Funkcja znaku w komunikacji międzyludzkiej. Scenariusz zajęć

Scenariusz zajęć: funkcja znaku w komunikacji międzyludzkiej

I. METRYCZKA KONSPEKTU ZAJĘĆ

1. Szkoła: ponadgimnazjalna
2. Przedmiot: JĘZYK POLSKI
3. Temat lekcji: „Funkcje znaku – poznawcza, ekspresywna, impresywna, poetycka”
4. Czas realizacji: 2 JEDNOSTKI LEKCYJNE

5. Cele lekcji:
POZNAWCZE:
- przypomnienie uczniom, czym jest pragmatyka;
- wprowadzenie pojęcia akty mowy;
- scharakteryzowanie sześciu elementów aktu mowy: nadawcy, odbiorcy, komunikatu, kodu, kontekstu, kanału;
- poznanie przez uczniów czterech funkcji, jakie pełnić może język w różnych komunikatach;
- powtórzenie wiadomości o środkach artystycznego wyrazu;
- zwrócenie uwagi uczniów na sposób ukształtowania komunikatu reklamowego.

KSZTAŁCĄCE:
- kształtowanie umiejętności rozpoznawania dominującej w danym komunikacie funkcji języka;
- doskonalenie zdolności dostrzegania w tekstach środków stylistycznych i nazywania ich;
- kształtowanie umiejętności poprawnego wysławiania się;

WYCHOWAWCZE:
- doskonalenie umiejętności sprawnej współpracy w grupie;

6. METODY dydaktyczne:
- Heureza;
- Metoda problemowa;
- Metoda podająca (wykład, pogadanka);
- Metoda zajęć praktycznych (praca z tekstami przygotowanymi przez prowadzącego lekcję).

7. ŚRODKI dydaktyczne:
- krótkie teksty, każdy prezentuje inną funkcję języka (wypisane przez nauczyciela z różnych komunikatów np. obecnych aktualnie w mediach, aby bardziej zainteresować uczniów; jeden z tekstów dla każdej grupy uczniów musi być tekstem poetyckim);
- słownik wyrazów obcych.

8. FORMY pracy:
- praca zbiorowa pod kierunkiem prowadzącego lekcję;
- praca grupowa;
- praca jednostkowa.

9. Bibliografia:
• Merytoryczna:
- Cudak R., „Poetyka w świetle językoznawstwa” Romana Jakobsona
[w:] Szkolny słownik wiedzy o literaturze. Pojęcia – Problemy – Koncepcje, pod red. R. Cudaka i M. Pytasza, Katowice 2000, s. 327-329.
- Encyklopedia w tabelach, pod red. W. Mizerskiego, Warszawa 2000.
- Janowska A., Niewiara A., Szkolny słownik terminów gramatycznych, Katowice 2001.
- Nowak T., Powtórka z gramatyki. Liceum, Warszawa 2005.
- Nowak T., Szkolny słownik wiedzy o języku, Warszawa 2005.
- Słownik wyrazów obcych, pod red. E. Sobel, Warszawa 2000.

• Metodyczna:
- Nauka o języku polskim w reformowanej szkole, pod red. A. Mikołajczuk,
J. Puzynina, Warszawa 2001.


II. KONSPEKT WŁAŚCIWY ZAJĘĆ

1) OGNIOWO WSTĘPNE
- Czynności organizacyjne: przywitanie uczniów, sprawdzenie listy obecności i podanie tematu lekcji.

SYTUACJA MOTYWACYJNO-PROBLEMOWA
- Uczniowie mają zastanowić się, co to jest pragmatyka. W przypadku trudności sięgają po „Słownik wyrazów obcych” i przepisują definicję do zeszytu:
Pragmatyka to dział językoznawstwa, który opisuje relacje, jakie zachodzą między nadawcą a odbiorcą komunikatów i systemem znaków, w oparciu o który powstaje komunikat.
- Prowadzący lekcję dodaje do tej definicji, następujący element: Pragmatyka uwzględnia całą sytuację komunikacyjną, znaczenia przekazywane i odbierane przez rozmówców. Główne pytanie, jakie sobie zadaje brzmi: „Co ludzie czynią za pomocą słów?”, stąd wzięły się akty mowy. Pyta następnie uczniów: „Jak myślicie, co ludzie czynią za pomocą słów?”
- Padają różne odpowiedzi: „język służy do: przekazywania informacji, komunikowania się, wyrażania emocji, uczenia się”. Prowadzący podpowiada, że również pełni funkcję perswazyjną, Dzięki niemu inni mogą wpływać na nasze zachowanie czy postawy.
- Umiejętne, choć intuicyjne, określenie przez uczniów funkcji języka pozwala przejść do kolejnego etapu lekcji.

2) OGNIWO CENTRALNE
- Prowadzący zapisuje na tablicy sześć elementów składających się na akt mowy; uczniowie przepisują te informacje do zeszytów:

KONTEKST,
KOMUNIKAT,

NADAWCA, ODBIORCA,

KONTAKT,
KOD.

