Prawo karne - formy przeciwdziałania korupcji

Prawo karne – formy przeciwdziałania korupcji


Korupcja jest częścią rzeczywistości w jakiej ludzie żyją, rodzi się niemoc i brak wiary w skuteczne instrumenty i metody walki z tym zjawiskiem. Informator, który trzymają państwo w ręku, ma na celu ukazanie, że funkcjonowanie pewnych struktur i mechanizmów czyni walkę z korupcją możliwą.
Szczególnym orężem w tej walce jest prawidłowo funkcjonujący system prawny. Nie chodzi tu tylko o przepisy prawne, które nakazują karać za zachowania korupcyjne, ale także m.in. o prawo cywilne, bankowe czy regulujące pracę samorządów (zarówno terytorialnych
jak i zawodowych).
Korupcja jest wypadkową możliwych do osiągnięcia korzyści, zakresu uznaniowości oraz mechanizmów rozliczania z odpowiedzialności – monitoringu. Rozprzestrzenia się tam, gdzie benefity są wysokie, kompetencje uznaniowe szerokie a systemy sprawozdawczości i monitoringu słabe. Rozumienie tego słowa zależy zarówno od perspektywy badawczej, jak i od sytuacji czy państwa je stosujących. Inaczej jest ono rozumiane z punktu widzenia psychologii, socjologii, etyki, historii czy prawa. Inaczej zagadnienie to będzie wyglądać w ujęciu prawnokarnym, a inaczej w administracyjnym czy gospodarczym. Dobry i obszerny pogląd znaczenia pojęcia korupcji w Polsce przedstawiony został w opracowaniu Najwyższej Izby Kontroli pt. „Zagrożenie korupcją w świetle badań kontrolnych NIK” . Podstawowym warunkiem, koniecznym do powstania i rozprzestrzeniania się korupcji, jest jednak dobrowolna lub wymuszona akceptacja kompetencji instytucji bądź jednostki redystrybucji dóbr.
Realne, używane w Polsce definicje korupcji nawiązują bądź to do osoby korumpowanej, bądź do celu, jaki osoba korumpująca chce osiągnąć. Stąd często wyodrębnia się pojęcia korupcji w urzędzie (lub korupcji administracyjnej), korupcji politycznej czy korupcji gospodarczej. Do pojęcia korupcji w urzędzie nawiązują ustawowe typy przestępstw: sprzedajności (art. 228 w Kodeksie karnym), przekupstwa (art.229 Kodeksu karnego) i powoływania się na wpływy (art. 230 Kodeksu karnego).
Prawo karne sensu largo – zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.
Podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Z kolei najważniejszym aktem regulującym prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy.
Ze względu na wagę zabronionych czynów prawo karne możemy podzielić na prawo wykroczeń, zajmujące się czynami o stosunkowo niewielkim stopniu szkodliwości społecznej oraz prawo karne sensu stricto, zajmujące się czynami o większym ładunku szkodliwości społecznej.
W doktrynie wyróżnia się następujące funkcje prawa karnego:
• sprawiedliwościową – oznacza zaspokojenie poczucia sprawiedliwości i osoby pokrzywdzonej, i tzw. społecznego poczucia sprawiedliwości;
• ochronną – ma na celu ochronę dóbr, mających istotne znaczenie dla rozwoju jednostki i funkcjonowania społeczeństwa, przed atakami osób naruszających normy karne; realizowana jest na płaszczyźnie prewencyjnej, represyjnej i zabezpieczającej;
• gwarancyjną – ma zabezpieczać jednostkę przed ingerencją w jej prawa przez władzę pod pretekstem wykonywania funkcji ochronnej.
Formy korupcji
Korupcja urzędnicza – a więc praktykę, w ramach której urzędnicy pobierają haracz od ludzi zwracających się do nich w sprawach urzędowych.
Korupcja komercyjna (gospodarcza), polegająca na inicjowanym przez przedsiębiorców przekupstwie urzędników w celu zapewnienia sobie wyjątkowo korzystnych warunków działania.
Korupcja polityczna. W tej dziedzinie najjaskrawszych przykładów dostarczały Anglia XVII – XVIII wieku oraz państwa Europy wschodniej z końca XIX i w XX wieku. Praktyka ta przejawiała się w korumpowaniu wyników wyborów, a więc przekupywaniu wpływowych ludzi tytułami, korzystnymi kontraktami lub stanowiskami publicznymi w celu zapewnienia sobie władzy.
Bardziej współczesnymi jej postaciami jest, charakterystyczne dla stanowisk kadencyjnych, zapewnianie sobie wpływów i korzyści poprzez finansowanie partii oraz praktyka uprzywilejowanego traktowania niektórych podmiotów gospodarczych w celu zapewnienia sobie w nich intratnego stanowiska po upływie kadencji. Groźną konsekwencją szerzenia się tych rodzajów korupcji jest ścisłe powiązanie między systemami gospodarki, administracji i polityki, prowadzące do łączenia funkcji pomiędzy nimi. Rodzi to nie tylko kolizje interesów, ale przede wszystkim niedostrzegalną akumulację władzy, potęgowaną zazwyczaj dodatkowo przez nepotyzm.

