Leworęczność u dzieci - wada czy zaleta? Ćwiczenia usprawniające motorykę rąk dzieci leworęcznych

Angelika Dąbek

Temat: „Leworęczność u dzieci- wada czy zaleta? Ćwiczenia usprawniające motorykę rąk dzieci leworęcznych.”


SPIS TREŚCI

Wstęp 3

Rozdział 1
Leworęczność u dzieci. 5
1.1 Przyczyny leworęczności. 5
1.2. Lateralizacja i jej postacie. 7

Rozdział 2
Funkcje percepcyjno-motoryczne i ich rola
w procesie nabywania umiejętności czytania i pisania. 10
2.1. Funkcje percepcyjne. 10
2.2. Poziom rozwoju motoryki. 12

Rozdział 3
Część praktyczna- zestaw ćwiczeń do pracy z dzieckiem leworęcznym usprawniających funkcje percepcyjno-motoryczne. 15
3.1. Rodzaje ćwiczeń rozwijających motorykę rąk oraz
funkcje percepcyjne 15

Bibliografia 35


WSTĘP

Współczesna wiedza z zakresu pedagogiki i psychologii pozwala na ustalenie przyczyn różnego rodzaju zaburzeń rozwojowych, dysponuje szerokim wachlarzem metod diagnostycznych i programami pracy stymulująco - korekcyjnej. W oparciu o tę wiedzę uznajemy, że leworęczność to stan, nie wymagający leczenia, który nie oznacza sytuacji choroby, defektu lub dysfunkcji.
Czy jednak brak zaburzeń w przypadku rozwoju dzieci leworęcznych oznacza brak problemów? Na pewno nie. Pierwsze problemy pojawiają się w funkcjonowaniu dzieci leworęcznych na poziomie przedszkola i szkoły lub mówiąc ogólnie w „świecie ludzi praworęcznych”. U dzieci leworęcznych spotykamy oprócz silnej lewostronności współwystępujące zjawiska: słabą lateralizację, lateralizację skrzyżowaną, obniżoną sprawność ruchową , zaburzoną orientację przestrzenną. Jeżeli pojawią się różne następstwa tych niekorzystnych układów: dysleksja, dysgrafia, nerwowość to sytuacja dziecka leworęcznego okazuje się bardzo trudna i złożona.
W obecnym czasie przybywa dzieci leworęcznych w szkołach i przedszkolach. Wiąże się to z bardziej liberalnego stosunku społeczeństwa do leworęczności i przyznania dzieciom „prawa” do posługiwania się lewą ręką podczas pisania. Przestały obowiązywać tendencje nakazujące pisanie prawą ręką i „przestawiania” dzieci leworęcznych na prawą rękę.
Obecnie rodzice i nauczyciele są tolerancyjni w kwestii dominacji ręki, ale często pozostają bezradni wobec problemu leworęczności dzieci-nie wiedzą jak im pomóc.
Dzieci leworęczne pozbawione fachowej pomocy często nabierają nieprawidłowych nawyków, które utrudniając technikę pisania, są przyczyną dysgrafii, wywołują zmęczenie i niechęć do wszelkich zajęć graficznych, a w efekcie do nauki szkolnej.
Dziecku leworęcznemu potrzebna jest specjalna pomoc, szczególnie w pierwszym okresie nauki pisania. Ma ona ułatwić dziecku dostosowaniu się do kierunku pisania od strony lewej ku prawej przez odpowiednie ustawienie ręki, położenie zeszytu itp.
Problem leworęczności powinien być doceniany, ponieważ nieprawidłowe postępowanie z leworęcznym dzieckiem może być przyczyną niepowodzeń szkolnych, a następnie wtórnych w sferze motywacji i w sferze emocjonalnej.
Celem niniejszej pracy jest przybliżenie problematyki leworęczności oraz przedstawienie konkretnych zestawów ćwiczeń do pracy z dzieckiem leworęcznym.

ROZDZIAŁ I

Leworęczność u dzieci.

