Program "Relaks w przedszkolu"

PROGRAM WŁASNY
„ RELAKS W PRZEDSZKOLU ”


Opracowała Aleksandra Chodor
nauczyciel Miejskiego Przedszkola Nr 7
w Legnicy

LEGNICA 2010


SPIS TREŚCI

1. Wstęp........................................ 2
2. Charakterystyka programu............................... 4
3. Cel główny programu i cele szczegółowe................. 4
4. Adresaci programu ..................................... 4
5. Proponowane techniki relaksu........................... 5
6. Wskazówki metodyczne................................... 5
7. Oczekiwane efekty ..................................... 7
8. Ewaluacja ........................................ 8
9. Literatura ........................................ 8

1. WSTĘP
Stresowi dziecięcemu i potrzebie relaksu poświęcono w literaturze wiele uwagi.
Dzieci odznaczają się naturalnymi reakcjami na przeżywany stres a każde przeżywa stres inaczej i każde inaczej się przed nim broni. Są na przykład dzieci, które korzystają z wyobraźni by odsunąć od swojej świadomości stresujące, męczące je bodźce. Inne „odgrywają” sytuacje przygotowujące je na budzącą grozę przyszłość, czyli niejako zawczasu uzbrajają się w odwagę przed niemiłą sytuacją. Często też dzieci reagują na stres wzmożoną aktywnością, krzykiem, bieganiem lub wręcz odwrotnie, zamykają się w sobie, milczą, by w swoisty sposób przeczekać niemiłe wiadomości. Są też takie dzieci, które ukojenie znajdują jedynie pod wpływem muzyki, obecności matki lub po prostu muszą się przespać. Ostatnie z przytoczonych reakcji dziecka na stres są najmniej inwazyjne dla jego psychiki, warto, więc sukcesywnie wykształcać w nim umiejętność relaksowania się. W przyszłości na pewno zaprocentuje to szybkim i efektywnym radzeniem sobie ze stresem, nie doprowadzając być może do jego długotrwałego oddziaływania.
Dzieci, które miały styczność z technikami relaksacyjnymi potrafią w miarę umiejętnie zaadaptować stres. Na przykład w sytuacji współzawodnictwa sportowego nie reagują bólami brzucha czy zmęczeniem, bo wiedzą, że będą doceniane za sam trud a nie za dążenie za wszelką cenę do zwycięstwa. Do tej świadomości jest im jednak potrzebny mądry dorosły. Podobnie może być też z wizytą u dentysty, która często kojarzy się z czymś niemiłym, wyjątkowo stresującym. Jeżeli nauczymy dziecko relaksu, nie wystraszymy go mitami o bólu borowania, leczenie zębów potraktuje ono jako rzecz jak najbardziej naturalną.
O tym jak dziecko zareaguje na stres w dużej mierze decydują sami, dorośli. By mogło ono poradzić sobie ze stresem w sposób jak najmniej męczący, to dorośli muszą je tego nauczyć a tym samym najpierw nauczyć siebie. Wyobrażanie ukierunkowane jest podobne do relaksacji i hipnozy. Autor tej metody angażuje dziecko w pewne ćwiczenia skoncentrowanych technik relaksacyjnych, a następnie wykorzystuje wyobrażenia, które pomagają dziecku bezpośrednio i pośrednio w rozwiązywaniu problemu, nie pomijając przy tym zaspokojenie jego potrzeb.
Wyobrażania ukierunkowane, zdaniem autora, wnosi do procesu terapii zabawowej dwie korzyści. Jedna z nich to zdobycie przez dziecko poczucia panowania nad własnym ciałem i uczuciami. Druga natomiast to możliwość poszerzenia umiejętności uogólniania doświadczeń zdobytych w trakcie terapii zabawowej, co pozwala dzieciom na wykorzystanie wyobraźni celem stworzenia własnych sytuacji życiowych „na niby”.
Można zastosować wyobrażania do tworzenia modeli odgrywania ról i to zastosowanie jest bardzo pożyteczne. Jednak głównym celem autora jest wykorzystanie wyobrażania ukierunkowanego do wzmacniania samokontroli.
Wyobrażanie ukierunkowane wprowadza się do terapii zabawowej w dowolnym momencie. Wskazane jest by dziecko było chętne i zdolne podążać za poleceniami prowadzącego, musi wyrażać chęć zrelaksowania się w czasie zajęć. Młodsze dzieci pozytywnie reagują na propozycję wyobrażonej podróży. Pozycja na początku terapii zalecana jest leżąca lub siedzenie w leżaku. Początkowo skłania się dziecko do głębokiej relaksacji mięśni, co jest dobrym sposobem przygotowania do wyobrażania ukierunkowanego. Stosując tę metodę prosi się dziecko w pewnym momencie o skoncentrowanie się na jednej grupie mięśni, aby wypracować maksymalne ich rozluźnienie. Następnie bierze się pod uwagę kolejne grupy mięśni, tak aby w końcu osiągnąć pełen relaks całego ciała. Młodsze dzieci mogą mieć z takim sposobem rozluźniania problemy ze względu na pasywność całego procesu. Im proponuje się ćwiczenie typu napinanie-rozluźnianie. Na przykład prosi się dziecko o podwinięcie palców u nóg i rozluźnienie ich, o wciągnięcie mięśni brzuch i rozluźnienie ich i tak dalej. Każda grupa mięśni napinana jest kilkakrotnie.
Wprawdzie głęboka relaksacja ułatwia prowadzenia wyobrażania ukierunkowanego, to nie jest ona bezwzględnie konieczna. Chodzi przede wszystkim o utrzymanie dziecka w stanie koncentracji, by podążało za poleceniami.