Podstawowe regulacje dotyczące korupcji w Polsce znajdują się w Kodeksie karnym . Ujmuje on zjawisko korupcji w art. 228 § 1-6 jako sprzedajność bądź łapownictwo bierne i w art. 229 § 1-5, jako przekupstwo.

Kodeks karny – Został uchwalony 6 czerwca 1997 roku i wszedł w życie 1 września 1998 roku. Głównym założeniem kodeksu jest jego użycie jako ultima ratio zgodnie z założeniem art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Jest to akt normatywny stanowiący zbiór przepisów regulujących odpowiedzialność karną obywateli danego państwa. W swojej części ogólnej określa przede wszystkim definicję przestępstwa, zasady odpowiedzialności za przestępstwo, zasady wymiaru kary, zasady przedawnienia odpowiedzialności karnej. Polski Kodeks karny określa ponadto formy sprawcze przestępstwa, formy stadialne przestępstwa i formy zjawiskowe przestępstwa .
„... Korupcja zagraża praworządności, demokracji, prawom człowieka, narusza zasady uczciwości społecznej, spowalnia rozwój gospodarczy i zagraża stabilności instytucji demokratycznych i moralnym podstawom społeczeństwa... ”
Jedna z naczelnych zasad prawa karnego mówi, że nie ma przestępstwa bez ustawy. Wyrażający tę zasadę Art. 1 § 1 Kodeksu karnego stanowi, iż: “odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”. Zachowania korupcyjne będą zatem karalne w takim zakresie, w jakim kryminalizują je ustawy. Polski Kodeks karny (od strony formalnoprawnej będący ustawą zwykłą) przestępstwa korupcji zawiera przede wszystkim w swoim Rozdziale XXIX pt.: “Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego”.

W Polsce przestępstwa korupcyjne są karalne m.in. na podstawie szeregu przepisów Kodeksu karnego (art. 228-231), który wyraźnie rozróżnia czynne i bierne łapownictwo. Art. 288 Kk dotyczy łapownictwa biernego (sprzedajność), w związku ze sprawowaniem funkcji publicznych. Ponadto kodeks ten rozróżnia jeszcze kilka rodzajów sprzedajności: podstawowe, mniejszej wagi oraz formy kwalifikowane, to znaczy obejmujące naruszenie prawa, mające na celu uzyskanie korzyści majątkowej lub osobistej oraz mające na celu uzyskanie korzyści majątkowej znacznej wartości. Wszystkie typy łapownictwa biernego mają zastosowanie w odniesieniu do osób sprawujących funkcje publiczne na rzecz obcych państw i organizacji międzynarodowych. Na podstawie art. 45 Kk sąd jest upoważniony do orzeczenia przepadku korzyści majątkowych pochodzących z przestępstw korupcyjnych lub przepadku ich równowartości. Polskie prawo nie przewiduje jeszcze odpowiedzialności karnej osób prawnych. Działalność osób prawnych odpowiedzialnych za przekupstwo, sankcjonowana była dotychczas finansowo na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Podstawowe regulacje dotyczące korupcji znajdują się w kodeksie karnym . Ujmuje on zjawisko korupcji w art. 228 § 1-6 jako sprzedajność bądź łapownictwo bierne i w art. 229 § 1-5, jako przekupstwo (łapownictwo czynne).

