Opis przypadku - mutyzm selektywny

Praca z uczniem wykazującym problemy w nauce
Opis i analiza przypadku

1.Identyfikacja problemu

Piotr to uczeń klasy VI b, liczący 14 lat, zdiagnozowany przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną, cierpiący na mutyzm selektywny.
O tym, że trafił do naszej szkoły dowiedziałam się rok wcześniej od pedagoga szkolnego, który poprosił mnie o zorganizowanie sekretnej opieki nad Piotrem z wybranymi uczniami z klasy gimnazjalnej, której byłam wychowawczynią. Pedagog obawiała się, że chłopiec, którego zachowanie natychmiast wskazywało na nieradzenie sobie z funkcjonowaniem szkolnym może stać się ofiarą ataków ze strony rówieśników lub starszych kolegów.
Piotr funkcjonował w szkole bardzo źle, nie rozmawiał z nikim, miał zalęknioną postawę, unikał kontaktu wzrokowego z kimkolwiek, na przerwach stał odwrócony tyłem do wszystkich, z twarzą skierowaną do ściany. Chłopiec był szczupły, blady, słaby fizycznie, niewyglądający na swój wiek.
Poprosiłam o pomoc dwóch wychowanków i razem monitorowaliśmy bezpieczne funkcjonowanie Piotra w szkole. Wtedy też wyraziłam zainteresowanie uczeniem Piotra, z racji ukończenia studiów o charakterze terapeutycznym. W roku szkolnym 2010/11 Piotr został objęty nauczaniem indywidualnym w domu, a ja rozpoczęłam z nim naukę języka angielskiego w wymiarze 1 godziny tygodniowo.

2.Geneza i dynamika zjawiska

Piotr pochodzi z pełnej rodziny, ma starszą siostrę uczącą się w szkole średniej. Mieszkają w małym wynajętym, dwupokojowym mieszkaniu, w którym chłopiec dzieli pokój razem z rodzicami. Sytuacja materialna jest dość trudna pomimo pracy zarobkowej obydwojga rodziców.
Z rozmowy z rodzicami wynika, że nie są w stanie określić, w którym momencie Piotr przestał odzywać się do osób obcych. Wydaje im się, że tak było zawsze.
Chłopiec rozmawia z siostrą, rodzicami, dziadkami. Ma też jednego kolegę, z którym czasami spotyka się by grać w gry.
Rodzice nie radzą sobie z problemem Piotra, często wręcz sprawiają wrażenie, że całą swoją uwagę skupili na starszej córce, która przechodząc silny okres buntu egzekwuje od rodziców wszystko, co dla niej ważne.
Piotr z racji niemówienia nie został zdiagnozowany standardowymi technikami, którymi posługuję się Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. Nieznane są możliwości intelektualne ucznia.
Chłopiec nie jest przyzwyczajony do samodzielnego funkcjonowania, nie ma żadnych obowiązków domowych, nie jest wdrożony do systematycznej pracy. Chłopiec cierpi na natręctwa m.in. niekończące się mycie zębów, czyszczenie nosa, kiwanie, które może też być objawem choroby sierocej.
Rodzice nie widzą zagrożenia wynikającego z hobby ucznia, jakim jest przepisywanie do zeszytu programu telewizyjnego i tekstu ulubionego komiksu. Piotr ma sporą kolekcję bajek, które regularnie ogląda.
Sytuacja domowa jest niepokojąca.
3.Znaczenie zjawiska
Sytuacja Piotra jest dość dramatyczna, całkowite wyalienowanie od rówieśników, niesamodzielność nie sprzyjają jego rozwojowi i dają złe prognozy na jego funkcjonowanie w dalszym życiu. Dla mnie to niesamowite wyzwanie.

4. Prognoza
Prognoza negatywna:
• izolacja ucznia od rówieśników nasili jego opory przed mówieniem,
• mała ilość bodźców sprzyjać będzie regresowi w rozwoju,
• niesamodzielność ucznia nie pozwoli na niezależne funkcjonowanie w życiu dorosłym;

Prognoza pozytywna:
• uczeń wie, że nie jest samotny ze swoim problemem i przełamuje strach przed rozmową z obcymi,
• uczeń podejmuję systematyczną, w miarę możliwości samodzielną pracę,
• ma poczucie własnej wartości i znajduje swoje mocne strony,
• jest przygotowany do kontynuowania nauki w gimnazjum;

5. Propozycje rozwiązań
Cele:
- ośmielenie i budowanie poczucia bezpieczeństwa w kontakcie z nauczycielem,
- szukanie informacji o stosowanych na świecie terapiach celem znalezienia rozwiązania głównego problemu Piotra – niemówienia,
- wypracowanie wspólnych metod pracy miedzy nauczycielami i specjalistami prowadzącymi zajęcia z Piotrem,
- opracowanie planu pracy do realizacji na języku angielskim z uwzględnieniem ograniczonych możliwości ucznia,
- pedagogizacja rodziców,
- rozwój intelektualny chłopca;

6. Wdrażanie oddziaływań

Z problemem mutyzmu zetknęłam się wcześniej. Wiedziałam, że między innymi Brytyjczycy prowadzili szczegółowe badania nad przyczynami mutyzmu. Miałam okazję obejrzeć film dokumentalny o rodzinie, w której mutyzmem wybiórczym zostały dotknięte wszystkie dzieci.