 2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program „Relaks w przedszkolu” został stworzony z myślą o dzieciach w wieku przedszkolnym. Podstawowe formy relaksu w przedszkolu to: słuchanie muzyki relaksacyjnej, lekcje ciszy, ćwiczenia oddechowe, masaż.
Założenia programu stwarzają możliwość rozwijania umiejętności dzieci w dziedzinie relaksowania się, wyciszenie w sytuacjach nadmiernego hałasu, radzenia sobie ze stresem.
Program wspomaga proces wychowania dzieci w przedszkolu.
Program jest propozycją do stosowania przez nauczycieli samodzielnie przy współpracy z rytmiczką. Nauczyciel powinien odznaczać się dużą wrażliwością, delikatnością, spokojem by osiągnąć efekt relaksacji, uspokojenia lub wycieszenia dzieci.
Program powinien być realizowany w ciągu całego pobytu dziecka w przedszkolu i
włączany do każdego typu zajęć i zabaw proponowanych do realizacji w przedszkolu:
- Zabawy dowolne
- Ćwiczenia poranne
- Inspirowanie zajęć umysłowych, plastycznych, przerwy między zajęciami,
zakończenie zajęć.
- Zajęcia muzyczne, rytmika
- Ćwiczenia gimnastyczne
- Spacery i wycieczki
- Uroczystości
- Odpoczynek poobiedni

3. CELE PROGRAMU
Cel główny programu
Nabywanie przez dzieci umiejętności samokontroli, radzenia sobie ze stresem, świadomego wyciszenia i uspokojenia

Cele szczegółowe
•Koncentrowanie się dzieci na określonym przedmiocie, słowie, dźwięku
•Nabycie umiejętności odpoczynku, kontrolowania oddechu (np. po wysiłku fizycznym)
•Zmiana stylu zabawy – ograniczenie stukania, hałasowania, głośnego rozmawiania podczas zabaw
•Odreagowanie napięć psychoruchowych
•Likwidacja niepokoju, lęku, agresji
•Pobudzenie aktywności do osiągania zadowolenia z wykonywanych czynności
•Wyeliminowanie agresji dzieci wobec siebie nawzajem i wobec personelu
•Obniżenie poziomu hałasu w poszczególnych grupach
•Zmiana stylu porozumiewania się – szept w miejsce krzyku
•Nabywanie odwagi podczas wypowiadania się o swoich uczuciach, wyobrażeniach
•Wyrobienie umiejętności wyrażania własnych myśli w rysunku
•Odczuwanie spokoju podczas masażu w parach

4. ADRESACI PROGRAMU
Adresatami programu są dzieci Miejskiego Przedszkola Nr 7 w Legnicy, w którym zaobserwowano wysoki poziom zachowań agresywnych dzieci, hałaśliwość, małą odporność na stres dziecięcy.