1. Łapownictwo.
Najczęściej spotykaną formą korupcji jest łapownictwo. W prawie karnym spotyka się
dwie jego odmiany: bierną i czynną. Obie postacie są określone jako przestępstwa w Kodeksie karnym.

a) Łapownictwo bierne – Art. 228 § 1 Kodeksu karnego
Kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, Na mocy tego artykułu można skazać osobę, która łapówkę przyjmuje. Celem przepisu jest zapewnienie bezinteresowności działania funkcjonariuszy publicznych w instytucjach państwowych i samorządowych.
W ramach tego przepisu możemy mieć do czynienia z kilkoma rodzajami zachowania:
- z przyjęciem korzyści majątkowej - korzyść tę stanowić mogą rzeczy, świadczenia, prawa majątkowe
- z przyjęciem obietnicy korzyści majątkowej –stan oczekiwania na udzielenie danej korzyści
- z przyjęciem korzyści osobistej
- z przyjęciem obietnicy korzyści osobistej
- z żądaniem korzyści majątkowej - domaga się udzielenia korzyści w
związku z pełnioną funkcją, w zamian za coś, co powinna świadczyć bezpłatnie
- z żądaniem korzyści osobistej
Za przestępstwo łapownictwa biernego grozi kara pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 8.

b) Łapownictwo czynne – Art. 229 Kodeksu karnego
Kto udziela lub obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie
pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji podlega karze...
W Art. 229 Kodeksu karnego określono przestępstwo łapownictwa czynnego, potocznie nazywane przekupstwem. Może być ono popełnione przez każdego, w odróżnieniu od omówionego wyżej przestępstwa z Art. 228, którego sprawcą mogła być tylko osoba pełniąca funkcję publiczną. Karą za przestępstwo łapownictwa czynnego jest pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8. Działanie w celu skłonienia osoby pełniącej funkcję publiczną do naruszenia przepisów prawa albo udzieleniu korzyści takiej osobie za naruszenie przepisów prawa O poważnym charakterze tego przestępstwa świadczy fakt, że jego zagrożenie sankcją karną jest takie samo jak zagrożenie przewidziane dla typu kwalifikowanego łapówkarstwa biernego - sprawca może zostać skazany na karę pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat. Karze od 2 do 12 lat podlega sprawca przestępstwa polegającego na udzieleniu lub obietnicy udzielenia osobie pełniącej funkcję publiczną korzyści majątkowej znacznej wartości.

2. Płatna protekcja – Art. 230 i 230a. Kodeksu karnego
Według Art. 230 Kk sprawcą tzw. płatnej protekcji jest każdy, “kto powołując się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo wywołującymi przekonanie innej osoby lub utwierdzającej ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów, podejmuje się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę” Przestępstwo to popełnia np. instruktor przygotowujący do egzaminu na prawo jazdy, który, powołując się na swoje znajomości, obiecuje zdanie egzaminu w zamian za odpowiednią kwotę. Sprawca przestępstwa płatnej protekcji podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat, a w wypadkach mniejszej wagi podlega grzywnie, karze ograniczenia lub pozbawienia wolności do lat 2. Sąd obok kary pozbawienia wolności może orzec karę grzywny, a osiągnięta korzyść majątkowa podlega przepadkowi.
Nowelizacja z 2003 roku w Art. 230a. wprowadziła penalizację nowego przestępstwa, które możemy określić jako czynną płatną protekcję. Chodzi tu więc o ukaranie osoby, która dąży do skorzystania z czyjejś protekcji i w tym celu udziela korzyści majątkowej.

