny – intonacja, akcentowanie, barwa głosu, rytm mówienia, szybkość mówienia, wysokość głosu
- spojrzenia i wymiana spojrzeń – kontakt wzrokowy, w którym jakość i długość spojrzeń jest znaczącym elementem komunikacji
- dystans fizyczny między rozmówcami – odległość w trakcie rozmowy jest ważną informacją m.in. o wzajemnych postawach, poziomie intymności, sympatii
- pozycja ciała w trakcie rozmowy – tu najważniejsze są: poziom napięcia bądź rozluźnienia i otwartość lub zamknięci
- organizacja środowiska – w skali osobistej (architektura wnętrz) i skali publicznej (komunikowanie poprzez architekturę i urbanistykę) – chodzi o użycie form przestrzennych jako komunikatów estetycznych, ideologicznych i użytkowych; do tej grupy zaliczamy także szeroka skalę zjawisk, jak meble, obrazy, zdjęcia jako komunikaty
Oczywiste jest, że jako dziecko otrzymujemy lekcje zachowań niewerbalnych od pierwszych momentów swego życia, już od wymiany dotyków z matką. Mając kilka tygodni potrafimy odróżnić wyraz radości od wyrazu gniewu, później poznajemy inne emocje.
Ucząc dziecko samokontroli i świadomości odrębności przeżywanego uczucia od nazywanego, czasami doprowadzamy do tego, że przestaje ono wiedzieć co czuje naprawdę. Trudnym zadaniem bowiem jest nawiązanie kontaktu z własnymi uczuciami, dostrzeganie prawdziwych doznań i właściwe ich nazywanie. Wiele lat procesu społecznego uczenia samokontroli i samozaparcia owocuje w postaci rozdźwięku miedzy stanami wewnętrznymi i okazywanym schematami.
Wyraz oczu jest interpretowany jako szczera reakcja bezpośrednio związana z przeżywanymi uczuciami – niebezpodstawnie mówią ludzie o oczach jako „zwierciadle duszy ludzkiej”.
Stan emocjonalny wpływa także na sposób emisji i dobór słów. Silne pobudzenie emocjonalne skłania do zmiany repertuaru werbalnego, szukania ostrzejszych środków wyrazu.
Dzięki dotykowi poznajemy świat zewnętrzny, już w okresie prenatalnym dziecko bada środowisko, w którym przebywa. Jego ruchy są doskonale wyczuwalne przez matkę i mogą być wykorzystywane jako próby pierwszego kontaktu, tak ze strony dziecka, jak i ze strony rodziców. W pierwszych dniach po urodzeniu i praktycznie cały czas do momentu sprawnego opanowania czynności chodzenia dziecko jest w stałym kontakcie dotykowym ze swoimi rodzicami. Dzięki temu otrzymuje pożywienie, napoje, uzyskuje wygodę i ciepło, czuje się bezpieczne.
Dziecko nie dotykane zapada na chorobę sierocą, wykazuje opóźnienia rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego. Chroniczny stan porzucenia może się skończyć zejściem śmiertelnym. W okresie późniejszym, w życiu młodzieży i dorosłych, dotyk także odgrywa ważną rolę, jednak jest już podporządkowanym ogólnym regułom kulturowym, wyznaczającym strefy kontaktu.
Kto, kogo i w jakie części ciała dotyka nie jest więc uzależnione od intencji i chęci, ale od kodeksu społecznego.
Zachowania niewerbalne nie są nie zorganizowaną spontanicznością: w większości wypadków podlegają ścisłym regułom i przepisom społecznym, które to przepisy wyznaczają indywidualne oczekiwania. Przykładowo: dotyk w każdej niemal relacji podporządkowany jest relacjom obyczajowym, nawet w kontaktach rodziców z własnymi dziećmi istnieją zakazane i dostępne strefy ciała, zmieniające się w dodatku w zależności od kontekstu konwersacyjnego.
Pracując z dzieckiem upośledzonym umysłowo, sama na co dzień przekonuję się jak ważna i potrzebna jest komunikacja niewerbalna.
Dzięki wszelkim gestom, mimice twarzy , potrafię rozpoznać sygnały jakie wysyła do mnie Ewelina. Często bywa tak, że zanim pomyśli i powie, wiem czego potrzebuje i co chce powiedzieć. Myślę, że także ona obserwując mnie wie, jakie jest moje samopoczucie, czy jestem zadowolona z jej pracy. Poprzez dotyk Ewelina poznaje otoczenie, ale i uczucie bliskości drugiego człowieka.
W trakcie różnych zabaw uczy się wyrażać uczucia, nazywać je i rozpoznawać, poznaje po głosie nastroje innych, a także sama, gdy jest np. zła krzyczy, gestykuluje. Dzięki gestom, nie zawsze musimy używać słów, umiemy porozumieć się inaczej.
Myślę, że posiadając wiedzę w zakresie komunikacji niewerbalnej, można ułatwić sobie pracę, poprawić wyniki, które chcemy osiągnąć, a także przyczynić się do lepszego przyswojenia i zrozumienia pewnych treści przez dziecko.

Literatura:
Z. Nęcki: Komunikacja międzyludzka, Colonel, Kraków 1996
L. Grzesiuk, E. Trzebińska: Jak ludzie porozumiewają się?, Nasza Księgarnia, Warszawa 1978
O. Tokarczuk: Grupa bawi się i pracuje, UNUS, Wrocław 1994
W. Domachowski: Psychologia społeczna komunikacji niewerbalnej, Edytor, Toruń,1993