1.1.Przyczyny leworęczności.

Istnieje wiele teorii wyjaśniających genezę leworęczności. Teorie te wymagają jednak potwierdzenia i żadnej z nich nie można traktować jedynej i słusznej. Poglądy na genezę leworęczności jak podaje M. Bogdanowicz zalicza się do dwóch grup: teorii endogennych i egzogennych.
W ramach teorii endogennych są tworzone następujące koncepcje:
-koncepcja genetyczna, która upatruje przyczynę leworęczności w dziedziczeniu jej w kolejnych pokoleniach;
-koncepcja organiczna, wyjaśniająca genezę leworęczności jako organicznego uwarunkowania dominacji lewej ręki, mowa tu o tzw. patologicznej leworęczności. Teoria patogennego uwarunkowania leworęczności traktuje dominację lewej ręki jako „patologiczne odchylenie od praworęczności”. Występuje w skutek jednostronnego uszkodzenia półkuli lewej, dominującej dla mowy i czynności prawej ręki. Następuje to w okresie porodu lub wczesnego dzieciństwa. Leworęczności uwarunkowanej organicznie towarzyszą inne symptomy dysfunkcji mózgu: zaburzenia rozwoju mowy, czytania i pisania;
-koncepcja biologiczna, która zakłada iż występuje prawidłowość polegająca na zbieżności występowania specjalnych trudności w czytaniu i pisaniu, leworęczności oraz migrenowych bólów głowy i zaburzeń autoimmunologicznych u osób płci męskiej. Wszystkie te objawy uwarunkowane są nadmierną produkcją męskiego hormonu płciowego- testosteronu.

Zgodnie z teoriami endogennymi przewagę funkcjonalną lewej ręki, związaną z dominacją prawej półkuli mózgowej, warunkują wewnętrzne czynniki organizmu i inne czynniki konstytucjonalne. Dominacja ta jest trwała i jednoznacznie określona, a więc raczej nie zmienia się w ciągu życia jednostki.
Teorie egzogenne mieszczą w sobie dwie koncepcje:
-koncepcja umowy i treningu społecznego, która głosi iż dominacja ręki jest zdeterminowana kulturowo tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie oraz treningiem używania prawej ręki podczas codziennych czynności. Dominacja jednej półkuli mózgu (lewej) ma charakter wtórny. Wykształciła się w związku ze stymulacją tej półkuli podczas wykonywania czynności manualnych- pracy ręcznej. „Społeczna umowa” przejawia się całym rytuałem zachowań oraz projektowaniem przedmiotów codziennego użytku i urządzeń technicznych z myślą o potrzebach osób praworęcznych.
-koncepcja „złych nawyków”: w tej koncepcji jako bezpośrednią przyczynę leworęczności podaje się „złe nawyki”, czyli wpływ warunków zewnętrznych na dominację lewej ręki.
Lateralizacja rozwija się w ciągu życia osobniczego. W różnym okresie ustala się dominacja jednej z półkul mózgowych dla odmiennych czynności psychicznych i motorycznych.
Badania eksperymentalne kliniczne i anatomofizjologiczne nad uwarunkowaniem leworęczności jak podaje M. Bogdanowicz, wskazują, że leworęczność jest wynikiem działania wielu czynników. Nie wykluczają się wzajemnie, a czasem działają na osobę jednocześnie. Leworęczność może więc być skutkiem:
-cech wrodzonych (dziedziczonych);
-uszkodzenia lewej półkuli mózgu we wczesnym dzieciństwie i przejęcia dominacji przez prawą półkulę mózgu (patologiczna leworęczność);

-nadprodukcji testosteronu hamującego rozwój lewej półkuli, powodującej kompensację poprzez intensywny rozwój prawej półkuli;
-treningu lewej ręki (np. z powodu utraty prawej kończyny).