3. Tzw. nadużycie władzy – Art. 231 Kodeksu karnego
Jeżeli przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, funkcjonariusz publiczny działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Dotyczy to np. funkcjonariusza Urzędu Celnego, który w zamian za gratyfikację finansową zaniża wartość towaru podlegającego ocleniu. Przedmiotem ochrony jest tu, podobnie jak w przypadku wcześniej omówionych przepisów, prawidłowe funkcjonowanie instytucji publicznych oraz zasada zawarta w Art. 7 Konstytucji.

Oprócz omówionych wyżej przestępstw z Rozdziału XXIX Kodeksu karnego ze zjawiskiem korupcji wiążą się też niektóre przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, określone w Rozdziale XXXVI Kodeksu.

4. Nadużycie zaufania – Art. 296 Kodeksu karnego oraz art. 296a i 296b
Artykuł ten będzie m.in. podstawą skazania osoby, która korzysta z przyznanych kompetencji, ale czyni to niezgodnie z celem ich przyznania lub wręcz przeciwnie do niego. Celem przyznania uprawnień jest ochrona interesów majątkowych danego podmiotu. Surowszą karą (od 6 m-cy do 8 lat pozbawienia wolności), jest działanie sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Z kolei karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 podlega sprawca, gdy wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach. Jeśli natomiast działa nieumyślnie, grożąca mu kara pozbawienia wolności nie przekracza lat 3, a w ogóle nie podlega on karze, gdy przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę. Na mocy Art. 296 może m.in. odpowiadać radca prawny lub adwokat będący pełnomocnikiem do spraw majątkowych.

W nowelizacji Kodeksu karnego z czerwca 2003 roku dodano artykuły 296a i 296b dotyczące osób pełniących funkcje kierownicze w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą (296a) i osób organizujących profesjonalne zawody sportowe (296b). Powyższe zmiany oznaczają, że odpowiedzialność karna za łapownictwo bierne może mieć miejsce również wtedy, gdy czyn ten jest popełniony nie tylko w instytucji publicznej, ale również w firmie prywatnej czy świecie sportowym.

5. Przekupstwo związane z wyborami – Art. 250a
W 2003 roku dodano zapis mówiący, iż osoby uprawnione do głosowania, które głosują w określony sposób w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo też żądają takiej korzyści podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Osoba, która udziela tej korzyści podlega takiej samej karze. Natomiast jeżeli osoba, która głosowała w określony sposób w zamian za korzyść majątkową lub osobistą zgłosi do organu ścigania informację o popełnieniu przestępstwa, kara może zostać złagodzona lub sąd może nawet odstąpić od jej wymierzenia. Jest to więc przepis szczególny dotyczący łapownictwa biernego i czynnego dokonanego w związku z wyborami.

6. Inne przestępstwa
Do pewnego stopnia ze zjawiskiem korupcji mogą być związane także przestępstwa:
- oszustwa kredytowego lub subwencyjnego – Art. 297 Kk
- prania brudnych pieniędzy – Art. 299 Kk
- związane z przetargiem publicznym – Art. 305 Kk
Przewiduje się ponadto kary za osiąganie korzyści majątkowych przy poświadczeniu nieprawdy (art. 271 § 3) – od 6 miesięcy do 8 lat.