5. PROPONOWANE TECHNIKI RELAKSU
•Lekcje ciszy – ćwiczenia z wodą, dzwonkiem, rozmowy szeptem, porozumiewanie się gestem zamiast słowem, nasłuchiwanie odgłosów z otoczenia
•Wyobrażenia ukierunkowane (podróże w wyobraźni) – czytanie lub opowiadanie przez nauczyciela tekstu relaksacyjnego, możliwe z towarzyszeniem muzyki (odgłosy natury, muzyka poważna, muzyka relaksacyjna)
•Ćwiczenia oddechowe (krótkie formy stanowiące wyciszającą przerwę w trakcie zajęć) – świadome kontrolowanie swojego oddechu, słuchanie własnego oddechu
•Ćwiczenia ruchowe i rozluźniające – reagowanie ruchem na słowo nauczyciela, odprężenie całego ciała, kontrolowanie ruchów poszczególnych części ciała
•Ćwiczenia uspokajające i koncentrujące – wspomaganie koncentracji na określonym przedmiocie lub czynności, uważne słuchanie tekstu
•Masaż w parach – głęboki relaks, odprężenie dużych grup mięśniowych

6. WSKAZÓWKI METODYCZNE
•Lekcje ciszy – bardzo ciekawe efekty relaksujące w każdej grupie wiekowej przynoszą na przykład ćwiczenia z wodą – dzieci obserwują jak woda skapuje z nieruchomo trzymanej dłoni, nasłuchują dźwięk kropli wody wpadają do naczynia, wyciszające i uspakajające efekty daje także przelewanie wody z naczynia do naczynia, najlepiej z małym wlotem zmusza to dzieci do szczególnej koncentracji by nie rozlać, automatycznie dzieci się w tym momencie wyciszają. Inną forma lekcji ciszy są zabawy z dzwoneczkiem , który należy przekazywać sobie nawzajem tak, by ten nie zadzwonił, lub zadzwonił tylko jeden raz, według umowy.
W grupie starszej można także wprowadzać ćwiczenia ciszy z ogniem – dzieci w dużym skupieniu i ciszy przekazują sobie lampion z podgrzewaczem, jednocześnie badają temperaturę świecznika „ogrzej ręce i podaj dalej”, ich zadaniem jest tak podać świeczkę, by wosk nie zalał płomienia.
Bardzo istotnym elementem podczas wszystkich lekcji ciszy jest porozumiewanie się szeptem lub gestem.
•Wyobrażenia ukierunkowane (podróże w wyobraźni) – Początek zajęć to wyraźny akcent słowny lub muzyczny, który przykuje uwagę grupy, w miarę upływu czasu głos należy ściszać. Teksty relaksacyjne powinny być czytane lub opowiadane przez nauczyciela jak najciszej, z odpowiednią do treści interpretacją, by grupa zmuszona była do maksymalnego uciszenia. Istotne jest by muzyka odtwarzana podczas czytania nie zakłócała głosu nauczyciela ale jednocześnie była tak dobrana, by ułatwić wyobrażenie sobie pożądanego obrazu.
Podróże w wyobraźni doskonale sprawdzają się z towarzyszeniem muzyki klasycznej (Mozart, Grieg, Strauss, Vivaldi, Chopin) oraz utwory muzyki relaksacyjnej szczególnie
z odgłosami natury ale i muzyka peruwiańska.
Dzieci po wysłuchaniu tekstu i muzyki lub tez samej muzyki mogą opowiadać o swoich wyobrażeniach, mogą je wyrazić w pracy plastycznej, najlepiej rysunku.
•Ćwiczenia oddechowe jako odpoczynek od hałasu- częste przerwy w zabawie, kilka głębokich oddechów sprzyjają nauczeniu dzieci czerpania przyjemności z otaczającej ciszy. Warto stosować tu polecenia typu „Posłuchaj, jak jest cicho”, „Niech głowa odpocznie o hałasu”
•Ćwiczenia ruchowe i rozluźniające – dzieci wykonują ćwiczenia ruchowe wyraźnie sugerowane tekstem opowieści, tekstu relaksacyjnego. Imitują różne znane czynności, np. strząsanie wody z dłoni, ruch gałęzi poruszanych na wietrze i inne. Warto podczas opowiadania zmieniać natężenie głosu by zwrócić uwagę grupy na pożądane elementy ćwiczenia
•Ćwiczenia uspokajające i koncentrujące – mają bardzo wiele wspólnego z „lekcjami ciszy”, których prowadzenie wzmaga koncentrację. Uwagę dzieci należy skierować na jakiś konkretny przedmiot, odgłos, obraz by w skupieniu je obserwowały, odczuwały przykładowe polecenia: „posłuchaj jak bije twoje serce”, „poczuj dłońmi swój brzuch w czasie oddychania”.
Koncentrację wzmagają tez proste ćwiczenia manualne, które najczęściej wiążą się u dzieci z zachowaniem ciszy – nawlekanie koralików na żyłkę, przesypywanie drobnych elementów, przyklejanie naklejek, oczywiście przy założeniu że ich inicjowanie odbędzie się w atmosferze spokoju i skupienia.
•Masaż w parach – dzieci chętnie uczestniczą w zabawach z masażem, należy jedyne czuwając nad delikatnym jego stosowaniem, by masaż nie był bolesny. Prowadzący cichym tonem, wręcz szeptem, snuje opowieść, np. o wędrujących zwierzętach, płynącej wodzie, jadących pojazdach i inne, dzieci ilustrują ruchem dłoni na plecach lezącego partnera. Bywa, że dziecko nie ufa partnerowi i nie zgada się na masaż, należy to uszanować.