1.2. Lateralizacja i jej postacie.
Zjawisko przewagi funkcjonalnej nosi nazwę lateralizacji, czyli stronności. Lateralizacja czynności jest wiązana z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Większość szlaków nerwowych wiążących narządy ruchu i zmysłu z mózgiem krzyżuje się, co oznacza, że drogi nerwowe z prawej ciała przechodzą do lewej półkuli, zaś z lewej połowy ciała docierają do prawej półkuli mózgu. Całkowicie skrzyżowane są drogi ruchowe i czuciowe. Czynności ruchowe prawej ręki znajdują się pod pełną kontrolą lewej półkuli mózgu. Prawa półkula kieruje czynnościami ruchowymi lewej ręki.
Proces lateralizacji związany jest z względną przewagą rozwoju obu półkul mózgowych i polega na ustaleniu się funkcjonalnej dominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu. Funkcjonalna przewaga jednej półkuli mózgowej nad drugą ma swoje uzasadnienie w rozwoju filogenetycznym człowieka, kształtuje się natomiast w rozwoju osobniczym. Wiąże się z tym czynnościowa prawo- i lewostronność, czyli dominacja w zakresie sprawności jednych narządów nad drugimi.
Rozwój lateralizacji zależy także od oddziaływań środowiska, które w sposób zamierzony i niezamierzony wpływa na kształtowanie się przewagi stronnej u dziecka. Proces ten u większości dzieci zostaje zakończony między 7 a 10 rokiem życia.
Przewaga jednej strony ciała nad drugą powstaje stopniowo i nasila się w miarę ogólnego rozwoju dziecka. Większa sprawność funkcjonalna jednej strony ciała od drugiej nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk. Przewagę stronną można zauważyć również w zakresie funkcji kończyn dolnych, ruchów tułowia oraz w pracy niektórych parzystych narządów zmysłowych.
Podobnie jak o prawo- i leworęczności można mówić o prawo- i lewonożności oraz prawo- i lewooczności.
Zaburzenia lateralizacji, zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzajami zaburzeń, mogą być przyczyną niepowodzeń szkolnych dziecka. Do najczęstszych trudności dziecka na tle zaburzeń procesu lateralizacji należą trudności w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania.
Do najczęściej spotykanych błędów popełnianych przez dzieci w czytaniu i pisaniu, należą:
- statyczne odwracanie liter o podobnych kształtach, a innym położeniu i kierunku. Dziecko nie odróżnia b-d, g-p, u-n, m-w;
- dynamiczne odwracanie liter – zmiana kolejności liter, sylab w wyrazie. Dziecko czyta wrato zamiast warto, snaki zamiast sanki. Niekiedy można zaobserwować u dzieci z nieprawidłową lateralizacją tzw. Pismo lustrzane, które także może mieć związek zaburzeniami w zakresie orientacji przestrzennej. Dziecko czyta wór zamiast rów, sama zamiast masa.
U dzieci rozpoczynających naukę szkolną mogą wystąpić na tle ogólnej niesprawności ruchowej lub zaburzeń izolowanych zakłócenia motoryki manualnej, które objawiają się:
- małą wyćwiczalnością w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów, koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia),
- zakłóceniami koordynacji wzrokowo – ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności w zadaniach plastycznych i w pisaniu),
- niechęcią do podejmowania wszelkich czynności manualnych.

Czynność pisania zawiera w sobie elementy intelektualno – motoryczne, takie jak: różnicujące spostrzeżenia kształtu, kierunku, wielkości oraz umysłowe operacje wiązania tych właściwości w określone stosunki i współzależności.
Poznawanie kierunków i umiejętności zastosowania ich w praktyce jest niezbędnym warunkiem opanowania umiejętności odróżniania i kreślenia liter. Rozumienie kierunku związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy.
Różnicowanie prawej i lewej strony jest początkiem ustalenia się lateralizacji. Informacje o kierunkach w przestrzeni czerpie dziecko z wewnętrznych, kinestetycznych odczuć własnych ruchów.


Rozdział II

Funkcje percepcyjno-motoryczne i ich rola w procesie nabywania umiejętności czytania i pisania.