W dniu 16 listopada 2000 r. (Dz. U.z 2000 r, Nr 116, poz. 1216 z późn, zm.) uchwalona została ustawa o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. Ustawa ta określa zasady dotyczące tego rodzaju działań i obowiązki podmiotów uczestniczących w obrocie finansami w zakresie gromadzenia i przekazywania informacji. W art. 8 ustawy zawarty jest obowiązek każdorazowej rejestracji transakcji, której równowartość przekracza 10000 EURO, jak również identyfikacji osób (zarówno fizycznych jak i prawnych), które jej dokonują.

Korupcja a procedury dotyczące zamówień publicznych

Procedury te zostały uregulowane w ustawie z dnia 10 czerwca 1994 roku o zamówieniach publicznych. Mają one chronić uczciwość konkurencji i pobudzać działanie wolnego rynku. W prawie o zamówieniach publicznych główną zasadą jest równe traktowanie wszystkich ubiegających się o takie zamówienia.
Ustawa nałożyła na szereg podmiotów obowiązek przeprowadzania określonych procedur przy zamawianiu robót budowlanych, dostaw i usług finansowanych ze środków publicznych. Podmiotami tymi są m.in.: państwowe jednostki budżetowe i zakłady budżetowe, jednostki samorządu terytorialnego i samorządowe jednostki organizacyjne, spółdzielnie, stowarzyszenia i fundacje w zakresie w jakim dysponują środkami publicznymi,
jednostki publicznej radiofonii i telewizji, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, Krajowy Związek Kas Chorych w zakresie nieuregulowanym odrębnymi przepisami.
Z korupcją możemy mieć do czynienia zarówno po stronie zamawiających, jak i przyjmujących zlecenie (dostawców lub wykonawców). Zamawiający może na przykład, w zamian za korzyść majątkową, tak określić przedmiot zamówienia, by tylko jedna firma spełniała postawione warunki. Przyjmujący zlecenie natomiast, może na przykład zaproponować, w zamian za zwycięstwo w przetargu, gratyfikację dla osoby zasiadającej w komisji przetargowej, w postaci wyboru na doradcę technicznego osoby wskazanej przez zasiadającego w komisji.
Po stronie odpowiedzialnych za przeprowadzenie postępowania zamówieniowego do korupcji może dojść także w formie “przecieku” ważnej informacji dotyczącej. Należy podkreślić, że aby zminimalizować uznaniowość decyzji, a co za tym idzie niebezpieczeństwo korupcji, ustawodawca nakazał, aby procedura udzielania zamówienia publicznego była jawna i w przeważającej części pisemna. Ustawodawca określił podmioty, które zostały wykluczone z ubiegania się o zamówienia publiczne (Art. 19, 20 ustawy). Są to m.in.: osoby, które w ciągu ostatnich trzech lat przed wszczęciem postępowania wyrządziły szkodę nie wykonując zamówienia lub wykonując je z nienależytą starannością; dostawcy lub wykonawcy, których upadłość ogłoszono lub wobec których wszczęto postępowanie upadłościowe, a także zalegający ze spłatami; osoby fizyczne prawomocnie skazane za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia albo inne przestępstwo popełnione w celu uzyskania korzyści majątkowych; wreszcie osoby prawne, we władzach których zasiadają prawomocnie skazani za tego rodzaju przestępstwa. Ustawa określa także krąg osób, które nie mogą uczestniczyć w postępowaniu o udzielnie zamówienia publicznego po stronie zamawiających. Przeciwko nieuczciwym praktykom związanym z przeprowadzaniem postępowania zamówieniowego, ustawodawca wyposażył uczestników postępowania w pewne mechanizmy obrony.
Organami, które mogą przeprowadzać kontrolę prawidłowości postępowania zamówieniowego są Najwyższa Izba Kontroli i Regionalne Kasy Obrachunkowe.

Osoba, która jeszcze przed wszczęciem postępowania karnego naprawiła w całości wyrządzoną szkodę (przestępstwo nadużycia zaufania), zapobiegła wykorzystaniu kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, subwencji lub zrezygnowała z zamówienia publicznego lub dotacji uzyskanych w wyniku przestępstwa z art. 297 kk nie podlega karze.