7. OCZEKIWANE EFEKTY
Dziecko:
•potrafi odprężyć się, wypocząć i zrelaksować przy muzyce
•z zainteresowaniem słucha różnych utworów muzycznych wykonywanych "na żywo" i odtwarzanych z taśmy magnetofonowej lub płyty CD
•osiąga odprężenie spowodowane bezpośrednim obcowaniem z muzyką relaksacyjną
•pamięta o prawidłowym operowaniu oddechem, ma świadomość szkodliwości krzyku (dla siebie i innych), nadużywania głosu
•swobodnie i płynnie porusza się przy muzyce, przejawia przy tym radość i zadowolenie
•przeżywa emocje związane ze słuchanym utworem muzycznym i potrafi wyrazić je poprzez ruch, słowo, działalność plastyczną
•wykorzystuje własne ciało do tworzenia dźwięków ( ręce, nogi, aparat artykulacyjny )
•samodzielnie lub z pomocą nauczycielki potrafi skonstruować instrument perkusyjny z różnorodnych materiałów
•chętnie uczestniczy w zabawach i zajęciach, także przy muzyce, właściwie reaguje na polecenia i informacje płynące od nauczyciela
•jest zintegrowane z grupą, śmiałe, czuje się w niej bezpiecznie, ma poczucie własnej wartości
•panuje nad emocjami i temperamentem, jest cierpliwe

8. EWALUACJA
Ewaluacja programu "Relaks w przedszkolu" ma na celu pozyskanie informacji na temat:
•umiejętności dzieci w zakresie relaksowania się
•stopnia atrakcyjności prowadzonych zajęć
•skuteczności technik relaksacyjnych stosowanych podczas realizacji programu
Dokonywana jest na bieżąco podczas organizowanych zajęć i zabaw oraz działań podejmowanych spontanicznie. Polega na:
•obserwacji dzieci podczas wykonywanych zadań (skupienie, aktywność dzieci, zaangażowanie, chęć uczestniczenia w zajęciach )
•zbieraniu opinii dzieci o stosowanych technikach relaksu
•anonimowych ankiet do rodziców
Bieżące obserwacje oraz opinie dzieci mają wpływ na wprowadzanie ewentualnych zmian tak, by polepszyć jakość następnych zajęć, a także zwiększyć atrakcyjność oraz skuteczność oddziaływań.
Ostateczne wyniki ewaluacji pozwalają na określenie przydatności programu, jego mocnych
i słabych stron oraz dają wskazówki do jego ewentualnego uzupełnienia lub zmodyfikowania.

9. LITERATURA
1.Kaduson H., Schaefer Ch., Zabawa w psychoterapii, rozdz. O’Connor K., Wykorzystanie wyobrażenia ukierunkowanego do udoskonalenia procesu terapii zabawowej, Gdańsk 2001r.
2.Kenton L., Poradź sobie ze stresem, Białystok 2000r.
3.Teml H., Relaks w nauczaniu, Warszawa1997r.
4.Witkin G, Stres dziecięcy, Poznań 2000r.