2.1 Funkcje percepcyjne.

Percepcja wzrokowa jest zdolnością rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz interpretowania tych bodźców poprzez wiązanie ich z uprzednim doświadczeniem.
Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, stosowania reguł ortografii, wykonywania zadań arytmetycznych i szeregu innych czynności składających się na proces uczenia. Percepcja wzrokowa uczestniczy we wszystkich działaniach człowieka.
W procesie uczenia się główną rolę odgrywa spostrzeganie zmysłowe, które jest funkcją analizatorów.
Istotne znaczenie w procesie nabywania umiejętności pisania i czytania wszystkich dzieci ma analizator wzrokowy. Prawidłowy przebieg wzrokowego postrzegania przede wszystkim jest zależny od prawidłowej budowy gałek ocznych,części receptorycznej
Percepcja wzrokowa to zrozumienie widzianego obrazu, a więc uświadomienie sobie różnych jego cech takich jak: kształt, wielkość, stosunek do całości, wzajemne położenie części względem siebie.
Aby mogła zaistnieć tak rozumiana percepcja wzrokowa muszą być spełnione warunki; musi nastąpić:
1. Widzenie, czyli spostrzeżenie bodźca wzrokowego, tzn. odciśnięcie się jego obrazu na siatkówce oka;
2. Rozpoznanie obrazu poprzez odwołanie się do doświadczenia i pamięci.

Proces ten jest ściśle powiązany z wiekiem dziecka. Percepcja wzrokowa zależy od dojrzałości ośrodków mózgowych analizatora i rozwija się z wiekiem. O prawidłowej, bądź zaburzonej percepcji wzrokowej możemy mówić tylko wtedy, gdy uwzględnimy wiek dziecka, ponieważ to, co u starszego jest patologią, u młodszego należy traktować jako normę. Dobry poziom rozwoju percepcji wzrokowej nie wystarcza jednak do prawidłowego odtworzenia wzoru. Potrzebna jest tu, bowiem też sprawność ruchowa uzależniona od percepcji wzrokowej.
Przyczyny zakłóceń spostrzeżeń wzrokowych i wynikające z nich trudności w uczeniu się mogą wiązać się z wadliwą budową gałki ocznej, w następstwie której dziecko może cierpieć na wady wzroku, jak krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm, zez itp. Tego typu wady są korygowane za pomocą odpowiednich soczewek (okularów). Jest tu konieczna ingerencja lekarza okulisty. Znacznie ważniejszą przyczyną trudności w uczeniu się jest zaburzenie spostrzegania wzrokowego, jako następstwo defektu korowej części analizatora wzrokowego. Trudności te można zmniejszyć lub zlikwidować odpowiednimi ćwiczeniami o charakterze wyrównawczo – kompensacyjnym.
U dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową jak podaje E. Waszkiewicz zauważa się następujące symptomy:
- trudności w różnicowaniu kształtów graficznych,
- niechęć do historyjek obrazkowych i układanek,
- trudności w rozpoznawaniu liter o podobnym kształcie i przyporządkowaniu do nich fonemów(p-b, d-b, m-w, n-u, g-b),
- popełnianie błędów przy przepisywaniu ( opuszczanie liter lub cząstek wyrazów),
- trudności w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu liter na podstawie modelu lub z pamięci,
- złe rozplanowywanie pisma w liniaturze i na stronie zeszytu,
- błędy ortograficzne.
Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową wolno czytają, muszą zbyt długo koncentrować się przy rozpoznawaniu kształtu liter lub wyrazów do siebie podobnych.
2.2 Poziom rozwoju motoryki.