Strona przedmiotowa przestępstwa
W ramach tego przepisu możemy mieć do czynienia z kilkoma rodzajami zachowania:
- z przyjęciem korzyści majątkowej
- z przyjęciem obietnicy korzyści majątkowej
- z przyjęciem korzyści osobistej
- z przyjęciem obietnicy korzyści osobistej
- z żądaniem korzyści majątkowej
- z żądaniem korzyści osobistej

Podmioty przestępstwa korupcji w sektorze publicznym (art.228–231 K.k.)
Podmiotami przestępstwa korupcji w sektorze publicznym uregulowanego w art. 228-231 K.k. mogą być:
• podmiot łapownictwa czynnego (przekupstwa) - tj. każda osoba, która wręcza (daje) bądź obiecuje udzielić łapówki w zamian za załatwienie interesującej ją sprawy w urzędzie czy instytucji przez osobę przyjmującą korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę.
• podmiot łapownictwa biernego (sprzedajności) - tzn. funkcjonariusz publiczny lub osoba nie będąca funkcjonariuszem publicznym, ale pełniąca funkcję publiczną, przyjmująca (biorąca) łapówkę.

Podmiotem łapownictwa czynnego (przekupstwa) może być każda osoba, która wręcza (daje), bądź obiecuje udzielić łapówki w zamian za załatwienie interesującej ją sprawy w urzędzie czy instytucji przez osobę przyjmującą korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę

Podmiotem łapownictwa biernego (sprzedajności) może być funkcjonariusz publiczny, lub osoba nie będąca funkcjonariuszem publicznym, ale pełniąca funkcję publiczną, przyjmująca (biorąca) łapówkę.

Funkcjonariuszem publicznym – stosownie do treści art. 115 § 13 K.k. jest:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
2) poseł, senator, radny,
3) sędzia, ławnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator sądowy, osoba orzekająca w sprawach o wykroczenia (inspektorzy pracy) lub w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy (np. członkowie Izb Lekarskich),
4) osoba będąca pracownikiem administracji rządowej (np. Prezes Rady Ministrów, członkowie Rady Ministrów, Wojewoda), innego organu państwowego (np. pracownicy Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Senatu, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Biura Trybunału Konstytucyjnego) lub samorządu terytorialnego chyba, że pełni wyłącznie czynności usługowe (do grona tego zaliczyć należy zatrudnionych w Urzędach Gminy, jednostkach pomocniczych gminy, ośrodkach pomocy społecznej), a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych (osoby te są funkcjonariuszami publicznymi tylko przy wydawaniu i w związku z wydanymi decyzjami administracyjnymi, np. lekarz wydający decyzję administracyjną o zaliczeniu chorego do osób niezdolnych do pracy),
5) osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe (np. pracownicy NIK-u, Rzecznik Praw Obywatelskich, organy kontroli – Państwowa Inspekcja Handlowa, Regionalna Izba Obrachunkowa),
6) osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej, a więc kierownicy instytucji, ich zastępcy, kierownicy działów i wydziałów,
7) funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego (Policja, ABW, Straż Graniczna) albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
8) osoba pełniąca czynną służbę wojskową.


Osoba pełniąca funkcję publiczną – to zgodnie z art. 115 § 19 kk funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba, że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczypospolitą Polskę umowę międzynarodową.

W rozumieniu tym, za osobę pełniącą funkcję publiczną można, zatem uznać nauczyciela, w tym nauczyciela akademickiego, niekoniecznie pełniącego funkcję kierownika szkoły, lekarza zatrudnionego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej (przychodni, pogotowiu, szpitalu), jak i lekarza, który udziela świadczeń zdrowotnych w ramach przysługujących pacjentowi świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.

Celem ustawodawcy było objęcie karalnością zachowań korupcyjnych lekarzy, nauczycieli, pracowników sądu, prokuratury itp.