- Prowadzący lekcję charakteryzuje te sześć elementów aktów mowy. Tłumaczy, że nadawca i odbiorca podczas typowej komunikacji zamieniają się rolami. Pyta się uczniów, czym może być kod. Wskazuje, że nie chodzi tylko o system znaków języka polskiego(w przypadku Polaków), ale że w skład niego wchodzą także: mimika, gesty, postawa, jaką przybiera nadawca komunikatu. Prowadzący lekcję mówi również, że kontekst to rzeczywistość pozajęzykowa, rzeczywistość, do której odnosi się komunikat, a kontakt to zarówno fizyczne warunki transmisji, jak i psychiczny związek między nadawca a odbiorcą.
- Uczniowie sami konstruują notatkę w zeszycie.
- Prowadzący lekcję wyjaśnia, że w każdym akcie mowy mamy te elementy, ale nacisk może być położony na jeden lub kilka elementów. W zależności od tego, na jaki element aktu mowy zostanie położony nacisk, na który element będzie nakierowany komunikat, będziemy mówili o różnych funkcjach komunikatu:
Gdy komunikat nakierowany jest na nadawcę, mówimy o funkcji ekspresywnej (np. Dobrze się dziś czuję.);
Gdy komunikat nakierowany jest na odbiorcę, mówimy o funkcji impresywnej (np. Uspokój się!);
Gdy komunikat nakierowany jest na kontekst, mówimy o funkcji poznawczej (np. Pociąg odjeżdża o siódmej.);
Gdy komunikat nakierowany jest na kontakt, mówimy o funkcji fatycznej (np. Jak się masz?, No, no... );
Gdy komunikat nakierowany jest na kod, mówimy o funkcji metajęzykowej (np. Ostatnie zdanie wypowiedziałeś niepoprawnie.);
Gdy komunikat nakierowany jest na komunikat – tzn. demonstruje swoją budowę, nakierowany jest sam na siebie – mówimy o funkcji poetyckiej (np. Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu!).

- Podane przykłady mają przybliżyć uczniom nowo poznane treści, pomóc je zrozumieć. Dwie nieobecne w temacie lekcji funkcje komunikatu zostają jedynie zasygnalizowane, a prowadzący lekcję prezentuje je tylko uczniom zainteresowanym w czasie pracy w grupach.
- Przed przystąpieniem do pracy w grupach prowadzący prosi, aby uczniowie sami wymyślili kilka krótkich komunikatów, które spełniałyby powyższe funkcje. Pozwala to zorientować się, czy zrozumieli przekazywane im, nowe informacje.
- Prowadzący dzieli klasę na 8 lub więcej grup. W grupach są 2 lub 3 osoby. Każda z grup otrzymuje pięć krótkich tekstów (wcześniej przygotowane przez nauczyciela).
- W każdym z tekstów dominuje jedna funkcja języka, zadaniem uczniów jest określić ją, a w przypadku tekstu poetyckiego wskazać, które elementy budowy tego komunikatu świadczą o tym, że komunikat zwraca uwagę odbiorcy na swoją budowę. Starają się również nazwać te elementy budowy, a więc określić zabiegi artystyczne, nazwać poetyckie środki wyrazu.
- Grupy kolejno prezentują wyniki swojej pracy.
- Prowadzący lekcję mówi, że rzadko mamy do czynienia z komunikatami pełniącymi tylko jedną funkcję. Dyktuje uczniom, iż "Poszczególne funkcje są zhierarchizowane w konkretnym komunikacie – jedna z nich zawsze dominuje, ale obecne są też inne." (Przy okazji rozwiane zostają wątpliwości dotyczące pisowni słowa zhierarchizowane.)
- Aby wzbudzić zainteresowanie uczniów, hierarchia funkcji języka w komunikacie zostaje zaprezentowana na przykładzie tekstów reklamowych. Prowadzący, wychodząc od stwierdzenia uczniów, iż w reklamie dominuje funkcja impresywna i nastawnie na odbiorcę, przekonuje, iż - oprócz prób wpływania na nas - reklama informuje o cechach danego produktu (spełnia zatem funkcję poznawczą); osoby w niej obecne wyrażają swoje uczucia (funkcja ekspresywna); często można również zaobserwować stosownie w reklamie pewnych gier czy zabaw językowych (widoczna jest więc także funkcja poetycka). Tę ostatnią funkcję prowadzący lekcję ilustruje hasłem reklamowym ze znanej uczniom, zabawnej reklamy Coca-Coli: Bo przyjaciołom się UFO.
- Ostatnim zadaniem uczniów, pracujących znowu w grupach, jest określenie, jakie funkcje można odnaleźć w ich komunikatach reklamowych. Uczniowie przypominają sobie ulubione reklamy z telewizji czy radia i zastanawiając się, jaka jest hierarchia funkcji w danym tekście reklamowym.
- Uczniowie prezentują swoje teksty reszcie klasy i wspólnie dochodzą do wyróżnienia obecnych w reklamach funkcji.

3) OGNIWO KOŃCOWE
- Zadaniem domowym uczniów jest wpisanie analizowanych na lekcji przykładów do zeszytów i odpowiednie nazywanie obecnych w tych przykładach funkcji języka.