Ruch towarzyszy życiu człowieka od narodzin do śmierci, ujawniając się w różnych formach jego aktywności. Jest to na przykład ruch „użytkowy” związany z życiem codziennym i zaspokajaniem różnych potrzeb człowieka, ruch „profesjonalny” wykonywany w uprawianym zawodzie, ruch „ekspresyjny”, za pomocą którego człowiek wyraża swe emocje, jak też ruch, który służy nawiązywaniu kontaktów i komunikowania się z otoczeniem.
Od wczesnych miesięcy życia dziecka kształtują się jego spostrzeżenia oraz orientacja w otoczeniu. Kontakt z przedmiotami, dotykanie ich i obmacywanie, potrząsanie i postukiwanie oraz wszelkie formy manipulacji stanowią okazję nie tylko do ćwiczeń ruchowych, lecz również do odbierania licznych wrażeń wzrokowych i słuchowych, na podstawie których będą mogły się uformować złożone struktury spostrzeżeniowe. Struktury te, jak podaje H. Spionek stanowią niezbędny element dalszego rozwoju procesów poznawczych. Rozwój lokomocji dziecka, pokonywanie odległości przez raczkowanie, a później chodzenie-to nie tylko dalsze ćwiczenia jego mięśni, lecz również nowa okazja do bogacenia się spostrzeżeń dziecka i jego orientacji w świecie.
We wczesnym okresie rozwojowym dziecko wykonuje poszczególne zadania z dużym wysiłkiem i powoli, bądź też przeciwnie- bardzo szybko, lecz niedokładnie, posługując się przy tym wieloma ruchami dodatkowymi, które są zbędne z punktu widzenia zasadniczego celu danej czynności. Dzieci 6-, 7-letnie prawidłowo rozwinięte osiągają taki poziom dojrzałości ruchowej, który umożliwia im podjęcie nauki w klasie pierwszej, a w tym nauki pisania. Nie wszystkie jednak dzieci osiągają odpowiedni poziom sprawności ruchowej. Dotyczyć to może niektórych fragmentów lub całego aparatu ruchowego.
Niezręczność ruchowa całego ciała jak określa E. Waszkiewicz wyraża się brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i współ ruchami. Dzieci z fragmentarycznym opóźnieniem rozwoju ruchowego zaczynają biegać,skakać z opóźnieniem.
Mają trudności z nauką jazdy na rowerze, łyżwach, wrotkach. Po schodach chodzą niezręcznie, niezgrabnie wspinają się na meble, huśtawki. Wykazują niezręczność w zabawach z piłką, nie umieją jej rzucać, łapać, kopać. Ich ruchy są nieskoordynowane.
Oprócz ogólnego rozwoju ruchowego różnego stopnia, u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym spotyka się często dzieci z obniżoną sprawnością manualną. Może to wystąpić na tle ogólnego opóźnienia rozwoju ruchowego, a może mieć charakter izolowany. Z punktu widzenia nauki pisania najbardziej niekorzystne jest zaburzenie rozwoju sprawności rąk (zaburzenie sprawności manualnej).
Przejawem obniżenia sprawności manualnej podając za H. Spionek jest zbyt wolne tempo wykonywanych czynności oraz zbyt mała precyzja ruchów dłoni i palców. Istnieją dzieci,które mają proporcjonalnie lepszą precyzję, a gorsze tempo, lub na odwrót. Są również takie,u których precyzja i tempo są obniżone w stosunku do wieku.
Najczęstsze objawy zaburzeń rozwoju kinestetyczno-ruchowego według I. Czajkowskiej, K. Herda:
-obniżenie precyzji i szybkości ruchów docelowych, z jednoczesnym wzmożeniem psychoruchowego napędu. Ruchom docelowym towarzyszom współ ruchy oraz wzmożone napięcie mięśniowe. Dzieci z tym zaburzeniami piszą wolno i brzydko. Litery są nierówne, zbyt małe lub zbyt duże, wykraczają lub nie dochodzą do linii (tzw. pismo dysgraficzne).
-współruchy (synkinezje), czyli dodatkowe ruchy niepotrzebne z punktu widzenia celu i efektu wykonywanej czynności, na przykład dziecko przy pisaniu „pomaga” sobie ruchami nóg, tułowia, szyi czy języka.
-wadliwa regulacja napięcia mięśniowego (tonusu), powodująca, że dziecko zbyt mocno lub zbyt słabo naciska pióro, ołówek czy długopis, w konsekwencji czego powstają nierówne linie, łuki i kąty liter.
Niekiedy nacisk jest tak silny, że dziecko rozrywa kartkę zeszytu, w którym pisze. Często dochodzi do łamania przyrządów do pisania i niszczenia zeszytów.