Osoby pełniące wyłącznie czynności usługowe to osoby, które nie wykonują merytorycznych kompetencji danego organu, nie posiadają uprawnień do zarządzania oraz podejmowania w tym zakresie decyzji, a jedynie pracę tych organów ułatwiają (utrzymywanie czystości, ogrzewanie).

Charakter prawny Konwencji ONZ przeciwko korupcji

Konwencja ONZ ma zastosowanie do zapobiegania, dochodzenia i ścigania korupcji oraz do „zamrażania” zatrzymania, konfiskaty i zwrotu dochodów pochodzących z przestępstw określonych w Konwencji. Co więcej, unikalność Konwencji ONZ można odnaleźć nie tylko w dążeniu do kompleksowego ujęcia problemu, ale również w zamiarze zaangażowania organizacji pozarządowych i środowiskowych w proces zapobiegania i zwalczania korupcji oraz we wzrost społecznej świadomości dotyczącej istnienia, przyczyn i powagi zagrożeń ze strony tego zjawiska (art. 13) .
Definicje kodeksowe „funkcjonariusza publicznego” (art. 115 § 13 K.k.) oraz „osoby pełniącej funkcję publiczną” (art. 115 § 19 K.k.) pozostają w zgodności z wymogami stawianymi przez Konwencję, zaś regulacje kodeksu karnego części szczególnej w sposób zadowalający przewidują odpowiedzialność funkcjonariuszy publicznych oraz funkcjonariuszy międzynarodowych organizacji publicznych za przestępstwo łapownictwa biernego (art. 15 ust. 1 i 2 Konwencji). Na uwagę zasługuje to, że według art. 228 § 6 k.k., za zachowania sprawcze stypizowane w art. 228 § 1-5 K.k. podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania. Regulacja art. 229 § 5 K.k. przewiduje odpowiedzialność karną za zachowania określone w art. 229 § 1-4 K.k. tego, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, w związku z pełnieniem tej funkcji.
Wątpliwości natury prawnej pojawiają się w zakresie dyspozycji art. 229 § 6 K.k., która przewiduje nie podleganie karze sprawcy przestępstwa przekupstwa określonego w art. 229 § 1-5 K.k., jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział. Ustawodawca polski wprowadzając powyższe rozwiązanie, nowelą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2003 r., Nr 111, poz. 1061), kierował się – jak czytamy - w uzasadnieniu projektu powyższej noweli, „względami polityki kryminalnej oraz doświadczeniami praktyki organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości” jednocześnie dążąc do „złamania solidarności przestępczej biorącego i dającego korzyść majątkową lub osobistą”
Polskie regulacje w zakresie terminów przedawnienia (art. 101-104 K.k.) pozostają w zgodności z art. 29 Konwencji,
Artykuł 65 ust 2 Konwencji daje możliwość przyjęcia przez państwo-stronę „bardziej rygorystycznych lub surowszych środków, aniżeli środki określone w (...) Konwencji w celu zapobiegania i zwalczania korupcji”. Jedyne wątpliwości, z punktu widzenia „ducha Konwencji”, budzą: klauzula bezkarności w art. 296b § 4 k.k. oraz możliwość odstąpienia od wymierzenia kary w przypadku tzw. korupcji wyborczej, w art. 250a § 4 Kk.
Nie wszystkie polskie regulacje prawnokarne pozostają w zgodności z unormowaniami Knwencji NZ przeciwko korupcji. Istniejące, a wyżej przedstawione odstępstwa od regulacji Konwencji w zakresie: ustawowej klauzuli niekaralności wobec sprawcy przestępstwa przekupstwa (art. 229 § 6; 230a § 3 oraz 296b § 5 i 296b § 4 K.k.), odstąpienia od wymierzenia kary (art. 250a § 1 k.k.) czy też różnice w ujęciu podmiotu przestępstwa korupcji w sektorze prywatnym (art. 296a § 1 K.k.), powinny zostać usunięte w drodze nowelizacji. Taki zabieg pozwoli nie tylko na wypełnienie zobowiązań międzynarodowych, ale również na realizację efektywnej polityki antykorupcyjnej w Polsce.

