"Ortografia na wesoło czyli o nietypowych metodach zapamiętywania pisowni ortogramów"

Nauka ortografii to często trudna i żmudna praca, szczególnie jeśli chodzi o uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dysortografia,dysleksja). Nawet dla osób nie przejawiających powyższych dysfunkcji rozwojowych, niejednokrotnie zapamiętanie pisowni trudniejszych ortogramów stanowi spory problem.
W swojej kilkuletniej pracy z uczniami dyslektycznymi wypracowałam kilka sposobów, które - na podstawie moich obserwacji - ułatwiają im przyswajanie pisowni wyrazów, szczególnie w sytuacji, gdy nie można jej uzasadnić żadną ortograficzną regułą. Większość metod opiera się na wykorzystaniu zasad związanych ze specyfiką działania ludzkiego umysłu oraz elementów technik pamięciowych, opartych w szczególności na tworzenia skojarzeń. Oto kilka sprawdzonych sposobów , które wykorzystuję w swojej pracy .

1. Skojarzenia ortograficzne.

Powyższa metoda opiera się na wykorzystaniu swego rodzaju obrazów mentalnych tworzonych w umyśle ucznia. Powstające w ten sposób wizualizacje , uruchamiają prawą półkulę i w ten sposób ułatwiają zapamiętywanie pisowni słów, absorbując dodatkowe zmysły oraz wyobraźnię. W początkowej fazie wprowadzania tej metody nauczyciel sam powinien podać uczniowi kilka konkretnych przykładów tworzenia skojarzeń ortograficznych, a następnie zachęcać go do samodzielnego wymyślania tego typu asocjacji.

Przykłady :

* „But” - piszemy przez „u” otwarte, bo ma on otwór na nogę (na podobnej zasadzie – tzn. ze względu na otwór - można zapamiętać np. słowa „guzik”, „rurka”, „kubek”, „butelka”).
* „Król” - piszemy przez „ó” zamknięte, bo insygnia władzy królewskiej to okrągłe jabłko i proste berło, tak jak kółko i kreska w głosce „ó”.
* „Ogórek” – piszemy przez okrągłe „ó” zamknięte, bo możemy go pokroić na okrągłe plasterki, a ogonek przypomina kreskę nad „ó”.
* ”Hełm” – piszemy przez samo „h” (a więc głoskę złożoną z jednej litery), bo na głowę zakładamy jeden hełm.
* „Hulajnoga ” – piszemy także przez samo „h” (jedna litera), bo jest to pojazd jednośladowy.

2. Tematyczne rodzinki wyrazów.

Zapamiętanie pisowni całych zestawów wyrazowych można sobie ułatwić wykorzystując metodę łączenia ich w grupy tematyczne.

Przykłady :

a) Wyrazy z głoską „h” można połączyć w następujące grupy :

- „h” hałasujące (np. hałas, harmider, huk, helikopter, huragan)
- „h” huśtające się” (np. huśtawka, hamak, wahadło)
- „h” historyczno – bohaterskie” (bohater, heros, hetman, hrabia, husarz, hołd, husaria, Herkules)
- „h” hultajskie (hultaj, hołota, alkoholik, hulanka, heca)

b) Nazwy ubrań zawierające głoski „ó” lub „u” .
- Wszystkie nazwy części ubrań piszemy przez „u” (np. kurtka, buty, futro, pulower, kaptur, fartuch, koszula, kożuch, bluzka) za wyjątkiem słowa „spódnica” pisanego przez „ó”.

c) Wyrazy związane z tuszą człowieka
Całą grupę wyrazów związanych z tuszą człowieka piszemy przez „u” : gruby, chudy, szczupły, tłusty, schudnąć, zeszczupleć.

d) Nazwy ubrań zawierające głoski „ó” lub „u” .
Wszystkie nazwy warzyw piszemy przez „u” ( buraki, cebula, pietruszka, kapusta) za wyjątkiem słowa „ogórek”.

3. Zapamiętywanie słów na zasadzie przeciwieństwa.

Pisownię niektórych wyrazów można też zapamiętać łącząc je w pary na zasadzie przeciwieństw lub różnych znaczeń , tworząc przy tym odpowiednie skojarzenia.

Przykłady :

* „Chciwy – hojny”
„Hojny” oddał jedną literkę (głoskę „c”), a „chciwy” ją zabrał

* „Morze – plaża”
„Morze” - miejsce wypełnione wodą ( a więc jest tu mokro) piszemy odwrotnie niż „plaża” - miejsce suche. Wyraz „morze” łatwo zapamiętać, bo tłumaczy go zasada wymienności (rz → r ). Z kolei dla dodatkowego ułatwienia zapamiętania wyrazu „plaża”, kropkę nad głoską „ż” można skojarzyć z ziarenkami piasku.

* Chart (pies) – hart (np. ducha)
Słowo „chart” odnosi się do rasy psa mającego dwie pary łap (tak jak dwie litery w głosce „ch”). Z kolei słowo „hart” odnosi się np. do ducha, a ducha - inaczej duszę - człowiek ma tylko jedną (tak jak jedna litera w głosce „h”).

O ile zaprezentowane powyższe metody służą do zapamiętywania pojedynczych słów lub grup wyrazów, to dzięki wykorzystywaniu odpowiednich technik pamięciowych można ułatwić uczniom również zapamiętywanie całych zasad ortograficznych.

Przykład : sposób na zapamiętanie spółgłosek po których piszemy „rz”.

- Spółgłoski : b, d, p, g zapamiętujemy w ten sposób, iż prosimy ucznia, aby narysował cztery małe kółka (brzuszki liter), a następnie dorysował do nich kreski z wszystkich możliwych stron tj. do góry po prawej i lewej stronie ( ® otrzymujemy spółgłoski „b” i „d”) oraz na dole po prawej i lewej stronie ( ® otrzymujemy spółgłoski „p” i „g”

- Pozostałe 5 spółgłosek tj. k, w, j, ch, t zapamiętujemy metodą twórczego zdania (odmiana metody akronimu), układając zdanie w którym kolejne słowa rozpoczynają się od tych spółgłosek, np. :

Krowa Wojtka jadła chrupiącą trawę.

Jest wskazane, aby zdanie było ułożone przez samego ucznia z zaznaczeniem, iż im bardziej będzie ono śmieszne , dziwne czy zaskakujące, tym łatwiej zostanie zapamiętanie.

Mam nadzieję, iż zaprezentowane przeze mnie sposoby zapamiętywania pisowni różnych ortogramów ułatwią zmagania z naszą polską ortografią nie tylko uczniom , ale i pracującym z nimi nauczycielom. Być może staną się również inspiracją do wymyślania własnych metod.
Życzę powodzenia !