ROZDZIAŁ III

Część praktyczna- zestaw ćwiczeń do pracy z dzieckiem leworęcznym usprawniających funkcje percepcyjno-motoryczne.

3.1.Rodzaje ćwiczeń rozwijających motorykę rąk oraz funkcje percepcyjne.
Planując pracę z dzieckiem leworęcznym powinno się uwzględniać rozmaite formy zajęć usprawniających precyzję, szybkość i koordynację ruchową rąk. M. Bogdanowicz proponuje jako zajęcia usprawniające motorykę zestawy ćwiczeń zawartych w metodzie dobrego startu.
Udział dzieci leworęcznych w zajęciach prowadzonych metoda dobrego startu jest pożądany ze względu na takie cele szczegółowe, jak usprawnianie motoryki rąk, koordynacji wzrokowo-ruchowej, wytwarzanie i utrwalanie nawyków związanych z pisaniem oraz kształceniem umiejętności regulowania napięcia mięśniowego. Kolejnym celem jest kształcenie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Ćwiczenia ruchowe z metody dobrego startu obejmują:
1.ćwiczenia kończyn górnych:
· wymachy kończyn;
· krążenie kończyn;
· ruchy obu kończyn na przemian;
· ruchy rąk w kierunku ust;
2.ćwiczenia dłoni:
· wymachy dłońmi;
· krążenie dłońmi;
· ćwiczenia dwóch dłoni;
· ćwiczenia dłoni i pięści;
· układanie modeli z dłoni.
3.ćwiczenia palców:
· kiwanie palcami;
· krążenie palców;
· pocieranie o siebie palcami;
· przebieranie palcami;
· przebieranie palcami obu rąk ułożonych jedna nad drugą;
· stukanie palcami;
· składanie i rozkładanie palców;
· układanie modeli z palców.
Ćwiczenia ruchowe metodą dobrego startu rozwijają też orientację w schemacie ciała i przestrzeni, ponieważ dzieci nazywają części ciała, które biorą udział w ćwiczeniu, jednocześnie używają takich pojęć jak: prawa, lewa, w dół, w przód, na prawo, na lewo.
Dzieci leworęczne często nie lubią rysować i są mało sprawne ruchowo.
W przezwyciężaniu niechęci do wykonywania zajęć manualnych mogą być pomocne ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych.
Ćwiczenia te obejmują następujące zajęcia:
· malowanie palcami;
· pozostawianie na papierze odcisków dłoni i stóp umoczonych w farbie-ślady;
· malowanie grubym pędzlem;
· obrysowanie dłoni i stóp;
· obrysowanie całego ciała;
· obrysowanie konkretnych przedmiotów;
· rysowanie według szablonów.