Pierwszą moją reakcją na fakt, że będę uczyć Piotra była potrzeba doszkolenia się na temat mutyzmu i jego przyczyn. Sięgnęłam po fachową literaturę jak i zasoby Internetu. Dzięki swobodzie związanej z językiem angielskim przeszukiwałam strony anglojęzyczne. Przełomem było trafienie na filmiki umieszczone przez ludzi dotkniętych mutyzmem, w których przedstawiali swoje przypadki, podkreślając okropne uczucie osamotnienia. Szczególnie ciekawy był materiał umieszczony przez dorosłą kobietę, która została w finale nauczycielem. Znalazłam też materiał filmowy umieszczony przez terapeutkę amerykańską, która za punkt zwrotny uznała wyegzekwowanie od swoich podopiecznych dźwięku „Y” na „yes” i „N” na „no”. Wszystkimi spostrzeżeniami dzieliłam się szczególnie z logopedą i psychologiem, które tak jak ja uznały przypadek Piotra za wyzwanie.

Pierwsze spotkanie z Piotrem zaczęłam od obejrzenia i przetłumaczenia fragmentu filmu o nauczycielce, która przezwyciężyła mutyzm oraz pokazaniu ilu ludzi porusza ten problem w Internecie. Na moje słowa: „Piotrze nie jesteś sam” chłopiec zareagował uśmiechem.

Bardzo szybko zorientowałam się, że wiedza Piotra o otaczającym go świecie jest ograniczona, że ma problemy z pojęciami abstrakcyjnymi, a jego pamięć jest krótkotrwała. Chłopiec łatwo się dekoncentrował i męczył.
Dostosowałam treści nauczania języka do jego możliwości opracowałam specjalny program edukacyjno – terapeutyczny.
Konsekwentnie mobilizowałam go do codziennej pracy. Chwaliłam wszystkie jego osiągnięcia budując jego poczucie sukcesu. Przez dwa miesiące akceptowałam milczenia Piotra i oswajałam go ze sobą. Zachęcałam, a prawie zmuszałam, by to on otwierał mi drzwi i odprowadzał mnie po zakończonych zajęciach. Robiłam regularne ćwiczenia oddechowe tłumacząc, jakie to ważne, by oddychać przeponowo. Starałam się „przemycać” elementy relaksacji. Korzystałam z technik Dennisona sprzyjających rozwojowi integracji sensorycznej.

O wszystkich swoich działaniach informowałam rodziców, zachęcając ich do podjęcia wysiłku i pracy z Piotrem. Zaproponowałam przyprowadzanie Piotra na dodatkową lekcję w ramach godzin wynikających z Karty Nauczyciela.

7. Efekty działań

Współpraca z rodzicami nie przynosiła oczekiwanych efektów. Zachwycali się każdą propozycją, jednak rzadko dotrzymywali słowa. Nie przyprowadzili Piotra na żadne zajęcia do szkoły, choć miałam specjalnie dla niego zarezerwowany czas.
Natomiast Piotr po dwóch miesiącach dał się namówić do wydania tych wcześniej wspomnianych pierwszych dźwięków na „tak” i „nie’.
Cały czas współpracowałam z psychologiem i logopedą. Chłopiec podjął współpracę z cała naszą trójką. Najpierw zaczął wydawać pierwsze dźwięki, a potem słowa. Okazało się, że chłopiec ma wadę wymowy. Miał wiele problemów logopedycznych. Charakteryzowały je: mowa bezdźwięczna, wszelkie rodzaje parasygmatyzmu, zachwianie miękkości i pararotacyzm.
Pomimo intensywnej pracy nie udzielał wypowiedzi spontanicznie. Powtarzał słowa, udzielał odpowiedzi na zadane pytania, zaliczał proste testy sprawdzające mały zakres zrealizowanych treści. Zdarzało mu się samemu pamiętać o odrobieniu pracy domowej i wykonaniu jej samodzielnie. Piotr co tydzień witał mnie słowem „Hello” i żegnał „Goodbye”.
Rok pracy z Piotrem był dla mnie jednym z ciekawszych doświadczeń w pracy pedagogicznej.

Efekty dla ucznia:
• uczeń rozmawia z nauczycielem i ma poczucie bezpieczeństwa,
• zdobywa podstawową wiedzę z języka angielskiego i ma poczucie sukcesu,
• obniża się jego stopień osamotnienia;

Efekty dla mnie:
• sprostanie niecodziennemu wyzwaniu pedagogicznemu,
• doszkolenie się na temat mutyzmu wybiórczego jego przyczyn i sposobów terapii,
• zacieśnienie współpracy z logopedą, psychologiem i pedagogiem szkoły podstawowej;

Efekty dla szkoły:
• skuteczna pomoc uczniowi z problemem zaburzającym jego funkcjonowanie szkolne,
• zdobycie przez nauczycieli wiedzy i umiejętności pracy z dzieckiem cierpiącym na mutyzm selektywny;

Literatura:
Goodman R., Scott S.: Psychiatria dzieci i młodzieży Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2000.
Herzyk A: Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii Lublin: wydawnictwo PZM, 1992.