Same regulacje prawne nie są w stanie rozwiązać problemu korupcji. Konieczną przesłanką w przypadku Polski jest osiągnięcie wysokiego poziomu etycznego wśród osób sprawujących funkcje publiczne przez rozbudowanie struktur społeczeństwa obywatelskiego. Konieczna jest restytucja pozytywnych wartości w życiu publicznym. Relatywizm moralny okresu PRL nie zostanie zażegnany przez wprowadzanie coraz to nowych wymogów pożądanego postępowania w przepisach prawnych. Wskazuje na to chociażby porównanie rodzimych przepisów z obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej, gdzie zaufanie społeczne wobec polityków, rządów i administracji, choć na mniejszą skalę, również zmniejsza się. Nie ma innej drogi w ograniczeniu poziomu korupcji niż budowa i umacnianie w naszym kraju narodowego systemu prawości. Systemu, w którym każda instytucja robi to, co należy do jej ustawowych kompetencji, a suma tych działań, będąca sumą wzajemnie powiązanych strategii poszczególnych instytucji, tworzy tak bardzo oczekiwaną wartość dodaną - zrównoważony rozwój gospodarczy.
W celu przeciwdziałania korupcji w Polsce konieczne wydaje się przeprowadzenie reform w administracji, szczególnie w kierunku zwiększenia przejrzystości procesu podejmowania decyzji (transparentności). Potrzebne są również dalsze zmiany w prawie oraz w jego stosowaniu. Ważne jest także oddziaływanie w sferze ekonomicznej – tworzenie odpowiednich instytucji kontrolujących sposób wydawania środków publicznych (audyt, izby kontroli).








BIBLIOGRAFIA:

1. J. Czaputowicz, Administracja publiczna – Wyzwania w dobie integracji europejskiej, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2008,
2. Korupcja w Polsce: przegląd obszarów priorytetowych i propozycji przeciwdziałania zjawisku, Bank Światowy, Warszawa 1999r;
3. E.Hankiss: Pułapki społeczne; Wiedza Powszechna, 1986,
4. Zagrożenie korupcją w świetle badań kontrolnych NIK; marzec 2000r.
5. R. Gałęski: Wpływ zachowań korupcyjnych na prawidłowość aktu administracyjnego „Samorząd Terytorialny” 2000
6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997 Nr 88 poz. 553 z późn. zm.)
7. Preambuła prawno-karnej konwencji o korupcji podpisana przez Polskę w Strasburgu 27.02.1997r.
8. B.Kudrycka: Etyczne administrowanie: wyzwanie dla samorządu terytorialnego, Municipium Warszawa 2000;
9. http://e-prawnik.pl/domowy/prawo-karne/przestepstwo/artykuly/jak-karana-jest-korupcja.html
10. http://forumprawne.org/prawo-karne/246-korupcja-w-polskim-prawie-karnym.html
11. „Zamrożenie lub zajęcie” oznacza czasowy zakaz transferu, konwersji, dyspozycji lub przemieszczania mienia lub czasowy dozór lub kontrolę mienia na podstawie decyzji sądu lub innego właściwego organu (art. 2 pkt f Konwencji).
12. Informator prawny, M. Wyprych, z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Przeciw Korupcji
13. Opinia o zgodności polskiego prawa karnego z postanowieniami Konwencji ONZ przeciwko korupcji, Dr hab. prof. nadzw. UwB Mirosława Melezini, Dr Andrzej Sakowicz
14. Zob. C. Nowak, Nowe instrumenty prawa międzynarodowego w walce z korupcją a prawo polskie, Państwo i Prawo 2004,
15. Na takim stanowisku stoi m.in. A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2005,
16. http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_karne