Przejście do samodzielnego rysunku bywa dla wielu dzieci trudne. Pomocne w przezwyciężaniu tych trudności są zabawy ruchowo-słuchowo- wzrokowe :
· rysowane piosenki;
· rysowane wyliczanki;
· szlaczki recytowane i śpiewane;
· rysowane wierszyki.
W kolejnych etapach pracy z dzieckiem leworęcznym należy uwzględnić zajęcia obejmujące następujący zakres ćwiczeń:
· ćwiczenia kształcące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcia mięśniowe rąk; ćwiczenia z nasadką Hany Tymichowej są przydatne w przypadku nieprawidłowego trzymania pióra (ołówka), gdy dziecko nie potrafi swobodnie kontrolować uchwytu i zbyt silnie naciska na pióro podczas pisania.
· ćwiczenia grafomotoryczne- prowadzone w różnych pozycjach:
-postawa stojąca-wzór w płaszczyźnie pionowej;
-postawa stojąca-wzór w płaszczyźnie poziomej;
-postawa siedząca-łokieć uniesiony;
-postawa siedząca-podparte przedramię.
· ćwiczenia kształcące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania:
-uświadomienie dziecku kierunku lewy – prawy we własnym schemacie ciała i w przestrzeni;
-utrwalenie kierunku ruchu ręki od lewej do prawej strony;
-utrwalenie kierunku kreślenia okręgów;
· ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo-ruchową:
-czynności samoobsługowe;
-zabawy manipulacyjne;
-zabawy konstrukcyjne;
-zabawy dydaktyczne;
-zajęcia plastyczne;
-ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku: zamalowywanie obrazków, kalkowanie rysunków, obrysowywanie przedmiotów i rysowanie z użyciem szablonów, rysowanie po śladzie, rysowanie od „ręki”, odwzorowywanie rysunków.
· ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni:
-wskazywanie dziecku części ciała i nazywanie ich;
-obrysowywanie różnych części ciała;
-ćwiczenia ruchowe;
-ćwiczenia ze wskazywaniem przedmiotów na obrazku i określanie ich położenia;
-ćwiczenia orientacji w schemacie ciała u osoby znajdującej się naprzeciwko;
-ćwiczenia w określaniu stosunków między przedmiotami;
-ćwiczenia graficzne kształcące orientację w przestrzeni;
-wykreślanie „pod dyktando” elementów uzupełniających obrazek;
-zabawy dydaktyczne (układanki);
-„dyktando graficzne”.
· ćwiczenia zmierzające do ustalenia dominacji jednej ręki:
-badanie lateralizacji;
-ćwiczenia obu rąk
-ćwiczenia zmierzające do ustalenia ręki dominującej (ćw. „obu-‘’ i „jednoręcznych”);
-usprawnianie ręki dominującej i utrwalanie jej wiodącej roli (ćw. „jednoręcznych”).

Ćwiczenie nr 1
Rysuj po śladzie zgodnie z kierunkiem strzałki.

Ćwiczenie nr 2
Narysuj kota i psa po śladzie. Pokoloruj obrazek.

Ćwiczenie nr 3
Odszukaj takie same skarpetki, połącz w pary.

Ćwiczenie nr 4
Pomóż misiowi dojechać do beczki z miodem.

Ćwiczenie nr 5
Narysuj fale i dym zgodnie z kierunkiem strzałki.

Ćwiczenie nr 6
Znajdź, który prezent jest dla którego zwierzęcia.

Ćwiczenie nr 7
Dokończ rysowanie baranka według wzoru.

Ćwiczenie nr 8
Dokończ rysowanie szlaczków.

Ćwiczenie nr 9
Wykonaj ćwiczenie zgodnie z instrukcją.

Ćwiczenie nr 10
Policz ilu chłopców biegnie w lewą, a ilu w prawą stronę.

Ćwiczenie nr 11
Wskaż który piesek jest w pudełku, za i przed pudełkiem.

Ćwiczenie nr 12

Ćwiczenie nr 13
Wskaż który renifer przejdzie przez labirynt do sań.

Ćwiczenie nr 14
Dorysuj drugą taką samą część motyla. Pokoloruj obrazek.

Ćwiczenie nr 15
Połącz punkty na obrazku.

Ćwiczenie nr 16
Rysuj obiema rękoma wzdłuż narysowanych linii.


Bibliografia

1. Bogdanowicz M., Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania według Hany Tymichovej, GRANER sc, Lublin 1995
2. Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, WSziP, Warszawa 1992
3. Bogdanowicz M., Metoda dobrego startu, WSziP, Warszawa 1999
4. Bogdanowicz M., O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Wydawnictwo Popularnonaukowe „Linea”, Lubin1994
5. Czajkowska, Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSziP, Warszawa 1998
6. Sawa B., Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSziP, Warszawa 1999
7. Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa 1970
8. Waszkiewicz E., Pracuję z sześciolatkiem, WSziP, Warszawa 1996